Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie

grupa języków austronezyjskich
To jest wersja przejrzana, która została oznaczona 24 paź 2024. Na przejrzenie oczekują zmiany w szablonach lub plikach, które są zawarte na tej stronie.

Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie[1] – grupa spokrewnionych języków austronezyjskich używanych w archipelagu Moluków, w południowej części wyspy Halmahera, oraz w regionie zatoki Cenderawasih na wschodzie Indonezji[2]. Wraz z językami oceanicznymi tworzą grupę wschodnią w ramach języków malajsko-polinezyjskich[1][3]. Według danych szacunkowych z 2016 r. posługuje się nimi 140 tys. osób[4].

Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie
Obszar

Moluki Północne, Papua Zachodnia (Indonezja)

Liczba mówiących

140 tys. (2016)

Klasyfikacja genetyczna

języki austronezyjskie

Kody rodziny językowej
Glottolog sout3229
Występowanie
Ilustracja
Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie (czerw.)
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Według serwisu Ethnologue ich podział wewnętrzny przedstawia się w następujący sposób[5]:

W ramach tej grupy klasyfikowanych jest ok. 40 języków[6][7]. Nie należą do niej nieaustronezyjskie języki Halmahery (zob. języki północnohalmaherskie)[2][8].

W większości są to słabo udokumentowane języki niewielkich społeczności. Najlepiej opisane z nich to taba (makian wschodni), buli i biak-numfor[3]. Taba i biak-numfor mają stosunkowo duże społeczności użytkowników (według szacunków – kolejno 30–40 tys. i 70 tys.). Historycznie języki biak-numfor, wamesa i ma’ya przyjęły się w roli lingua franca. W regionie powszechna jest wielojęzyczność[9].

Pozycja języka irarutu nie została dobrze ustalona. Nie jest jasne, czy powinien być klasyfikowany w ramach tej gałęzi; być może należy do grupy centralnej. Klasyfikacja wielu języków półwyspu Bomberai i okolic, często słabo poznanych, stanowi przedmiot dyskusji[10][11]. Ethnologue zalicza języki Raja Ampat do języków zatoki Cenderawasih (w obrębie języków zachodnionowogwinejskich), ale R. Blust (1978) przynajmniej część tych języków powiązał z południowohalmaherskimi (pozostałych nie rozważając w swojej propozycji)[12]. A.C.L. Remijsen (2001) uważa języki Raja Ampat za najbliżej spokrewnione właśnie z językami Halmahery[13], przy czym D. Kamholz (2014) nie uznaje języków Raja Ampat za spójną grupę genealogiczną (w ich miejsce wyróżnia kilka gałęzi)[14]. D. Kamholz (2014) próbnie zalicza tu również języki warembori i yoke, czasem uważane za nieaustronezyjskie[15].

Wykazują silne wpływy obce i wykształciły osobliwy profil typologiczny, jako rezultat długookresowego kontaktu z językami papuaskimi[16]. Wiele elementów ich leksyki i morfosyntaktyki nie daje się sprowadzić do źródła praaustronezyjskiego[17]. Do ich cech strukturalnych należą: rozwinięta morfologia fleksyjna, podział na dzierżawczość zbywalną i niezbywalną, szyk wyrazów possessor-possessum, umiejscowienie przeczenia na końcu zdania składowego[18]. Wspólny prajęzyk miał cechować się monosylabizmem[19]. Niektóre z tych języków (np. ma’ya, matbat, yeresiam) mają charakter tonalny, co odróżnia je od znakomitej większości reprezentantów rodziny austronezyjskiej[6][20].

Hipotezę o ich bliższym pokrewieństwie z językami oceanicznymi zaproponował R. Blust (1978)[21]. Pierwsze próby dokumentacji języków regionu, sięgające XIX w., były związane z działalnością misjonarzy i administracji holenderskiej. Rozwój nowoczesnych i szeroko zakrojonych badań nad tymi językami przypadł na pocz. XXI w.[22]

Przypisy

edytuj
  1. a b Genzor 2015 ↓, s. 413.
  2. a b Genzor 2015 ↓, s. 414.
  3. a b Robert Blust: The Austronesian languages. Wyd. popr. Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 32–33, seria: Asia-Pacific Linguistics 008. ISBN 978-1-922185-07-5. OCLC 851066712. [dostęp 2022-11-21]. (ang.).
  4. Jurij Borisowicz Koriakow: Chalmachiersko-czendrawasichskije jazyki. Bolszaja rossijskaja encykłopiedija. [dostęp 2022-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-11)]. (ros.).
  5. Eberhard, Simons i Fennig 2020 ↓.
  6. a b Kamholz 2017 ↓, s. 7–8.
  7. Kamholz 2014 ↓, s. 1.
  8. Gary Holton: A unified system of spatial orientation in the Austronesian and non-Austronesian languages of Halmahera. W: Antoinette Schapper (red.): Contact and substrate in the languages of Wallacea. Cz. 1. 2017, s. 157–189, seria: NUSA: Linguistic studies of languages in and around Indonesia 62. DOI: 10.15026/89846. OCLC 1017738888. (ang.).
  9. Gasser, Arnold i Kamholz 2024 ↓, s. 629.
  10. Blust 1993 ↓, s. 270–274.
  11. Kamholz 2014 ↓, s. 31–32.
  12. Remijsen 2001 ↓, s. 32–33.
  13. Remijsen 2001 ↓, s. 34.
  14. Kamholz 2014 ↓, s. 140–141.
  15. Kamholz 2014 ↓, s. 32.
  16. Kamholz 2014 ↓, s. 2, 9.
  17. Kamholz 2017 ↓, s. 8.
  18. Kamholz 2014 ↓, s. 2, 35–36.
  19. Remijsen 2001 ↓, s. 119.
  20. Robert Blust: The Austronesian Languages. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2009, s. 652, seria: Pacific Linguistics 602. ISBN 978-0-85883-602-0. OCLC 320478203. (ang.).
  21. Robert Blust: Eastern Malayo-Polynesian: A Subgrouping Argument. W: Stephen Adolphe Wurm, Lois Carrington (red.): Second International Conference on Austronesian Linguistics: Proceedings. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1978, s. 181–234, seria: Pacific Linguistics C-61. DOI: 10.15144/PL-C61.181. ISBN 978-0-85883-184-1. OCLC 499358051. (ang.).
  22. Gasser, Arnold i Kamholz 2024 ↓, s. 629, 631.

Bibliografia

edytuj