Wikipedia

Języki indoaryjskie

grupa językowa w obrębie języków indoeuropejskich

Języki indoaryjskie (indyjskie[1]) – grupa języków indoeuropejskich. Grupa ta oraz grupy językowe: irańska oraz dardyjska tworzyły przed 1500 r. p.n.e. jedną wspólnotę językowo-kulturową (zobacz: języki indoirańskie). Językami tej grupy posługiwali się Indoariowie, którzy zaczęli zasiedlać subkontynent indyjski około I poł. II tysiąclecia p.n.e.

Zasięg języków indoaryjskich

Języki indoaryjskie wyodrębniły się około 1500 r. p.n.e., a ich zasięg pokrywał się z zasięgiem dorzecza Indusu. Z tego okresu pochodzą najstarsze zabytki okresu staroindyjskiego (1500–500 r. p.n.e.) – Wedy spisane językiem wedyjskim. W okresie średnioindyjskim (500 r. p.n.e. – 1000 r. n.e.) język wedyjski przekształcił się w sanskryt klasyczny i jego potoczne warianty, czyli prakryty, z których jednym jest pali. Następnym stopniem w ewolucji tej grupy językowej były dialekty zwane apabhrańśa, z których w okresie nowoindyjskim (po 1000 r.) ukształtowały się współczesne języki indyjskie. Najważniejsze z nich to m.in. język hindi, urdu, bengalski, marathi, gudżarati i pendżabski. Ogółem językami z tej grupy posługuje się ponad 700 mln osób, głównie na terenie Indii, Pakistanu, Nepalu, Bangladeszu i Sri Lanki.

System fonetyczny języków indoaryjskich edytuj

W poniższych tabelach przedstawiono system fonologiczny sanskrytu klasycznego, który z drobnymi odchyleniami jest również typowy dla współczesnych języków indoaryjskich. Podano odpowiadające poszczególnym dźwiękom znaki sylabicznego alfabetu dewanagari. Inne alfabety indyjskie są niemal dokładnym odzwierciedleniem pisma dewanagari. Jak widać w tabeli spółgłosek, dla języków indoaryjskich charakterystyczna jest fonemiczna opozycja spółgłosek zarówno dźwięcznych/bezdźwięcznych, jak i przydechowych/bezprzydechowych. Dodatkową typową cechą jest występowanie tzw. spółgłosek retrofleksywnych (wymawianych z językiem wygiętym do tyłu, tak że czubek języka dotyka podniebienia). Ta cecha najprawdopodobniej związana jest z silnym wpływem języków drawidyjskich.

Samogłoski edytuj

Dewanagari Transliteracja Jako znak diakrytyczny z प Dewanagari Transliteracja Jako znak diakrytyczny z प
अ a प आ ā पा
इ i पि ई ī पी
उ u पु ऊ ū पू
ऋ ṛ पृ ॠ ṝ पॄ
ऌ ḷ पॢ ॡ ḹ पॣ
ए e पे ऐ ai पै
ओ o पो औ au पौ

Spółgłoski edytuj

Zwarte Nosowe Płynne Szczelinowe
Bezdźwięczne Dźwięczne
Nieprzydechowe Przydechowe Nieprzydechowe Przydechowe Bezdźwięczne Dźwięczne
Tylnojęzykowe क ka kə ख kha kʰə ग ga ɡə घ gha ɡʱə ङ ṅa ŋə ह ha ɦə
hə
Miękkopodniebienne च ca tʃə
tsə 		छ cha tʃʰə
tsʰə 		ज ja dʒə
dzə 		झ jha dʒʱə
dzʱə 		ञ ña ɲə य ya jə श śa ɕə
ʃə
Retrofleksywne ट ṭa ʈə ठ ṭha ʈʰə ड ḍa ɖə ढ ḍha ɖʱə ण ṇa ɳə र ra ɹə
ɾə 		ष ṣa ʂə
ʃə
Zębowe त ta t̪ə थ tha t̪ʰə द da d̪ə ध dha d̪ʱə न na nə ल la lə स sa sə
Wargowe प pa pə फ pha pʰə ब ba bə भ bha bʱə म ma mə व va ʋə
wə

W sanskrycie wedyjskim istniał dodatkowo fonem ɭ - retrofleksywne „l” („ळ”), który nie zachował się w sanskrycie klasycznym, ale przetrwał w niektórych językach nowoindyjskich, jak np. marathi i radżastani.

Transliteracja Wymowa (IPA)
IAST ITRANS Sanskryt Hindi Marathi
ळ ḷa La /ɭə/

Najważniejsze odchylenia od powyższego schematu

  • W grupie wschodniej (np. język bengalski) trzy dźwięki: श ś ɕ, ष ṣ ʂ i स s s zlały się w jeden dźwięk ʃ
  • W grupie wschodniej i północnej istnieje tendencja do zlania się dźwięków „v” ʋ i „b” b w „b” b (stąd np. wymowa i zapis „Bisznu” zamiast „Wisznu”)
  • W grupie południowej (np. język marathi) głoskę ṛ („r” zgłoskotwórcze) wymawia się jako „ru” (np. Kryszna brzmi jak „Kruszna”)
  • W grupie wschodniej (np. język bengalski) dźwięk अ (krótkie „a”) wymawia się jako „o”, dlatego imię Sarasvati wymawia się jak „Szoroszszoti”
  • W językach znajdujących się pod silnym wpływem języka arabskiego i perskiego (dotyczy to zwłaszcza urdu, w nieco mniejszym stopniu hindi) wykształcone osoby wymawiają słowa pochodzące z tych języków zgodnie z ich wymową oryginalną, a więc z użyciem dźwięków pierwotnie nie występujących w językach indoaryjskich, takich jak z, q, x itd.

Uproszczona klasyfikacja języków indoaryjskich edytuj

Współczesne języki indoaryjskie (według Ethnologue):

Osobne grupy stanowią języki dardyjskie i języki nuristańskie, najczęściej klasyfikowane jako grupy językowe odrębne od indoaryjskich, o cechach pośrednich między językami indoaryjskimi i irańskimi[2], lub też jako podgrupy w obrębie języków indoaryjskich (w grupie północno-zachodniej) – według Ethnologue:

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Artykuł dotyczy podrodziny języków indoeuropejskich. Ponieważ tylko ok. 75% użytkowników języków indyjskich posługuje się językami indoeuropejskimi, nazwa „języki indyjskie” jest myląca. Spośród poważnych publikacji określenie „języki indyjskie” jako równoznaczne z „języki indoaryjskie” występuje jedynie w: Majewicz 1989 ↓, s. 23-24. W innych publikacjach natomiast termin „języki indyjskie” jest używany zamiennie z terminem „języki Indii”, np. L. Frédéric Słownik cywilizacji indyjskiej)
  2. ↑ Majewicz 1989 ↓, s. 23.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Języki_indoaryjskie&oldid=68581860”