Wikipedia

Jan Matejko

polski malarz, twórca obrazów historycznych i batalistycznych, historiozof (1838–1893)

Jan Alojzy Matejko (ur. 24 czerwca[a] 1838 w Krakowie, zm. 1 listopada 1893 tamże) – polski malarz, twórca obrazów historycznych i batalistycznych, historiozof. Jeden z najwybitniejszych polskich malarzy w historii[1].

Jan Matejko
Ilustracja
Zdjęcie Jana Matejki (ok. 1891)
Imię i nazwisko

Jan Alojzy Matejko

Data i miejsce urodzenia

24 czerwca 1838
Kraków

Data i miejsce śmierci

1 listopada 1893
Kraków

Narodowość

polska

Język

polski

Alma Mater

Akademia Sztuk Pięknych w Monachium

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

realizm

Muzeum artysty

Dom Jana Matejki

Ważne dzieła
podpis
Odznaczenia
Komandor Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry) Order Korony Żelaznej II klasy (Austro-Węgry) Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności (Austro-Węgry) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Komandor z Gwiazdą Orderu Piusa IX
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

W latach 1852–1858 studiował u Władysława Łuszczkiewicza i Wojciecha Stattlera w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której później był dyrektorem (od 1873). Jego uczniami byli m.in. Maurycy Gottlieb, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Jan Styka i Stanisław Wyspiański. Był autorem ponad trzystu obrazów olejnych oraz kilkuset rysunków i szkiców[2]; jego dzieła to między innymi Stańczyk (1862), Kazanie Skargi (1864), Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem (1874), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Hołd pruski (1880–1882), Wernyhora (1883–1884).

Dzieła Matejki, rozpowszechniane przez tysiące reprodukcji, stały się standardowymi ilustracjami wielu kluczowych wydarzeń w historii Polski. Malarstwo Matejki, umiejscawiane wśród czołowych dzieł epoki dziewiętnastowiecznego historyzmu, charakteryzowały precyzja konturu, dbałość o szczegóły oraz starannie wygładzona powierzchnia malarska. Imieniem Matejki nazwana została Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, a w jego kamienicy na ul. Floriańskiej znajduje się oddział Muzeum Narodowego w Krakowie – Dom Jana Matejki.

Życiorys

edytuj

Młodość i wykształcenie

edytuj
 
Portret Franciszka Matejki z dziećmi (u dołu Kazimierz, wyżej Jan i Marianna), 1853/54, obraz ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu w depozycie Domu Matejki

Ojciec malarza, Franciszek Ksawery Matejko, właśc. František Xaver Matějka (Matieyka), był Czechem, urodzonym w Roudnicy koło Hradca Králové jako syn chłopski[3]. Przybył do Galicji nielegalnie jako guwerner i nauczyciel muzyki dla synów Józefa Wincentego Wodzickiego[4][5]. Przez kilkanaście lat pracował u Wodzickich w Kościelnikach, a następnie przeniósł się do Krakowa[6]. Wynajmował od Jana Piotra Rossberga część kamienicy przy ulicy Floriańskiej i prowadził tu „pensję uczniów”. Był organistą w kościele Świętego Krzyża w Krakowie[7] i prowadził chór przy kościele Mariackim[4]. Po śmierci Rossberga poślubił w 1826 Joannę Karolinę Rossberg (1802–1845), jego najmłodszą córkę[8]. Franciszek był katolikiem, Joanna – protestantką, która wywodziła się z polsko-niemieckiej rodziny zamożnych rymarzy mieszkających od dwóch pokoleń w Krakowie[6]. Matejkowie zamieszkali przy ulicy Floriańskiej 41[8] (w tamtym czasie Floriańska 363)[7]. W 1829 roku Matejkowie spłacili resztę spadkobierców i zostali jedynymi właścicielami kamienicy[8].

