Jan Czernecki
Jan Czernecki (ur. 24 listopada 1871 w Stroniatynie, zm. 10 marca 1955 w Krakowie) – wydawca, księgarz, historyk, pisarz, fotograf.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
24 listopada 1871 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
10 marca 1955 |
| Miejsce spoczynku |
Kraków, cmentarz Rakowicki |
| Zawód, zajęcie |
wydawca, pisarz, fotograf |
| Wyznanie |
greko-katolickie |
| Małżeństwo |
Stanisława Runge |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Urodził się w 1871 r. w Stroniatynie, w rodzinie duchownego greckokatolickiego Wasyla i Olimpii z Kruszyńskich. Młodość spędził w Stroniatynie i Sielcu bełzkim k. Krystynopola, gdzie jego ojciec objął w 1884 r. parafię. Do szkół uczęszczał w Sokalu i we Lwowie, studiował w Wiedniu. Pracę zawodową rozpoczął na stanowiskach urzędniczych w różnych miastach Galicji, by ok. 1898 r. trafić do Wieliczki. Tu zrezygnował z kariery urzędniczej, rozpoczął pracę jako fotograf, a w 1905 r. założył wydawnictwo pod nazwą Wydawnictwo Kart Pocztowych i Artystycznych.
W 1902 r., uzyskał od c. k. Krajowej Dyrekcji Skarbu we Lwowie zlecenie na wykonanie, a następnie opublikowanie fotografii wnętrz Kopalni Soli w Wieliczce. Jan Czernecki wykonał dokumentację fotograficzną zabytkowych komór i kaplic, wyposażenia technicznego i urządzeń transportowych oraz górników podczas pracy w kopalni.[1] Ponadto w latach 1908–1910 na zlecenie władz salinarnych wykonał ponad 40 fotografii dokumentujących majątek nieruchomy Saliny Wielickiej.[2] Udało mu się utrwalić m.in. widoki budynków mieszkalnych urzędników salinarnych, nadszybi, magazynów, szpitala, szkoły i Muzeum Salinarnego oraz Zamku Żupnego – siedziby ówczesnego Zarządu Salinarnego w Wieliczce[3][4].
Wykonane wtedy zdjęcia stały się ilustracjami do wydanych w 1903 r. przewodników Feliksa Piestraka: W podziemiach wielickich oraz Kilka słów o Wieliczce i jej kopalniach. Ukazały się również cykle pocztówkowe z widokami zabytków kopalni, oraz miasta Wieliczki.
Jan Czernecki staje się mecenasem wielu młodopolskich artystów, najbliższa przyjaźń łączyła go z Włodzimierzem Tetmajerem. Malarstwo rozpowszechnia w formie kolorowych pocztówek i albumów, ukazuje się około 400 wzorów pocztówek - reprodukcji dzieł ponad 49 najlepszych, polskich malarzy.
Początkowo niewielkie wydawnictwo Czerneckiego drukowało pocztówki, książki i albumy, korzystając z drukarni Wacława Anczyca i Czasu. W roku 1911 otrzymało koncesję na własną drukarnię, powiększyło się również o księgarnię. W 1915 r. wobec zawirowań I wojny światowej Jan Czernecki zdecydował się przenieść działalność księgarsko - wydawniczą do Krakowa, gdzie osiadł na stałe. W Krakowie Czernecki kontynuuje działalność wydawniczą, angażując się również w przedsięwzięcia społeczne i filantropijne. 3 maja 1928 r. został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[5].
Wybuch II wojny światowej uniemożliwił dalsze prowadzenie wydawnictwa. Jan Czernecki podejmuje pracę nad monografią poświęconą rodowi Radziwiłłów, książka nie doczeka się wydania drukiem. Po wojnie, w 1951 roku wydawnictwo zostaje przejęte przez państwo i wcielone w struktury Domu Książki.
Jan Czernecki zmarł w 1955 r. w Krakowie, spoczął na cmentarzu Rakowickim (kwatera XXXVIII-13-8)[6].
Dzieła edytuj
- Mały Król na Rusi i jego stolica Krystynopol z Pamiętnika klasztornego 1766–1787 i z innych źródeł zebr. i zestawił Jan Czernecki, wyd. Księgarnia Jana Czerneckiego, 1939 r.
- Radziwiłłowie Szkice sylwetek poszczególnych członków rodu. 1944–45 r. (maszynopis).
- Kasztelanowa Katarzyna z Potockich Kossakowska i jej anegdoty z pamiętników i innych źródeł zebrane. Wstęp H. Mościckiego. Egz. korekty szczotkowej, 1939 r.
- Włodzimierz Tetmajer, seria: Współczesne malarstwo polskie, z. II, Kraków Nakładem J. Czerneckiego w Wieliczce, Druk: W. L. Anczyca i Spółki, 1911 r.
- Historie i anegdoty kasztelanowej Katarzyny z Potockich Kossakowskiej. Wydawca: Fundacja Ars Restituta. Kraków 2019. ISBN 978-83-948-5292-4.
- Wspomnienia. Włodzimierz Tetmajer. Józef Mehoffer. Wiktor Poraj-Chlebowski. Wincenty Kasprzycki. Wydawca: Fundacja Wydawnictwo im. Jana Czerneckiego. Kraków 2021. ISBN 978-83-961577-1-3.
- Hieronim Florian ks. Radziwiłł. Wydawca: Fundacja Wydawnictwo im. Jana Czerneckiego. Kraków 2023. ISBN 978-83-961577-3-7.
- Włodzimierz Tetmajer, przyjaciel Jana Czerneckiego. Wydawnictwo im. Jana Czerneckiego. Kraków 2023. ISBN 978-83-8111-313-7.
Źródła edytuj
- Antoni Waśkowski, Znajomi z tamtych lat, Kraków 1971.
- Janina Bogucka-Ordyńcowa, Cyganeria i polityka, Czytelnik 1964.
- praca zbiorowa Kopiec wspomnień, Wydawnictwo Literackie 1964.
- https://web.archive.org/web/20170421004236/http://muzeum.wieliczka.pl/czernecki-jan/.
- http://www.swiatobrazu.pl/zdjecia-sprzed-wieku-w-muzeum-zup-krakowskich-wieliczka-19797.html.
- http://kwadryga.blox.pl/2014/07/Koniec-epopei-Zelenscy-i-witraze.html.
- http://www.national-geographic.pl/blogi/archiwum/historia-pocztowek-cz-2.
- https://muzeum.wieliczka.pl/aktualnosci/kolekcja-zdjec-z-wieliczki-jana-czerneckiego
Przypisy edytuj
- ↑ Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - Kopalnia i Zamek [online], muzeum.wieliczka.pl [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - Kopalnia i Zamek [online], muzeum.wieliczka.pl [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Czernecki Jan. [dostęp 2017-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-21)].
- ↑ Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - Kopalnia i Zamek [online], muzeum.wieliczka.pl [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 111, poz. 177 „za zasługi polu pracy narodowo-społecznej”.
- ↑ Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2022-05-31].