Jan Bułhak

polski fotografik

Jan Brunon Bułhak (ur. 6 października 1876 w Ostaszynie k. Nowogródka[1], zm. 4 lutego 1950 w Giżycku) – nestor polskiej fotografii. Filozof i teoretyk fotografii. Założyciel Fotoklubu Wileńskiego (1927) i współzałożyciel Fotoklubu Polskiego. Jego twórczość uważana jest za część wspólnego dziedzictwa kulturowego Białorusi, Litwy i Polski[2].

Jan Bułhak
Ilustracja
Jan Bułhak (1935)
Data i miejsce urodzenia

6 października 1876
Ostaszyn

Data i miejsce śmierci

4 lutego 1950
Giżycko

Dziedzina sztuki

fotografia

Epoka

piktorializm

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Srebrny Wawrzyn Akademicki
Jan Bułhak w swojej pracowni ok. 1910 roku
Jan Bułhak z Bogusławem Kraszewskim, 1914
Tablica upamiętniająca Jana Bułhaka na budynku przy ul. Krasińskiego 18 w Warszawie
Grób Jana Bułhaka na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Życiorys

edytuj

Był synem Walerego Antoniego Stanisława Bułhaka herbu Syrokomla i Józefy Haciskiej h. Roch. Jego syn, urodzony w 1906 Janusz Bułhak, był kompozytorem i również fotografikiem.

Po ukończeniu gimnazjum w Wilnie studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1901 ożenił się z Anną Haciską[1]. Około roku 1905 otrzymał od żony pierwszy aparat fotograficzny i zajął się fotografią amatorską. Z namowy zaprzyjaźnionego malarza Ferdynanda Ruszczyca fotografia stała się jego głównym zajęciem. W roku 1912 uczył się fotografii w Dreźnie u Hugona Erfurtha. Po powrocie do Wilna zajął się zawodowo fotografią i otworzył własną pracownię fotograficzną. W latach 1912–1919 na zamówienie władz miasta wykonywał dokumentację fotograficzną jego krajobrazu i architektury[3]. W następnych latach wykonał fotograficzną dokumentację architektury innych miast, m.in. Warszawy, Krakowa, Grodna, Zamościa, Lublina, Kazimierza Dolnego, a także wielu innych mniejszych miejscowości, dworów itp. W jego pracowni powstało 158 albumów poświęconych miastom i regionom II Rzeczypospolitej. Był również wydawcą wielu pocztówek ze swoimi fotografiami[3].

W latach 1919–1939 kierował Zakładem Fotografii Artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie[3]. Był opiekunem koła fotograficznego przy Gimnazjum w Grodnie (uczniem był tam Julian Rudak, pomagający prof. .Bułhakowi w wykonywaniu zdjęć na Wileńszczyznie)[4].

Był przedstawicielem piktorializmu. Znany jest z wielu wspaniałych fotogramów. Twórca estetyki bułhakowskiej. W jego fotografiach widoczne są wpływy grafiki i malarstwa, widoczne u jego kontynuatorów (m.in. Romualda Mieczkowskiego[5]). Był autorem pojęcia fotografiki, mającego określać tę gałąź grafiki, którą tworzy się przy pomocy technik fotograficznych i odróżniać sztukę fotograficzną od fotografii reporterskiej, technicznej czy amatorskiego fotografowania. Swoje poglądy na temat sztuki fotograficznej zawarł w wydanej w 1931 r. książce pt. Fotografika. Zarys fotografii artystycznej[3].

W lipcu 1944 roku, w czasie walk o Wilno spłonęła jego pracownia, a w niej 50 000 skatalogowanych negatywów, dotyczących głównie Wilna i Wileńszczyzny, ale też i wielu innych miast Polski oraz niektórych miast niemieckich. Niektóre z negatywów pochodziły z lat 1910–1915.

Po II wojnie światowej wraz z synem dokumentował zniszczenia wielu miast Polski. Zaczął od Wilna, którego zniszczenia bardzo przeżył, po przymusowym wysiedleniu w nowe granice Polski fotografował też inne miasta. Był współzałożycielem powstałego w 1947 Związku Polskich Artystów Fotografów. Jego legitymacja członkowska ZPAF miała numer 1.

Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-54,55)[6].

Wybrane fotografie

edytuj

Wystawy indywidualne (wybór)

edytuj
  • „Jan Bułhak” – Warszawa (1928)
  • „Ruiny Warszawy” – Muzeum Narodowe, Warszawa (1946)
  • „Fotografia Jana Bułhaka” – Stara Galeria ZPAF, Warszawa (1972)
  • „Ziemie Odzyskane” – Muzeum Narodowe, Wrocław (1980)
  • „Warszawa oskarża” – Kraków (1981)
  • „Jan Bułhak-fotografik” – Muzeum Narodowe, Warszawa + objazd (2006)

Wystawy zbiorowe (wybór)

edytuj
  • „Krajobraz Polski” (ponad 80 fotografii J. Bułhaka) – Salon Warszawskiego Ratusza, Warszawa (1912)
  • „Wystawa sztuki polskiej” – Paryż, Francja (1912)
  • „Wystawa sztuki polskiej” – Paryż, Francja (1923)
  • „XX Salon International d’Art Photographique 2e Salon de Photographie” – Paryż, Francja (1925)
  • „I Międzynarodowy Salon Fotografii Artystycznej” – Warszawa (1927)
  • „Międzynarodowa Wystawa Fotografii” – Warszawa (1930)
  • „4 Międzynarodowa Wystawa Fotografii” – Wilno (1936)
  • „I Wystawa Fotografii Ojczystej” – Warszawa (1938)
  • „I Ogólnopolska Wystawa Fotografiki” – Warszawa (1947)
  • „Polska fotografia artystyczna do roku 1939” – Muzeum Narodowe, Wrocław (1977)
  • „Fotografia polska 1839–1979” – Nowy Jork, USA (1979)
  • „Photographie Polonaise 1900–1981” – Centre Georges Pompidou, Paryż, Francja (1981)
  • „Polska Fotografia Krajobrazowa 1944–1984” – BWA, Kielce (1985)

Książki autorskie

edytuj

Ordery i odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 86.
  2. 6 кастрычніка – 130 год з дня нараджэння Яна Булгака (1876–1950), беларускага і польскага майстра мастацкай краязнаўчай фатаграфіі, этнографа, фалькларыста. old.nlb.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-28)]. // Нацыянальная бібліятэка Беларусі
  3. a b c d Piotr Zaborowski: W obiektywie Bułhaka, [w:] „Mówią wieki” nr 1/2016 (672), styczeń 2016, s. 6.
  4. Marek Pomykała. Nieustający trzask migawki. „Tygodnik Sanocki”. Nr 17–18, s. 10, 30 kwietnia 1996. 
  5. Leonard Drożdżewicz, ZIMOWY ZESZYT ZNAD WILII, „Znad Wilii”, nr 1(69), 2017, s. 30.
  6. Cmentarz Stare Powązki: JAN BUŁHAK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-01].
  7. Danuta Król: 100x100: sto zdjęć z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości / One hundred photographs to celebrate the 100th anniversary of Poland regaining independence. Warszawa: Narodowe Archiwum Cyfrowe Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2018, s. 13. ISBN 978-83-927590-7-2. (ang.).
  8. M.P. z 1926 r. nr 99, poz. 294 „za zasługi, położone na polu propagandy polskiej zagranicą i za twórczość w dziedzinie fotografji artystycznej”.
  9. M.P. z 1937 r. nr 277, poz. 431 „za zasługi na polu sztuki”.
  10. M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 461 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”.

Linki zewnętrzne

edytuj