Jan Matejko był dziewiątym dzieckiem, z jedenastu, jakie mieli państwo Matejkowie (było wśród nich dziewięciu chłopców i dwie dziewczynki). Gdy Matejko miał siedem lat, zmarła jego matka; dziećmi zajęła się jej siostra, Anna Katarzyna Zamojska[9]. Śmierć matki niewątpliwie wywarła wpływ na osobowość przyszłego malarza. Jego dzieciństwo obfitowało w lęki i przykrości[10], nie zaznawał także raczej przesadnie starannej opieki (jego złamany nos nie zwrócił niczyjej uwagi i zrósł się krzywo)[11]. Ojciec nie okazywał dzieciom swoich uczuć, był surowy i pozbawiony akceptacji dla artystycznej pasji syna[12]. Upodobania syna do rysunku traktował jako słabość[13]. Brak rodzinnego ciepła po części rekompensowała Matejce przyjaźń z rodziną Giebułtowskich. O Paulinie Giebułtowskiej pisał później, że była dla niego jakby drugą matką[14]. Często bywał u jej córki Joanny Serafińskiej w Wiśniczu, a Stanisław przez długie lata był jego najlepszym przyjacielem[14].

Od 1847 Jan Matejko uczęszczał do szkoły św. Barbary. Wkrótce został przeniesiony do Gimnazjum św. Anny (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie)[15]. Mimo zdradzanych od najmłodszych lat niepospolitych zdolności plastycznych, z pozostałymi dziedzinami radził sobie z ogromnym trudem. Także koledzy nie byli dla niego wyrozumiali i, jak pisał Marian Gorzkowski, doświadczał od swych współtowarzyszy pewnego znęcania się nawet[16]. Choć Matejko i jego rodzeństwo z pochodzenia w połowie byli po ojcu Czechami, a po matce – spolonizowanymi Niemcami, rozmawiali w domu rodzinnym po polsku[3][2]. Dwaj starsi bracia Jana, Edmund i Zygmunt, byli uczestnikami powstania węgierskiego (1848–1849)[2]. Zygmunt poległ na polu walki[9].

W wieku trzynastu lat Jan Matejko został przyjęty do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych przy ulicy Wesołej, której dyrektorem był wówczas Wojciech Stattler[17]. Przejawiał w szkole ogromną ambicję i pracowitość, choć także tam jego edukacja nie przebiegała gładko, na co zapewne wpływ miała antypatia, jaką darzył go początkowo Stattler, a także trudności finansowe i znaczna wada wzroku[18]. Wpływ na młodego malarza wywarli natomiast inni nauczyciele: Józef Kremer i Władysław Łuszczkiewicz, którzy zainspirowali go do szkicowania krakowskich zabytków, zbierania materiałów, studiowania detali i obrazów, tworząc tzw. Skarbczyk[19].

Kariera artystyczna

edytuj
 
Atelier Jana Matejki

W 1858, zyskawszy uznanie za pilną naukę, otrzymał stypendium austriackiego Ministerstwa Wyznań i Oświaty na studia w Monachium[20]. Pod koniec grudnia 1858 zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Malklasse – immatrykulacja: 12 I 1859)[21]. Tu zetknął się z dziełami wybitnych malarzy dawnych i współczesnych. Cenił twórczość Paula Delaroche’a i jego ucznia, Carla von Piloty’ego[22], tworzących dzieła historyczne. Matejko przekonał się, że to właśnie temu gatunkowi pragnie się poświęcić; w 1853 namalował swój pierwszy obraz historyczny, Carowie Szujscy przed Zygmuntem III[23]. Schemat Delaroche’a, oparty na wybraniu z historii dramatycznego momentu i przedstawieniu go w sposób teatralny i emocjonalny, młody Matejko zastosował w malowanym w Monachium i Krakowie Otruciu królowej Bony (1859), uznanym już ówcześnie za „dojrzały kompozycyjnie”[24].

 
Walery Rzewuski, Jan Matejko stojący przy kotarze, 1863, Muzeum Narodowe w Krakowie

W 1860 Matejko odbył krótkotrwałą podróż na studia do Wiednia. Z powodu konfliktu z wiedeńskim profesorem sztuki Christianem Rubenem jeszcze w tym samym roku wrócił do Krakowa[24]. Wtedy wydał Ubiory w Polsce – publikację zawierającą ryciny z postaciami w historycznych strojach, świadectwo jego późniejszych zainteresowań historycznych[24]. Matejko następnie urządził pracownię malarską, początkowo w domu rodzinnym. W 1861 przeprowadził się do „Domu pod Konikiem” Fischerów w Rynku Głównym 39, gdzie pracownię dzielił z Florianem Cynkiem. Jeszcze w tym samym roku 1861 przeniósł się na ulicę Krupniczą do pracowni przerobionej z zakładu fotograficznego Walerego Rzewuskiego[25]. Matejko wówczas był często przygnębiony, czego powodem była nieodwzajemniona miłość do Teodory Giebułtowskiej. Jedna z anegdot na ich temat dotyczy nieudanych zaręczyn Jana z Teodorą w 1862. Szesnastoletnia panna rzuciła pierścionkiem oferowanym przez malarza. Ostatecznie do zaręczyn doszło jednak w roku 1862[14].

 
Walery Rzewuski, Józef Sebald, Jan Matejko w fotelu, 1865, Muzeum Narodowe w Krakowie

W 1862 namalował między innymi obraz Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, który sprzedał w Warszawie za około 1000 rubli[26]. W tym samym roku ukończył obraz Stańczyk[27], którego bohaterem jest tytułowy błazen rozmyślający o utracie Smoleńska. Stańczyk był jednym z wyrazicieli opinii Jana Matejki o historii Polski[27]. W kolejnym obrazie, Kazaniu Skargi (1864), Matejko nadał tytułowej postaci własne rysy. Kazanie Skargi odniosło wielki sukces artystyczny; na wystawie w Paryżu malarz zdobył złoty medal, a hrabia Maurycy Eustachy Potocki z Zatora zapłacił mu 10 000 guldenów za zakup Kazania Skargi[1]. Sukces finansowy i artystyczny pozwolił Matejce założyć rodzinę[28]. W tym czasie jego dwaj bracia, Edmund i Kazimierz walczyli w powstaniu styczniowym[29]. Jan nie wziął udziału w walkach, ponieważ nie potrafił posługiwać się bronią i był wątły fizycznie[14]. Woził natomiast broń i pomagał powstańcom materialnie[30].

 
Wesenberg & Co., Portret Jana Matejki, fotografia, ok. 1875–1890, Muzeum Narodowe w Krakowie
 
Izydor Jabłoński, Jan Matejko w młodzieńczym wieku, 1875, Muzeum Narodowe w Krakowie

Podobnie jak w przypadku Kazania Skargi, w 1867 Matejko ponownie zdobył złoty medal za obraz Rejtan[31], a władca austro-węgierski Franciszek Józef I zakupił dzieło za około 50 tys. franków[32]. W 1870, po namalowaniu Unii lubelskiej (1867–1869), został udekorowany w Paryżu Legią Honorową[25]. Następny obraz, Stefan Batory pod Pskowem, został ukończony w 1871. W 1872, jeszcze przed podróżą do Stambułu, Matejko rozpoczął prace nad obrazem Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem, który został ukończony po powrocie do Krakowa[33]. Dzieło ze składek publicznych zakupił Uniwersytet Jagielloński[33]. W listopadzie 1873 przeprowadził się z powrotem na ulicę Floriańską 41, a po spłaceniu rodzeństwa stał się jedynym właścicielem nieruchomości[25]. W maju 1873 został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie zagrożonej zamknięciem, odrzucając przejęcie praskiej Akademii Sztuk Pięknych[25]. W 1876 zakupił dworek w Krzesławicach, który stał się letnią siedzibą rodziny. W 1878 namalował kolejny ceniony obraz, Bitwę pod Grunwaldem[34], wtedy też nagrodzono malarza w Paryżu honorowym złotym medalem[35].

Artystę doceniła międzynarodowa społeczność, został honorowym członkiem Akademii paryskiej, berlińskiej, praskiej, wiedeńskiej, a także Akademii Rafaelowskiej w Urbino[25]. Poświęcał też czas Szkole Sztuk Pięknych oraz walczył o upiększanie Krakowa i zachowanie jego zabytków[36]. Do końca życia cieszył się wielką sławą, tak w Polsce, jak na całym świecie, do czego przyczyniały się liczne nagrody (m.in. na wystawach w Paryżu). Nazywano go „mistrzem”. Swoim malarstwem przyczyniał się do upowszechnienia historii polskiej[25]. W 1883 roku ofiarował swój obraz Jan Sobieski pod Wiedniem papieżowi Leonowi XIII, który z wdzięczności uhonorował go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Piusa IX[37].

Działalność konserwatorska i pedagogiczna

edytuj
 
Juliusz Mien, Jan Matejko wsparty o balustradę, 1891, Muzeum Narodowe w Krakowie
 
Juliusz Mien, Jan Matejko w pracowni, siedzący w fotelu z orłem w zaplecku, 1892, Muzeum Narodowe w Krakowie

Matejko angażował się w działalność konserwatorską. Miał wpływ na ratowanie zabytków Krakowa[38]. Uczestniczył w pracach komisji konserwatorskich podczas odnawiania gotyckiego ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim (1867–1869)[39], restauracji gmachu Sukiennic (1875–1879), zamku na Wawelu (1886) oraz Kościoła Mariackiego (1889)[40]. Brał udział w pracach naukowo-badawczych oraz wykonywał rysunki inwentaryzacyjne podczas otwarcia w katedrze wawelskiej grobów: Kazimierza Wielkiego (1869), królowej Jadwigi (1887) i kardynała Oleśnickiego (1887)[40]. Uczestniczył w pracach komisji nad stworzeniem ustawy o konserwacji zabytków. Według projektu Matejki w latach 1889–1891 wykonana została polichromia wnętrz kościoła Mariackiego[40].

Wykształcił wielu malarzy. Najważniejszymi jego uczniami byli Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski i Leon Wyczółkowski, czołowi przedstawiciele polskiego modernizmu[41].

Życie prywatne

edytuj
 
Jan Mieczkowski, Jan Matejko z żoną Teodorą i córką Heleną, 1877, Muzeum Narodowe w Krakowie
 
Jan Matejko, Portret dzieci artysty, 1879, Lwowska Galeria Sztuki

W 1864, po sprzedaży Kazania Skargi, mógł pozwolić sobie na małżeństwo z Teodorą Giebułtowską. Ślub odbył się 21 listopada 1864, uroczystość odbyła się w kościele karmelitów na Piasku, w obecności najbliższej rodziny[42]. Zachwyt budziła przede wszystkim suknia panny młodej, zaprojektowana przez artystę osobiście[43]. Zamieszkali początkowo przy ulicy Krupniczej. Mieli razem pięcioro dzieci: Tadeusza (1865–1911), Helenę (1867–1932), Beatę (1869–1926), Jerzego (1873–1927) oraz Reginę (1878), która zmarła jako niemowlę. Katarzyna Jaworska pisze, że żona Matejki „była jego powierniczką, ostoją, duchową przyjaciółką. Dodawała mu energii, podtrzymywała na duchu, wciąż utwierdzała w miłości”[44]. Po śmierci Reginy Teodora Matejko zaczęła zapadać na neurozę, donosiła o rzekomej niemoralności męża i groziła swojej rodzinie śmiercią. W 1882 została tymczasowo zamknięta w szpitalu psychiatrycznym[45], później przeniesiona do innej kamienicy na ul. Floriańskiej[45]. Do końca życia usiłowała bezskutecznie udowodnić, że uporała się z chorobą umysłową[46]. Dzieci także przysparzały mu kłopotów. Synowie, Tadeusz i Jerzy, zupełnie nie byli zainteresowani nauką[47]; więcej szczęścia Jan Matejko miał do córek. Helenę, swoją ulubienicę, wydał za mąż za malarza Józefa Unierzyskiego[47][43]; Beatę – za Wincenta Kirchmayera[47].

Pogłębiające się z czasem problemy finansowe Matejki spowodowane były chorobą żony, a także nadmiernym szafowaniem własnym dorobkiem artystycznym. Kilka wielkich płócien podarował Narodowi Polskiemu, papieżowi przekazał Sobieskiego pod Wiedniem, a Francja otrzymała od niego Joannę d’Arc. Obdarowywał też obrazami swoich znajomych – ludzi zwykle bardzo bogatych. Nic nie wziął za portret od hr. Stanisława Tarnowskiego, bezpłatnie podarował portret ks. Marcelinie Czartoryskiej. Nie szczędził też datków na wsparcie ubogich. Ofiarował m.in. na ich rzecz szkic olejny Zygmunt August w ogrodzie wileńskim, który został następnie sprzedany do Warszawy[48].

Marian Trzebiński w latach 1891–1892 charakteryzował postać Matejki jako osobę niepozorną „niskiego wzrostu, z siwiejącą zaniedbaną brodą i takimiż włosami [...] Obserwując go na ulicy prawie uwierzyć nie mogłem, że ten mały człowieczek króluje niepodzielnie w sztuce naszej i że jest chlubą nie tylko Krakowa, ale i całej Polski”[49]. Przy okazji wystąpienia Matejki na otwarciu roku szkolnego 1891/1892 w ówczesnej Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie Trzebiński dodawał, że Matejko przemawiał „z sensem, ale bez zacięcia krasomówczego”[49]. Trzebiński wspominał też, że zapadła mu w pamięć „drobna postać mistrza, człowieka przepracowanego, wycieńczonego do ostatnich granic, zaniedbanego, opuszczonego, z kościstymi palcami pożółkłymi od tytoniu. Tytoń bowiem i czarna kawa były to dwie rzeczy, którymi Matejko podtrzymywał swe siły”[49].

Śmierć

edytuj
 
Grobowiec Matejków w głównej alei cmentarza Rakowickiego

Jan Matejko zmarł po pęknięciu wrzodu żołądka 1 listopada 1893 w wieku 55 lat. W czasie jego pogrzebu, odprawionego przez kardynała Albina Dunajewskiego w kościele Mariackim, bił dzwon Zygmunt, a w ostatniej drodze towarzyszyły mu tysiące krakowian[5][50]. Wśród gości był m.in. malarz Ilja Riepin[5]. Ciało Matejki spoczęło w grobowcu rodzinnym w głównej alei na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[b]. Grobowiec znajduje się w alei głównej, rząd: M. pas 43-45[51].

Styl artystyczny

edytuj
 
Fragment ekspozycji w Sukiennicach (sala Matejkowska, ok. 1900)
 
Obrazy w Sali Jana Matejki w Muzeum Narodowym w Warszawie

Malarstwo jako interpretacja historii

edytuj

Zalicza się go do najważniejszych polskich malarzy[2], uznawany jest za „największego polskiego malarza historycznego”[52] lub za postać cieszącą się kultem wśród narodu polskiego[53]. Głęboki wpływ na Matejkę wywarł Wilhelm von Kaulbach i jego styl „historycznego symbolizmu”. Nie chodziło tu o dokładne przedstawienie przeszłych wydarzeń, ale o artystyczną swobodę interpretacji, umożliwiającą umieszczanie danych historycznych w wybranej perspektywie. Technika Matejki, utrzymana w gatunku neoklasycznym, została doceniona za „jasność, szczegółowość i wyobraźnię”[53].

Udało mu się rozpowszechnić wiedzę o historii Polski i podtrzymać pamięć o niegdyś historycznym państwie, które zniknęło z mapy po trzech rozbiorach i straciło możliwość politycznego samostanowienia[54]. Jego dzieła, rozpowszechniane przez tysiące reprodukcji, stały się standardowymi ilustracjami wielu kluczowych wydarzeń w historii Polski[55].

Technika i cechy malarstwa Matejki

edytuj
 
Juliusz Mien, Jan Matejko siedzący w pracowni przy obrazie Konstytucja 3 Maja 1791 r., 1891, Muzeum Narodowe w Krakowie
Z tym tematem związana jest kategoria: Obrazy Jana Matejki.

Tajemnicą popularności artysty jest nie tylko kunszt wykonania prac. Matejko był zafascynowany gotycką rzeźbą Wita Stwosza i późnorenesansowymi artystami włoskimi[2]. Obrazy są kadrowane, spiętrzone i przepełnione namiętnością. Artysta komponował wielopostaciowe sceny, często rozwinięte panoramicznie. Jego utwory przenikała silna ekspresja na granicy patosu, wyrafinowana aranżacja całych scen, dynamika linii konturu, intensywne barwy oraz pełne ekspresji rysy fizjonomiczne i psychiczne[2].

Malarstwo Matejki charakteryzowały precyzja konturu, dbałość o szczegóły oraz starannie wygładzona powierzchnia malarska, uzyskana dzięki oszczędnemu nakładaniu farb. Z upływem czasu artysta nadawał osobiste cechy postaciom i portretował ich zmienne reakcje psychiczne, aby pogłębić dramaturgię przedstawianych scen[2].

Poglądy na sztukę

edytuj

W 1882 Matejko zwracał się do uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych następująco: „Sztuka jest obecnie dla nas pewnego rodzaju orężem w ręku, oddzielać sztuki od miłości ojczyzny nie wolno”. W innych okolicznościach wyjaśniał: „Ja nie mogę robić tak, jakbym chciał, ja nie komponuję i nie maluję tak, jak rozumiem warunki artystycznej doskonałości obrazu. O rzeczy ważniejsze chodzi mi więcej niż o nią – o wyraz postaci lub o wyrazistość grupy więcej jak o czystość linii, jak o piękność układu”[56][57].

