Języki uralskie

rodzina językowa północnej Eurazji
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 10 kwi 2024. Od tego czasu wykonano 5 zmian, które oczekują na przejrzenie.

Języki uralskierodzina językowa, której językami posługuje się około 24 mln ludzi, zamieszkujących północną Eurazję i Nizinę Węgierską. Zalicza się do niej języki ugrofińskie i samojedzkie[1]. Jest łączona z językami ałtajskimi w ligę uralo-ałtajską, dawniej uznawaną za rodzinę. Nowsze badania lingwistyczne wskazują na związek języków uralskich z językiem jukagirskim; dla potrzeb tej koncepcji tworzy się rodzinę uralsko-jukagirską. Na podstawie analizy form zaimków osobowych snuje się hipotezy o pokrewieństwie rodziny uralskiej z rodziną indoeuropejską[2]. Jest powszechnie włączana do hipotezy nostratycznej[2].

Rozmieszczenie geograficzne języków rodziny uralskiej:

     języki fińskie

     języki ugryjskie

     języki samojedzkie

     język jukagirski

Większość specjalistów jest zdania, że języki uralskie są rodziną językową, wywodzącą się od wspólnego prajęzyka[3][4]. Pojawiały się jednak opinie postulujące uznanie ich za ligę językową[5]. Językoznawcy wysuwający taki postulat nie uznają pokrewieństwa języków samojedzkich z ugrofińskimi. Język jukagirski włączany jest do języków uralskich jedynie przez niektórych językoznawców.

Klasyfikacja języków uralskich

edytuj
języki ugrofińskie (ok. 24 mln)
języki fińskie (ponad 9,6 mln)
języki bałtycko-fińskie (ok. 7,3 mln)
fiński (ok. 6 mln)
estoński (ok. 1,1 mln)
karelski (ok. 200 tys.)
võro (ok. 70 tys.)
wepski (ok. 5 tys.)
ingryjski (ok. 0,2 tys.)
wotycki (ok. 0,1 tys.)
liwski (ok. 0,1 tys.)
języki wołżańskie (ok. 1,5 mln)
maryjski (czeremiski) (ok. 550 tys.)
mordwiński (ok. 900 tys.) w tym:
erzja (ok. 500 tys.)
moksza (ok. 400 tys.)
języki permskie (ok. 1,2 mln)
komi (ok. 500 tys.)
komi właściwy (komi-zyriański) (ok. 345 tys.)
komi-permiacki (ok. 150 tys.)
udmurcki (ok. 700 tys.)
saamski (ok. 35 tys.)
języki ugryjskie (ponad 14 mln)
chantyjski (ok. 20 tys.)
mansyjski (wogulski) (ok. 8 tys.)
węgierski (ok. 14 mln)
języki samojedzkie (samodyjskie) (30 tys.)
języki północnosamojedzkie
juracki (nieniecki) (25 tys.)
nganasański (tawgi-samojedzki) (700)
eniecki (jenisej-samojedzki) (200)
języki południowosamojedzkie
selkupski (ostiak-samojedzki) (2 tys.)
kamasyjski (sajan-samojedzki)
(język jukagirski) (0,7 tys.)

Porównanie

edytuj
polski proto-uralski fiński estoński północnosaamski erzjański maryjski komi chantyjski mansyjski węgierski nieniecki
ogień *tuli tuli tuli dolla tol tul tyl- - - - tu
ryba *kala kala kala guolli kal kol - kul kul hal xalya
gniazdo *pesä pesä pesa beassi pize pəžaš poz pel pit'ii fészek pyidya
ręka *käti käsi käsi giehta ked´ kit ki köt kaat kéz -
oko *śilmä silmä silm čalbmi śel´me šinča śin sem sam szem sæw°
żyła *sïxni suoni soon suotna san šün sën Lan taan - te'
kość *luwi luu luu - lovaža lu ly loγ luw - le
wątroba *mïksa maksa maks - makso mokš mus muγəl maat máj mud°
iść *meni- mennä minema mannat - mija- mun- mən- men- megy-/men- myin-
żyć *elä- elää elama eallit eŕa- ila- ol- - - él- yilye-
umrzeć *kaxli- kuolla koolma - kulo- kola- kul- kol- kool- hal- xa-
myć *mośki- - mõskma - muśke- muška- myśky- - - mos- masø-

Przypisy

edytuj
  1. Uralskie języki, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29].
  2. a b Robert Lawrence Trask, The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics, Chicago: Fitzroy Dearborn, 2000, s. 358, ISBN 978-1-57958-218-0, OCLC 1101226560 (ang.).
  3. Riho Grünthal, Sirpa Penttinen, Tapani Salminen, Proceedings of the Fifth International Finno-Ugrist Students' Conference, Helsinki, 22-26 May 1988, Castrenianum Complex of the University of Helsinki Finno-Ugrian Society, 1989, s. 15, ISBN 978-951-45-5237-3 [dostęp 2020-03-25] (ang.).
  4. Robert M.W. Dixon i inni, The Amazonian Languages, Cambridge University Press, 1999, ISBN 978-0-521-57021-3 (ang.).
  5. Word, wyd. 1–3, t. 54, International Linguistic Association., 2003, s. 303 [dostęp 2020-03-25] (ang.).