Wikipedia

Jan Kapistran

włoski franciszkanin, kaznodzieja, święty (1386–1456)

Jan Kapistran, wł. Giovanni da Capestrano (ur. 24 czerwca 1386 w Capestrano w Abruzji, zm. 23 października 1456 w mieście Uliak nad Dunajem) – franciszkanin obserwant (OFM), kaznodzieja, założyciel klasztorów Braci Mniejszych Obserwantów[a], święty Kościoła katolickiego.

Święty
Jan Kapistran OFM
Giovanni da Capestrano
prezbiter
wyznawca
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 czerwca 1386
Capestrano, Abruzja

Data i miejsce śmierci

23 października 1456
Ilok

Czczony przez

Kościół katolicki

Kanonizacja

4 czerwca 1724
Rzym
przez Benedykta XIII

Wspomnienie

23 października

Atrybuty

habit franciszkański, u stóp Turek, gwiazda koło głowy, krucyfiks, księga, monstrancja, sztandar z krzyżem[1]

Patron

prawników, kapelanów wojskowych

Szczególne miejsca kultu

kościoły franciszkańskie

Multimedia w Wikimedia Commons

Sam nadał sobie przydomek świętego żołnierza, gdy w wieku 70 lat, w 1456 poprowadził krucjatę przeciwko imperium osmańskiemu w czasie bitwy pod Belgradem. Jako święty katolicki został ogłoszony patronem prawników. Jego imieniem nazwano dwie fundacje misji franciszkańskich w Ameryce Północnej: Mission San Juan Capistrano w Południowej Kalifornii oraz Mission San Juan Capistrano w San Antonio w Teksasie.

Wczesne lata edytuj

Swoje nazwisko wziął od nazwy miejscowości, w której przyszedł na świat – Capestrano w diecezji Sulmona w Abruzji, w Królestwie Neapolu. Jego ojciec przybył do Włoch z dworem Ludwika I Andegaweńskiego, króla Neapolu. Jan z Kapistranu, studiując prawo na uniwersytecie w Perugii, uczęszczał na wykłady Baldusa de Ubaldis. Był żonaty i piastował urzędy w miejskim magistracie. W 1412 król Neapolu Władysław Andegaweński mianował go gubernatorem Perugii, niespokojnego lenna papieskiego, które potrzebowało silnej ręki, by zaprowadzić w nim porządek. Gdy w 1416 wybuchł spór pomiędzy Perugią i rodziną Malatesta, Jan z Kapistranu został wysłany jako ambasador, by uzgodnić warunki pokoju. Malatesta uwięził go jednak. W czasie pobytu w niewoli Jan postanowił oddalić swą małżonkę, z którą małżeństwo nigdy nie zostało skonsumowane[2].

Brat mniejszy i kaznodzieja edytuj

Wstąpił do zakonu franciszkanów razem z Jakubem z Marchii 4 października 1415. Nowicjat odbył pod okiem Honoriusza z Sergiano[3]. Następnie ukończył teologię pod okiem świętego Bernardyna ze Sieny[4]. W Zakonie odznaczał się ascetycznym zacięciem i ścisłym przestrzeganiem reguły Zakonu św. Franciszka. Otrzymawszy święcenia kapłańskie w 14 listopada 1418 r. W tym samym roku otrzymał od papieża Marcina V nominację na inkwizytora generalnego ds. walki z ruchem fraticellich i przeciw innym heretykom[5]. Kapistran poszedł w ślady swego duchowego mistrza, św. Bernardyna ze Sieny, głosząc płomienne kazania w wielu miastach Półwyspu Apenińskiego. Jak inni znani kaznodzieje franciszkańscy ze szkoły ruchu odnowy zakonnej zapoczątkowanej przez Bernardyna ze Sieny, Jan z Kapistranu był aktywny w zachodniej i środkowej Europie, goszcząc w Niemczech, Bawarii, Czechach, Austrii, na Węgrzech, w Chorwacji, na Śląsku i w Polsce. Nawet duże świątynie nie były w stanie pomieścić tłumów przybywających, by słuchać przemawiającego Jana. Udokumentowano kazanie w Brescii, którego słuchało 126 tys. wiernych.

Pod koniec lat 20. włoscy obserwanci widzieli w Janie Kapistranie swojego lidera. W latach 1429–1430 występował on podczas kapituły generalnej Zakonu Braci Mniejszych w Asyżu, ujawniając się jako umiarkowany obserwant dążący do utrzymania jedności w Zakonie, a z drugiej strony przywiązany do ruchu reformy[6]. Jego umiarkowanie potwierdziły kompromisowe konstytucje generalne z 1430, zwane Konstytucjami Marciniańskimi (od imienia papieża Marcina V), których był współredaktorem jako przewodniczący komisji legislacyjnej[3]. Nie weszły one jednak w życie na skutek wydanej na prośbę franciszkanów konwentualnych przez papieża Marcina V bulli[7]. Papież wydał jednak na wyraźne żądanie Kapistrana przywilej posiadania przez obserwantów własnego wikariusza generalnego i wikariuszy prowincjalnych zależnych od generała i prowincjałów. Włoscy obserwanci otrzymali zaś prawo samodzielnego zwoływania własnych kapituł generalnych niezależnie od kapituł generalnych całego Zakonu[8]. Brał aktywny udział w życiu Zakonu. W 1443 został wikariuszem zakonnej familii cismontańskiej[9]. W tym okresie ogłosił konstytucje dla obserwantów, zwane konstytucjami Góry Alwerni. Postanowił także o utworzeniu w każdej prowincji własnych obserwanckich studiów zakonnych. Zredagowana przez niego bulla papieska z 1446 ostatecznie utrwaliła autonomię obserwantów w Zakonie. Po zakończeniu kadencji wikariusza generalnego został wikariuszem prowincji Abruzji, po czym ponownie objął funkcję wikariusza generalnego obserwantów[10]. Od maja do września 1439 Jan Kapistran przebywał w Palestynie jako wizytator tamtejszych obserwantów. Wówczas pozyskał dla obserwantów od Stolicy Apostolskiej opiekę nad miejscami świętymi[11].

W 1451 na prośbę cesarza Fryderyka III wyruszył w charakterze legata papieskiego do krajów Europy środkowo-wschodniej z misją nawracania husytów i organizacji krucjaty antytureckiej.

W 1453 roku na prośbę Zbigniewa Oleśnickiego i króla Kazimierza IV Jagiellończyka, przybył do Krakowa gdzie głosił kazania na Rynku Głównym i w kościele Mariackim wzywając do pokuty i naprawy życia[12]. W następstwie kaznodziejskiej działalności około 130 mieszkańców Krakowa zdeklarowało chęć wstąpienia do obserwanckiej gałęzi Zakonu Braci Mniejszych, dając początek nowej wspólnocie zakonnej. W 1454 roku powstał dla niej, dzięki kardynałowi Oleśnickiemu, który ofiarował miejsce pod Wawelem, klasztor i kościół pw. św. Bernardyna ze Sieny[4].

 
Ołtarz św. Jana Kapistrana z krakowskiego kość. oo. bernardynów na Stradomiu

Przebywając w Krakowie 10 lutego 1454 udzielił sakramentu małżeństwa królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi z Elżbietą Rakuszanką[13]. Było to spowodowane sporem pomiędzy prymasem Janem Sporowskim a kardynałem Zbigniewem Oleśnickim, co do tego, któremu z nich należy się ten przywilej[13].

Reformator edytuj

Gdy Jan z Kapistranu nie głosił kazań, układał traktaty teologiczne przeciwko współczesnym mu herezjom. Ten okres życia świętego został bogato udokumentowany przez współczesnych mu biografów: Mikołaja z Fary, Krzysztofa Varese i Hieronima z Udine. Święty angażował się również u boku Bernardyna ze Sieny w przeprowadzaniu reformy swojego zakonu. Chodziło przede wszystkim o zmiany w ostrzejszym przestrzeganiu reguły i innych aktów prawnych wspólnoty minoryckiej. W ramach propagowania reformy zakonnej w grudniu 1436 uzyskał dla Trzeciego Zakonu prawo organizowania się w regularne wspólnoty[14]. Głosił następnie ideę Trzeciego Zakonu na terenie Czech i Polski[15], czego owocem było powstanie zakonu bernardynek. W 1437 Jan Kapistran asystował przy tzw. koletańskiej reformie ubogich klarysek w Ferrarze[16]. Kapistran wzorował się także na Bernardynie ze Sieny w szerzeniu kultu Najświętszego Imienia Jezus. Gdy Bernardyn wraz z innymi franciszkanami został oskarżony przed komisją papieska o bałwochwalcze wzywanie imienia Jezus w jego obronie stanął Jan Kapistran, w wyniku czego kult Najświętszego Imienia Jezus uzyskał papieskie zatwierdzenie[17]. Święty Jan z Kapistranu był często wysyłany jako ambasador papieski przez papieży Eugeniusza IV i Mikołaja V. Do najbardziej znanych misji papieskich Jana z Kapistranu należą: misja do Mediolanu i Burgundii w charakterze legata papieskiego w 1439, do króla Francji w 1446, do Austrii w 1451. Jako nuncjusz apostolski odwiedził wszystkie części imperium potępiając ruch husycki. Głosił także kazania przeciwko Żydom na Sycylii, na Morawach, w Mołdawii i w Polsce.

