Języki australijskie

grupa rodzin językowych Aborygenów

Języki australijskiemakrofyla językowa, języki Aborygenów australijskich (około 40 tys. użytkowników), których liczba zmniejsza się ze względu na asymilację. W ich skład wchodzi kilka rodzin językowych i szereg języków izolowanych. Zwyczajowo nie wlicza się do nich języków tasmańskich. Związki między poszczególnymi językami nie są do końca jasne, choć w ostatnich dziesięcioleciach dokonano już znaczącego postępu w ich badaniu. Żaden z tych języków nie posiada własnego piśmiennictwa.

Australijskie rodziny językowe:

     nyulnyulańskie

     bunubańskie

     worrorrańskie

     dżarrakańskie

     dżamindżungańskie

     Daly

     laragiya

     tiwi

     limilngańskie

     umbugarla

     giimbijuckie

     jiwajdżajskie

     gunwinyguskie

     Zachodniej Barkly oraz niektóre tankickie i pama-njungaskie

     pama-njungaskie oraz niektóre tankickie

Ocenia się, że pod koniec XVIII wieku w Australii występowało 250 rodzimych języków aborygeńskich. Na początku XXI wieku pozostało ok. 60 języków australijskich, a prawie wszystkie, z wyjątkiem ok. 20, są wysoce zagrożone wymarciem[1]. Przed kolonizacją mogło posługiwać się nimi ok. 150–350 tys. Aborygenów[2]. Prawie wszystkie języki australijskie zostały w pewnym stopniu poznane, ale informacje nt. niektórych z nich ograniczają się do ubogich list słownictwa[1].

Dzieci uczą się tylko 10% z przetrwałych, zwykle używanych w najbardziej izolowanych terenach. Na przykład, z pięciu najmniej zagrożonych zachodnioaustralijskich, cztery należą do grupy ngaanjatdżarra, używanej na Pustyni Środkowej i Wielkiej Pustyni Wiktorii. Dwujęzyczna edukacja jest praktykowana z sukcesami w niektórych społecznościach, np. niedawno niedaleko Alice Springs biali nauczyciele byli zobowiązani do nauczenia się miejscowego języka, a aborygeńscy rodzice narzekali, że ich dzieci nie uczono w szkole angielskiego. Parę najbardziej liczebnych języków aborygeńskich, takich jak warlpiri(inne języki) i tiwi, ma około 3 tysiące użytkowników.

Aborygeni tasmańscy zostali niemal wytępieni w początkowym okresie kolonialnym, a ich języki wymarły, zanim większość została udokumentowana. Żyli na swej wyspie, oddzieleni od stałego lądu od końca epoki lodowcowej i – jak się wydaje – nie mieli z nim kontaktu przez 10 tys. lat. Wiadomo o nich zbyt mało, aby można było je zaklasyfikować, choć wydają się mieć pewne fonologiczne podobieństwa z australijskimi.

W językach australijskich występują pożyczki austronezyjskie z języków Indonezji i okolic. Wiele z nich ma swoje źródło w języku makasarskim, ale zidentyfikowano też wyrazy, które mogły zostać zaczerpnięte z różnych języków wyspy Sulawesi, archipelagu Moluków oraz wysp Timor i Rote, a także z języków oceanicznych i języków sama-bajau[3].

Dla wielu Aborygenów z północnej części Australii językiem ojczystym jest jeden z języków kreolskich (jak np. Torres Strait Creole lub kriol). Języki kreolskie rozwinęły się na bazie słownictwa angielskiego, z pewnymi wpływami języków rodzimych[4]. Powstały też języki pidżynowe na podstawie chińskiego i makasarskiego, a także uproszczone wersje lokalnych języków aborygeńskich (używane w celach misyjnych i do komunikacji ponadlokalnej). Niektóre języki kreolskie i pidżynowe (są to np. historyczny pidżyn makasarski, Kanaka English i Broome Pearling English) praktycznie wyszły z użycia[5].

Z języków australijskich wywodzą się niektóre wyrazy angielskie (kangaroo, boomerang, dingo), a także nazwy miejscowości w Australii (Geelong, Warrnambool, Wagga-Wagga)[4].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Blake 2009 ↓, s. 84.
  2. Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 114, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
  3. Antoinette Schapper, Beyond ‘Macassans’: Speculations on layers of Austronesian contact in northern Australia, „Australian Journal of Linguistics”, 41 (4), 2021, s. 434–452, DOI10.1080/07268602.2021.2000365, ISSN 0726-8602 (ang.).
  4. a b Blake 2009 ↓, s. 91.
  5. Mühlhäusler 1991 ↓, s. 164.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj