Jan Gwalbert Pawlikowski

polski polityk i historyk literatury

Jan Gwalbert Pawlikowski h. Cholewa (ur. 18 marca 1860 w Medyce, zm. 5 marca 1939 we Lwowie) – polski ekonomista, encyklopedysta, publicysta i polityk, historyk literatury, taternik, jeden z pionierów ochrony przyrody.

Jan Gwalbert Pawlikowski
Ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Jan Gwalbert Aleksander Józef Pawlikowski

Data i miejsce urodzenia

18 marca 1860
Medyka

Data i miejsce śmierci

5 marca 1939
Lwów

Zawód, zajęcie

ekonomista

Narodowość

polska

Dzieci

Michał Gwalbert Pawlikowski Jan Gwalbert Henryk Pawlikowski

podpis
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Wawrzyn Akademicki

Życiorys edytuj

Syn Mieczysława Pawlikowskiego z Medyki h. Cholewa (1834–1903) i Heleny hr. Dzieduszyckiej z Dzieduszyc h. Sas (1837–1918)[1]. W dzieciństwie przebywał w Szwajcarii, następnie ukończył gimnazjum św. Anny w Krakowie i studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1879-84, gdzie został absolwentem Wydziału Prawa. Przez rok pobierał nauki na uniwersytecie w Wiedniu, a także w Halle, na kierunku chemia rolna i agrotechnika. W 1885 r. uzyskał tytuł doktora prawa na UJ, a następnie studiował w Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach, Hochschule für Bodenkultur w Wiedniu, a także ponownie na Uniwersytecie Wiedeńskim – tym razem ekonomikę rolnictwa i uprawę roli[2].

W latach 1891–1904 profesor ekonomii Akademii Rolniczej w Dublanach. Prezes Rady Nadzorczej Banku Parcelacyjnego we Lwowie (1893–1905), wiceprezes Rady Nadzorczej Banku Melioracyjnego we Lwowie (1902–1912). Członek Ligi Narodowej od 1902, w Komitecie Centralnym Ligi Narodowej od roku 1905. Współorganizator Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w Galicji (1904) i jego prezes w latach 1907–1915. Od 1919 członek Rady Naczelnej Związku Ludowo-Narodowego. Założyciel i redaktor (do 1935 redaktor naczelny) czasopisma „Wierchy”, poświęconego Tatrom. Autor wielu prac o Juliuszu Słowackim i jego poezji mistycznej.

Był encyklopedystą oraz edytorem Encyklopedii zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzypolskiej encyklopedii wydanej w latach 1898–1907 przez społeczną organizację edukacyjną Macierz Polska, która działała w Galicji w okresie zaboru austriackiego. Opisał w niej zagadnienia z zakresu ekonomii, skarbowości i polityki rolniczej[3].

W latach 1876–1881 uprawiał taternictwo, dokonując szeregu nowych wejść. Prawie zawsze wspinał się z przewodnikiem Maciejem Sieczką. Do najwybitniejszych należą: drugie wejście na Wysoką z pierwszym zejściem przez Pazdury (1876 z Sieczką i Adamem Asnykiem), pierwsze wejście na Szatana (1880), pierwsze wejście na Mnicha (1879 lub 1880), wejście nową drogą na Łomnicę (1878), wejście nową drogą z Doliny Dzikiej na Durny Szczyt (1881). Prowadził też badania speleologiczne w Tatrach, jako pierwszy opisując jaskinie w Dolinie Kościeliskiej[4], m.in. pierwszy zbadał Jaskinie Pawlikowskiego. Był jednym z głównych orędowników utworzenia na terenie Tatr parku narodowego.

Pawlikowski był bardzo aktywnym członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego, w którego ramach stworzył i ujednolicił nazewnictwo tatrzańskie, obowiązujące do dziś. W 1913 r. stworzył program taternicki z opisem zasad wspinaczki i turystyki górskiej. Zasady te dekadę później przyjął Niemiecko-Austriacki Związek Alpejski, a w 1930 r. Międzynarodowa Unia Alpejska[2]. W 1934 roku opublikował w „Wierchach" szkic „Z dziejów poezji tatrzańskiej". Interesował się sztuką Podhala. Jako gorący orędownik zachowania pierwotnego charakteru Tatr i folkloru góralskiego opracował „Przyszłe zadania Towarzystwa Tatrzańskiego" (1913). W 1912 zainicjował Sekcję Ochrony Tatr Towarzystwa Tatrzańskiego, która powołała Ochotniczą Straż Górską. Opublikował fundamentalne prace o ochronie przyrody, m.in. „Problemy prawne ochrony przyrody" (1921), „Słowo o międzynarodowej ochronie przyrody i jej tendencjach rozwojowych" (1927), „Prawodawstwo ochronne" (1932). Z jego inicjatywy powstało w 1930 Międzynarodowe Biuro Ochrony Przyrody w Brukseli. Podjął dyskusję w sprawie stylu zakopiańskiego: „O styl zakopiański w budownictwie Zakopanego i Podhala" (1931)[5].

Od 1913 członek honorowy Towarzystwa Tatrzańskiego, w 1927 otrzymał honorowe obywatelstwo Zakopanego, a w 1931 honorowe członkostwo w Związku Górali.

Jego synem był Michał Gwalbert Pawlikowski, synową (żoną drugiego syna Jana Gwalberta Henryka) – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, wnukami – profesor filozofii Karol Tarnowski oraz profesor historii sztuki i pisarz – Jacek Woźniakowski, a prawnukami – Róża Thun i Henryk Woźniakowski[6].

Pochowany został na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem (kw. L-I-6)[7].

 
Grób Jana Gwalberta i Michała Gwalberta Pawlikowskich na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

Został patronem gimnazjum w Medyce[10].

Jego imieniem nazwano ulicę we Lwowie.

Przypisy edytuj

  1. Jan Gwalbert Aleksander Pawlikowski z Medyki h. Cholewa, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2020-05-24].
  2. a b Zapomniane dziedzictwo. Czyli Pawlikowski dał nam przykład jak przyrodę chronić mamy. Nowy Ład, 2020-12-08. [dostęp 2020-12-18].
  3. Finkel 1898 ↓.
  4. Czy wiesz, że… – Jan Gwalbert Pawlikowski. idmn.pl, 2020-06-19. [dostęp 2021-03-29].
  5. Janina Chodera, Feliks Kiryk (red.), Słownik biograficzny historii Polski. T. 2: L-Ż, Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2005, s. 1132, ISBN 978-83-04-04692-4 [dostęp 2023-09-28].
  6. Rodowód Pawlikowskiego w Genealogii Minakowskiego
  7. Jan Gwalbert Pawlikowski
  8. M.P. z 1925 r. Nr 102, poz. 434.„za zasługi na polu literatury i ochrony przyrody w Polsce”.
  9. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość krytyczno-literacką, naukową i publicystyczną w dziedzinie literatury pięknej”.
  10. Gimnazjum im. J. G. Pawlikowskiego w Medyce. [dostęp 2018-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-23)].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj