Jan Brzękowski, ps. Jan Bereta, Jan Jarmott (ur. 18 grudnia 1903 w Nowym Wiśniczu, zm. 3 sierpnia 1983 w Paryżu) – polski poeta, pisarz i teoretyk sztuki, w szczególności poezji.

Jan Brzękowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

18 grudnia 1903
Nowy Wiśnicz

Data i miejsce śmierci

3 sierpnia 1983
Paryż

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

Awangarda Krakowska

Ważne dzieła
  • Poezja integralna
  • Wyobraźnia wyzwolona
  • W Krakowie i w Paryżu

Życiorys

edytuj

Brzękowski uczęszczał do gimnazjum w Nowym Sączu i w Bochni. Absolwent filologii polskiej i farmacji na UJ. Uzyskał w 1927 roku stopień doktora za rozprawę pt. Legenda Don Juana i jej wpływ na literaturę polską. Studiował także na Sorbonie i w paryskiej École du Journalisme. Uczestnik plebiscytu na Śląsku w 1920 roku. Debiutował w 1921 roku na łamach „Gazety Literackiej” jako poeta. W 1922 związany był z grupą młodych poetów krakowskich, określających się jako negatywiści[1]. W 1925 roku wydał pierwszy tomik poezji Tętno drukowany w „Zwrotnicy”. Redagował czasopismo „Linia”. Działał w kręgu awangardy krakowskiej. Współtworzył grupę artyści rewolucyjni.

W 1928 roku wyjechał do Francji. W latach 19291930 redaktor dwujęzycznego pisma „L'Art Contemporain – Sztuka Współczesna”. Pisał poezję w języku francuskim, wydając kilka tomików ilustrowanych przez Hansa Arpa i M. Ernsta i Fernanda Légera. W latach 19371940 był szefem biura prasowego Ambasady RP, działał w czasie wojny w zarządzie Polskiego Czerwonego Krzyża w Vichy, uczestniczył we francuskim ruchu oporu w latach 19401944. W 1940 roku ożenił się z rzeźbiarką Suzanne de Lamer. W latach 19441945 był attaché prasowym Ambasady RP. Od 1946 do 1964 roku był dyrektorem uzdrowiska i hotelu w Amélie-les-Bains, gdzie również mieszkał. Od 1964 roku przebywał w Paryżu. W 1979 odnowił po 50 latach dyplom doktorski na UJ. Publikował m.in. w czasopismach emigracyjnych „Kultura”, „Wiadomości”, „Oficyna Poetów” i krajowych „Twórczość”, „Tygodnik Powszechny”, „Życie Literackie”, „Miesięcznik Literacki”, „Poezja”

 
popiersie Jana Brzękowskiego na budynku UG w Nowym Wiśniczu

Dzieła (wybór)

edytuj

Poezja

edytuj
  • Tętno, 1924;
  • Na katodzie, 1929 (1928 w stopce redakcyjnej);
  • W drugiej osobie, 1933;
  • Zaciśnięte dookoła ust, 1936;
  • Spectacle métallique, 1937;
  • Nuits végétales, 1938;
  • Razowy epos, 1938;
  • Odyseje, 1948;
  • Les Murs du silence, 1956;
  • Przyszłość nieotwarta, 1959;
  • 18 coplas, 1959;
  • Science fiction, 1964;
  • Wybór poezji, 1966;
  • Erotyki, 1969;
  • Poezje wybrane, 1970;
  • Spotkanie rzeczy ostatecznych, 1970;
  • Styczeń, 1970;
  • Nowa kosmogonia, 1972;
  • Lettres en souffrance, 1972;
  • Déplacement du paysage, 1973;
  • Poezje, 1973;
  • Paryż po latach, 1977;
  • Wiersze wybrane, 1980;
  • Wiersze awangardowe, 1981.

Powieści

edytuj
  • Psychoanalityk w podróży, 1929;
  • Bankructwo prof. Muellera, 1931;
  • Start, 1959;
  • Dwudziestu czterech kochanków Perdity Loost, (powst. 1939) 1961;
  • Międzywojnie, 1982.

Opowiadania

edytuj
  • Wyprawa do miasteczka, 1966;
  • Buty No 138, 1978.

Studia i szkice

edytuj
  • Życie w czasie, 1931;
  • Poezja integralna, 1933;
  • Awangarda, 1958;
  • W Krakowie i w Paryżu (wspomnienia i szkice), 1968;
  • Szkice literackie i artystyczne 1925–1970, 1978.

Dramat

edytuj
  • Dziurek w Elsynorze (młodzieńcza sztuka), 1970 (Dialog nr 12).

Opracowania

edytuj
  • J. Sławiński: „O poezji Jana Brzękowskiego”. „Twórczość” 1961, nr 9.
  • A. K. Waśkiewicz: „Proza Brzękowskiego”. „Twórczość” 1967, nr 12.
  • T. Kłak: „Filmowa powieść Jana Brzękowskiego”. W: „Katastrofizm i awangarda”. Katowice 1979.
  • P. Majerski: „Boczny tor awangardowego eksperymentu. O powieściach Jana Brzękowskiego”. „Ruch Literacki” 1999, z. 6.
  • Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. Tom 1 wyd. PWN, Warszawa 2000
  • U. Klatka: Wyobraźnia w czasie. O poezji Jana Brzękowskiego. Kraków 2012.

Jedna z ulic w Nowym Wiśniczu nosi nazwę Jana Brzękowskiego.

Przypisy

edytuj
  1. Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Grzegorz Gazda (redaktor). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 374. ISBN 978-83-01-15724-1.

Bibliografia

edytuj
  • Lesław Bartelski M.: Polscy pisarze współcześni, 1939-1991: Leksykon. Tower Press, 2000, s. 61.
  • Jan Brzękowski: Wyobraźnia wyzwolona. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966.
  • Marta Cywińska, Manufaktura snów. Rozważania o polskiej poezji nadrealistycznej: Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s.79-96.
  • Filip Makowiecki: Jan Brzękowski. Z drugiego szeregu pierwszej Awangardy. 2012-12-21. [dostęp 2012-06-01]. (pol.).
  • Andrzej Konkowski: Hasło: Jan Brzękowski w serwisie edukateria.pl. 2012-02-13. [dostęp 2012-06-01]. (pol.).
  • Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Wyd. III - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 498-499, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13851-6.