Inkwizytor edytuj

Od 1426 sprawował funkcję inkwizytora generalnego przeciwko fraticellim, odłamowi zakonu franciszkanów uznawanemu za heretycki przez papiestwo, którego siedziby mieściły się w Marchii Ankońskiej. W 1449 r. wraz z Jakubem z Marchii skazał na śmierć kilkunastu fraticellich w Fabriano[18]. W 1451 r., przed wyruszeniem na misję do Europy środkowej, jego mandat rozszerzono także na sekty wiklefitów i husytów, ale jego faktyczna działalność ograniczała się do kaznodziejstwa, m.in. ze względu na prohusyckie stanowisko króla Czech Jerzego z Podiebradów[19].

14 lutego 1453 roku Kapistran przyjechał do Wrocławia jako „inkwizytor generalny”[20] i przebywał w nim do końca sierpnia[21]. Wygłaszał tam po trzy kazania dziennie. Prawdopodobnie mówił po łacinie, co było tłumaczone na niemiecki i czeski. Jego kazania porywały ludzi do tego stopnia, że 22 lutego na Placu Solnym mieszczanie spalili na stosie takie zbytki jak lustra, maski, kości, karty do gry i szachy[22][b]. W tym czasie (prawdopodobnie pod nieobecność Kapistrana, który z powodu choroby wyjechał na pewien czas do pałacu bpa Piotra Nowaka w Nysie) wrocławskich Żydów oskarżono o kradzież i profanację konsekrowanych hostii (współczesny stan wiedzy nie pozwala na ustalenie, czy nastąpiło to w rzeczywistości, czy było tylko pomówieniem)[21]. Przesłuchano ok. 320 Żydów (uczestniczył w nich Kapistran), część z nich poddano torturom. 41 osób skazano na karę śmierci, w tym 12 na kary dręczące, np. rozszarpywanie gorącym metalem[21] (wg relacji XV-wiecznych procesowi przewodniczył Kapistran. Na jego polecenie 14 Żydów, których uznano za winnych, stracono ze szczególnym okrucieństwem, a licznym pozostałym dano wybór: przyjęcie chrztu lub spalenie na stosie. Chrzest przyjęło 20, pozostałych spalono[23]). Po porozumieniu z Władysławem, królem Czech i Węgier, Jan Kapistran nakazał wygnać pozostałych we Wrocławiu Żydów, przy czym dzieci do lat 7 zostały ochrzczone i przekazane chrześcijanom[24].

Jan Kapistran bywa określany jako „bicz na Hebrajczyków”[25].

„Święty żołnierz” edytuj

Po upadku Konstantynopola (1453), gdy Mehmed II Zdobywca zagrażał Wiedniowi i Rzymowi, papież Kalikst III wysłał Kapistrana, by zorganizował krucjatę przeciwko muzułmanom. W 1454 r. udało mu się zebrać dużą armię i wyruszył z nią na Belgrad. W 1456 r. walcząc u boku Jana Hunyady’ego padł ofiarą zarazy. Zmarł w pobliżu Ilok 23 października 1456. Jego relikwie zostały zniszczone w 1526 r. podczas kolejnego najazdu tureckiego[26].