Poglądów Matejki dotyczą również wspomnienia Włodzimierza Tetmajera z kontaktu z Matejką w 1892 roku, zanotowane przez malarza Leona Kowalskiego[58]

>>Włodzio Tetmajer opowiadał mi, że jak wrócił z zagranicy liznąwszy tam pleneru i impresjonizmu francuskiego, malował w Krakowie na majsterszuli swoje Święcone. Bał się zaprosić Matejkę na korektę. Myślał właśnie, że odmienny sposób poglądów i inne zgoła pojęcie dyrektora mogą go do nowożytnego obrazu i do jego twórcy zrazić. Bałem się – mówił – że wyleje mnie z pracowni, zaprosiłem jednak. Przyszedł, siedział długo, patrzył na obraz, coś myślał, po czym powiedział: Widzi Pan, wielu ludzi sądzi, że Matejko maluje historyczne stare szmaty, kompozycje – malarz pracowniany nie rozumie nowych prądów, nowego życia. A ja mój panie, jak jestem u siebie na wsi, nieraz obserwuję jak wczesnym rankiem obywatelki (chłopów nazywał obywatelami) idą z konwiami po wodę rzucając poza siebie głębokie niebieskie cienie. Ja widzę też i słońce i kontrasty cienia odbijającego niebo, tylko że tego nie potrafię zrobić... Mam inne zainteresowania – rzekł po chwili – do was należy powietrze i słońce, ja zaś pozostanę ze swoimi królami... Dobrze panie! Dobrze, że pan poszedł tą drogą, obraz mi się podoba, proszę go skończyć.

Ja, proszę pana, rzekł na odchodnym, doskonale widzę, kto studiuje naturę i ma coś do powiedzenia, a kto studiuje cudze obrazy...

Byłem zdumiony – mówił Tetmajer – tym zrozumieniem i tolerancją nowych kroków w sztuce. Swoją wielką intuicją wyczuwał idące nowe zdobycze sztuki nowożytnej, nie stając w opozycji, jak to zwykle czynią ludzie starsi w stosunku do pokolenia następnego.<<

Leon Kowalski

Krytyka

edytuj

Szczytowy okres twórczości Matejki przypadał w Polsce na początek realizmu w malarstwie - były to lata walki z pompierstwem w malarstwie historycznym. Walka ta stanowiła tło historyczne krytyki twórczości Jana Matejki. Wyjaśnił je Jan Zygmunt Jakubowski (1950) pisząc: >>Surowa krytyka malarstwa Matejki w okresie "Wędrowca" jest w pełni zrozumiała jedynie w związku z wielką kampanią, jaką prowadzili wówczas (w latach 1884-1887) najbardziej postępowi krytycy tych czasów - Witkiewicz i Sygietyński, entuzjaści malarstwa realistycznego - z ówczesnym malarstwem historycznym. Chodziło o walkę z tzw. "pompierami", z malarzami tworzącymi wielkie, efektowne i pompatyczne obrazy historyczne (określane pogardliwie jako "kobyły"), pozbawione najczęściej głębokiej wartości poznawczej i artystycznej, odpowiadające gustom i zamówieniu ideologicznemu wzbogaconego mieszczaństwa i pragnącej utrzymać swoje wpływy arystokracji. [...] Witkiewicz nie zmienił swej ostrej oceny malarstwa historycznego i w dwadzieścia lat później[...] Określał je jako sztukę "wypchaną po brzegi komunałami, szychem dramatyzmu końcowych scen lichego teatru, mięszaniną romantycznych mroków z konwenansem akademickiego klasycyzmu..." Czynił jednak wyjątek dla Matejki<< [59]

W monografii Jana Matejki opublikowanej (1973) przez Juliusza Starzyńskiego można przeczytać następujące uwagi[60]:

