JK-1 Trzmiel

JK-1 Trzmiel – jednomiejscowy śmigłowiec doświadczalny, w układzie jednowirnikowym, konstrukcji metalowej.

JK-1 Trzmiel

JK-1 Trzmiel – Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie
Dane podstawowe
Państwo	Polska
Typ	śmigłowiec
Konstrukcja	metalowa
Załoga	1
Historia
Wycofanie ze służby	1958
Liczba egz.	1
Liczba wypadków	2
Dane techniczne
Napęd	2 silniki strumieniowe, umiejscowione na końcach łopat nośnych
Ciąg	12,5 kG każdy
Wymiary
Średnica wirnika	7,0 m
Długość kadłuba	2,95 m
Wysokość	2,14 m
Masa
Własna	140 kg
Użyteczna	200 kg
Startowa	340 kg
Osiągi
Prędkość maks.	131 km/h (obliczeniowa)
Prędkość przelotowa	105 km/h (obliczeniowa)
Wznoszenie maks. w locie pionowym	10 m/sek (obliczeniowe)
Pułap	5500 m (obliczeniowy)
Zasięg	20 km
Długotrwałość lotu	15 min
Dane operacyjne

Historia

Został on opracowany w Instytucie Lotnictwa przez inż. Jerzego Kotlińskiego na zamówienie wojska, jako śmigłowiec obserwacyjny. Miał on do pomocy w opracowaniu prototypowej dokumentacji konstrukcyjnej grupę złożoną z 4 inżynierów i około 4 techników i kreślarzy. Projekt konstrukcyjny śmigłowca był zakończony w lipcu 1956. Obliczenia wytrzymałościowe z zakresu aerosprężystości były wyrywkowo sprawdzane przez inż. Jerzego Kotlińskiego i kier. sekcji obliczeniowej inż. Lipkę. Prototyp przeznaczony do prób został skończony w połowie maja 1957. Napędzany dwoma silnikami strumieniowymi, konstrukcji inż. Wójcickiego, o ciągu 12,5 kG każdy, umiejscowionymi na końcach łopat nośnych. Po rozkręceniu wirnika na ziemi (z osobnego silnika zewnętrznego) uruchamiano silniki strumieniowe, które podejmowały pracę. W roku 1957 rozpoczęto próby naziemne, początkowo bez włączonych silników strumieniowych, następnie po ich uruchomieniu. Odbywało się to na prymitywnym stanowisku badawczym w postaci masywnego kozła z elementów drewnianych o dużym przekroju. Podczas jednej z prób, 21 czerwca 1957, prowadzący próby inż. Antoni Śmigiel usiadł na miejscu pilota. Biorący udział w próbie:

• inż. Bajserowicz – obserwacja silników
• inż. Andrzej Rudiuk – obsługa rozruchu oraz obserwacja ogólna
• inż. Bronisław Żurakowski – obserwacja ogólna
• mech. Jerzy Daszkowski – obsługa rozruchu.

Z wymienionych osób inż. Śmigiel i mech. Daszkowski mieli hełmy ochronne. Ponadto próbę obserwowali inż. Julian Bojanowski i mech. Hipolit Gołąbek zza stosu cegieł po drugiej stronie głównej drogi. Próbę rozpoczęto o godz. 16.40. Celem próby było sprawdzenie sterowania śmigłowca z siedzenia pilota. Po 10 min pracy na wysokich obrotach nastąpiło urwanie się jednego silnika, co spowodowało powstanie wektora wirującego od niewyważonych sił masowych i w konsekwencji zniszczenie konstrukcji śmigłowca. Zginął pilot doświadczalny inż. Antoni Śmigiel, wiele osób było rannych (uderzonych szczątkami śmigłowca) m.in. Bronisław Żurakowski, mechanik Wacław Gipsiak. 24 czerwca 1957 w Instytucie Lotnictwa została powołana Komisja w celu zbadania tragicznego wypadku w czasie prób prototypu śmigłowca JK-1 Trzmiel. W skład komisji wchodzili:

• przewodniczący – z-ca dyr. IL inż. Wiktor Roth
• sekretarz – inż. Justyn Sandauer
• członkowie:
  • kpt. Z. Kalinowski – przedstawiciel wojska
  • inż. Tadeusz Chyliński – kierownik Zakładu Wytrzymałości (TK)
  • inż. J. Sawisz (TT)
  • inż. Henryk Zatyka
  • inż. Jerzy Zięborak (TL)

Po zebraniu i przeanalizowaniu dostępnych materiałów opracowano protokół. Na podstawie ustalonych faktów Komisja stwierdziła, że bezpośrednią przyczyną wypadku było oderwanie się ucha zawieszenia silnika od jego korpusu w okolicy spoiny. Niezrównoważona siła masowa drugiego silnika spowodowała natychmiastowe zniszczenie konstrukcji śmigłowca i śmierć pilota. Analiza pośrednich przyczyn wypadku przeprowadzona przez komisję dostarczyła obszerny materiał, w świetle którego ujawniły się 3 zasadnicze zespoły przyczyn:

• wytrzymałościowo-konstrukcyjne
• materiałowo-technologiczne
• organizacyjne.

W roku 1958 po następnym wypadku (również urwanie się silnika – tym razem przy sterowaniu zdalnym – bez ofiar), projekt ten został zamknięty. Z tych powodów Trzmiel nie został wprowadzony do użytku.

Bibliografia

• Rafał Chyliński: Moja pasja lotnictwo. Życie i działalność Tadeusza Chylińskiego dla Polskiego Lotnictwa w świetle dokumentów. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2017, s. 852. ISBN 978-83-7339-166-6 oraz Tom 2 ISBN 978-83-7339-167-3.