Kanonizacja edytuj

Proces kanonizacyjny Jana Kapistrana został ukończony za pontyfikatu Aleksandra VIII (1689–1691), a oficjalne ogłoszenie go świętym nastąpiło dopiero 4 czerwca 1724 za pontyfikatu Benedykta XIII[27]. Wspomnienie zostało oficjalnie wprowadzone do Martyrologium Rzymskiego w 1890 r. Świętego wspominano wówczas w kalendarzu liturgicznym Kościoła rzymskokatolickiego 28 marca. Po reformie w czasach papieża Pawła VI w 1969 r. wspomnienie przeniesiono na 23 października – dzień śmierci świętego franciszkanina. 10 lutego 1984 papież Jan Paweł II ogłosił go patronem kapelanów wojskowych[28].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ W Polsce franciszkański nurt obserwancki nosi zwyczajową nazwę bernardynów od pierwszego klasztoru i kościoła pod wezwaniem św. Bernardyna ze Sieny, na styku Stradomia ze wzgórzem wawelskim.
  2. ↑ Wg Hanny Zaremskiej wrocławskie kazania Kapistrana, częściowo skierowane przeciwko Żydom i judaizmowi, doprowadziły także do wygnania z miasta ludności żydowskiej i do spalenia na stosie 41 wrocławskich Żydów[22]. Natomiast Tomasz Gałuszka twierdzi, że nie ma żadnych przekazów wskazujących, aby doszło wówczas do pogromów Żydów, a kazania Kapistrana miały mało wątków antysemickich[21]. Stracenie i wygnacie Żydów miało rzeczywiście miejsce, ale miało charakter oficjalny[21].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Wiesław Aleksander Niewęgłowski: Leksykon świętych. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 172 - 173. ISBN 978-83-247-0574-0.
  2. ↑ Chiapini A., S. Giovanni da Capestrano e la sua donna., [w:] Estrutto dalla „Miscelanea Francescana”, t. III, 1918.
  3. ↑ a b Holzapfel 1909 ↓, s. 84.
  4. ↑ a b św. Jan Kapistran. bernardyni.pl. [dostęp 2018-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-06)].
  5. ↑ Boelcskey Oe., Capistranoi Szent Janos elete es Cora, [w:] Compendium chronicarum Ordinis Fratrum Minorum, „Archivum Franciscanum Historicum”, t. I, Szekesfehervar 1910, s. 53 i n.
  6. ↑ Murawiec 1988 ↓, s. 279.
  7. ↑ Holzapfel 1909 ↓, s. 125.
  8. ↑ Murawiec 1988 ↓, s. 280.
  9. ↑ Fijałek J., Mistrz Jakub z Paradyża i Uniwersytet Krakowski w okresie soboru bazylejskiego, t. 2, Kraków 1900, s. 29.
  10. ↑ Murawiec 1988 ↓, s. 282.
  11. ↑ Holzapfel 1909 ↓, s. 239.
  12. ↑ Mirosław Daniluk, Jan Kapistran, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 7, s. 796–797.
  13. ↑ a b Jerzy Kazimierz Pietrzak, Przywileje i godności Prymasów Polski, „Studia Prymasowskie”, 5, 2011, s. 57-98, ISSN 1899-2587.
  14. ↑ Sensi M., Vincende del T.O.R. nella Valle Spoletana, [w:] „Analecta T.O.R., 129, 1978, s. 50.
  15. ↑ Holzapfel 1909 ↓, s. 101.
  16. ↑ Hermann A., Capistranus triumphans seu historia fundamentalis de Sancto Joanne Capistrano... insingni regularis observantiae propagatore, Coloniae 1700, s. 216.
  17. ↑ Hofer J., Johannes von Capistrano, Innsbruck 1936, s. 121.
  18. ↑ H. Ch. Lea, History of the Inquisition of the Middle Ages, Nowy Jork – Londyn 1922, vol. III, s. 175–178; Fabriano Storica: cronologia XV sec.
  19. ↑ H. Ch. Lea, History of the Inquisition of the Middle Ages, Nowy Jork – Londyn 1922, vol. II, s. 546–551.
  20. ↑ Norman Davies, Roger Moorhouse, Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2002, s. 152–153, ISBN 978-83-240-0172-9.
  21. ↑ a b c d e Tomasz Gałuszka, Maciej Müller, Entliczek, pentliczek, „W Drodze”, 11/2018, s. 120–130 [dostęp 2023-07-17].
  22. ↑ a b Hanna Zaremska, Zmowa Żydów śląskich, [w:] Wojciech Brojer (red.), Źródło. Teksty o kulturze średniowiecza ofiarowane Bronisławowi Geremkowi, Warszawa: Instytut Historii PAN, 2003, s. 135–165, ISBN 83-88909-14-2.
  23. ↑ M. Szymański (tłum.), O prześladowaniu Żydów wrocławskich w roku 1453, [w:] Joanna Tokarska-Bakir, Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa: WAB, 2008, s. 687–691, ISBN 978-83-7414-022-5. za: De persecutione Iudeaorum Vratislaviensium A. 1453, [w:] Monumenta Poloniae Historica, Wojciech Kętrzyński (oprac.), t. IV, Lwów: Akademia Umiejętności, 1884, s. 1–5 (łac.).
  24. ↑ Joanna Tokarska-Bakir, Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa: WAB, 2008, s. 110–112, ISBN 978-83-7414-022-5. za: Nicalaus de Fara, Vita clarissimi viri fratri Joannis de Capistrano, [w:] Acta sanctorum, t. 10, część 58, Bruksela 1861, s. 467 (łac.).
  25. ↑ Według Jana Długosza – pogrom Żydów w Krakowie wywołany oskarżeniami o mord rytualny, Muzeum Historii Polski [dostęp 2023-07-19].
  26. ↑ Cronologia a itinerario, „Vita Minorum”, 57, 1986.
  27. ↑ Bulla kanonizacyjna została opublikowana w Bullarum, diplomatum et privilegiorum sanctorum Romanorum pontificum Taurinensis editio, Tom 22, Seb. Franco, H. Fory et Henrico Dalmazzo editoribus 1871, s. 31–36.
  28. ↑ Murawiec 1988 ↓, s. 293.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Kapistran&oldid=70880923”