Zwalczano Matejkę z bardzo różnych pozycji społecznych i ideologicznych. Zwalczała go arystokracja i burżuazja, a zwłaszcza konserwatyści z krakowskiej szkoły "Stańczyków", za to, że nie był dość powolnym sługą i wyrazicielem ich wstecznej ideologii, zwalczał go obóz demokratyczno-mieszczański i wielu późniejszych bojowników postępu społecznego za to, że nazbyt wysoką rolę w historii przyznawał jednostce władczej i nie dość jasno dostrzegał twórczą i decydującą rolę mas ludowych. Zwalczali go idealiści za nazbyt realistyczną wymowę i dosadność jego płócien, zwalczali go realiści za religianctwo oraz mistyczne, symboliczne skłonności. Zwalczali go impresjoniści za surowość i unikanie subtelnych odcieni kolorystycznych, wytworni esteci zarzucali mu nadmierną ekspresyjność formy, a inni z kolei za to, że formę podporządkował treści, chcąc z tzw. warsztatu artystycznego uczynić to właśnie, czym powinien być w istocie – narzędzie ideowego, społecznego oddziaływania sztuki. To jedno wszakże jest pewne: nie ma nikogo, a zwłaszcza nie ma chyba ani jednego Polaka, który wobec twórczości Matejki mógłby pozostać obojętny.

Juliusz Starzyński

Było także wielu zwolenników twórczości Matejki. W latach 1884–1908 trwały spory wokół osoby i twórczości Matejki[61]. Przykładowo malarz Stanisław Witkiewicz nazywał Matejkę „jedną z najoryginalniejszych postaci w sztuce, zjawiskiem tak niespodzianym i jedynym jak Bocklin”[62]. Historyk sztuki Maciej Masłowski zauważał, że już wczesne prace malarskie Matejki były wierne „plamie i linii [Eugène’a Delacroix”[63]. Leon Chwistek wspominał, że „Matejko miał bardzo krótkie powodzenie za granicą, niemniej nikt z nas, nawet tak zdecydowany przeciwnik jego koncepcji sztuki jak ja – nie odmówi mu wielkości”[64].

Matejko narażał się na krytykę ze strony władz carskich i niemieckich. Za Bitwę pod Grunwaldem ówczesny car Aleksander II Romanow prewencyjnie zakazał reprodukcji dzieł malarza, a wystawienie Hołdu pruskiego w Königlich-Preußische Akademie der Wissenschaften w Berlinie wywołało sprzeciw kanclerza Ottona von Bismarcka, który osobiście nie dopuścił do przyznania obrazowi rekomendacji. W trakcie II wojny światowej naziści poszukiwali obrazów Matejki w celu ich bezpowrotnego zniszczenia; dzięki wysiłkom polskich konserwatorów udało się ukryć między innymi Bitwę pod Grunwaldem oraz Hołd pruski, dzięki czemu przetrwały one do czasów współczesnych[65].

Oskarżenia o antysemityzm

edytuj

Rzadko odnotowywanym, w odróżnieniu od działalności artystycznej Matejki, elementem krytyki wobec Matejki był otwarcie wyrażany przezeń antysemityzm. Dariusz Konstantynów twierdzi, że ważną rolę w podsycaniu niechętnych Żydom poglądów u Matejki odegrał jego przyjaciel Marian Gorzkowski, który przyczynił się do ufundowania Szkoły Sztuk Pięknych[66]. W 1882 Matejko, jako dyrektor uczelni, zwrócił się do studentów żydowskiego pochodzenia ze Szkoły Sztuk Pięknych następującymi słowy:

A wy, uczniowie hebrajczycy, którzy do naszej Szkoły Sztuk Pięknych przybywacie, pamiętajcie, że sztuka nie jest handlową spekulacyjną jakąś robotą, lecz pracą w wyższych celach ducha ludzkiego, w miłości Boga z miłością kraju złączoną. Jeśli wy chcecie tylko w naszym artystycznym naukowym zakładzie nauczyć się sztuk pięknych dla spekulacji, a nie czuć ani wdzięczności dla kraju, ani żadnych dla niego obowiązków, jeśli wy, hebrajczycy, żyjąc w naszym kraju od wieków nie poczuwacie się do szlachetniejszych dla kraju naszego uczynków ani też chcecie być Polakami, to wynoście się z kraju, idźcie od nas tam, gdzie nie ma żadnej ojczyzny, ni wyższych uczuć miłości kraju, ni wyższych cnót ludzkich w miłości ziemi poczętych[67].

Na wystąpienie Matejki, które ukazało się drukiem w piśmie „Czas”, z oburzeniem zareagowała krakowska gmina żydowska, oświadczając: „Słowa wychodzące z ust tak poważnych oddziaływają niekorzystnie i na młodzież całą, bo odbijając się tysiąckrotnym echem, każą pojęcia młodego pokolenia i sieją ziarno nienawiści i pogardy kolegów ku kolegom”[68]. Jeden z sygnatariuszy gminy, adwokat Leon Eibenschütz, wdał się w sprzeczkę z Marianem Gorzkowskim. Matejko wytoczył pozew w imieniu Gorzkowskiego[69], zakończony skazaniem Eibenschütza na 10 dni aresztu i grzywnę 150 złotych reńskich dla ubogich; apelacja Eibenschütza zakończyła się tylko złagodzeniem kary[70]. Matejko wygłaszał antysemickie wypowiedzi i później, np. w trakcie burzliwej wymiany zdań w prasie z ówczesnym właścicielem Bitwy pod Grunwaldem Dawidem Rozemblumem – wymiany podsycanej przez dziennikarza Jana Jeleńskiego z antysemickiego pisma „Rola”[71].

Odznaczenia i wyróżnienia

edytuj

Dzieła

edytuj
Tytuł Czas powstania Technika i wymiary Miejsce przechowywania Ilustracja
Konarski torturowany w celi więziennej 1850 akwarela na papierze

11,5 x 14 cm

Dom Jana Matejki w Krakowie  
Carowie Szujscy przed Zygmuntem III (pierwszy obraz) 1853 olej na płótnie
75,5 × 108 cm		 Muzeum Narodowe we Wrocławiu  
Władysław Jagiełło z Witoldem modlący się przed bitwą pod Grunwaldem 1855 olej na płótnie

79,5 x 62 cm

Muzeum Narodowe w Warszawie  
Święta Jadwiga wśród ubogich 1855 akwarela na papierze

15,3 x 22,8 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Portret chłopczyka 1855 olej na płótnie

39,5 x 31,5 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Żydówka 1856 akwarela na papierze

16,5 x 12,5 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Portret Kazimierza Stankiewicza 1857 olej na płótnie

45 cm x 35,5 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Piotr z Amiens – krzyżowiec 1858 akwarela na papierze

21 x 14 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Anna Jagiellonka (na tle renesansowego nagrobka Stefana Batorego) 1858 akwarela na papierze

32 × 23,4 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Głowa starca z siwą brodą 1858 olej na płótnie

62 x 44 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Zygmunt I nadaje szlachectwo profesorom Uniwersytetu Jagiellońskiego 1858 olej na płótnie

82 x 101 cm

Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego  
Otrucie królowej Bony 1859 olej na płótnie

77,5 x 62 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Portret Parysa Maurizio 1859 olej na płótnie

77 x 61,3 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Samuel Zborowski prowadzony na śmierć 1860 akwarela na papierze

31,7 × 23,6 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Mikołaj Wolski 1860 akwarela na papierze

17,2 × 12,3 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Jan Zamoyski idący obwieścić wyrok śmierci Zborowskiemu 1860 akwarela na papierze

32 × 23,5 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Zabicie Wapowskiego w czasie koronacji Henryka Walezego 1861 olej na płótnie

132 × 101 cm

kolekcja prywatna  
Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska 1862 olej na płótnie
120 × 88 cm		 Muzeum Narodowe w Warszawie  
Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki 1862 drzeworyt

46 × 67,8 cm (oryginał olejny 98 × 122 cm)

drzeworyt w Muzeum Narodowym w Krakowie (oryginał olejny zaginął)  
Święty Kazimierz – królewicz polski 1863 akwarela

25,5 × 21,2 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Kazanie Skargi 1864 olej na płótnie
224 × 397 cm		 Muzeum Narodowe w Warszawie (depozyt Zamku Królewskiego w Warszawie). W 2021 roku Muzeum Narodowe w Warszawie zwróciło „Kazanie Skargi” Zamkowi Królewskiemu w Warszawie (długoletni depozyt)[79].  
Zygmunt August i Barbara Radziwiłłówna 1864 olej na płótnie
122 × 100 cm 		Muzeum Narodowe w Krakowie  
Polonia – Rok 1863
(Zakuwana Polska)		 1864?
1879		 olej na płótnie
156 × 232 cm		 Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie  
Zygmunt August w ogrodzie wileńskim 1865 olej na płótnie

31 × 38 cm

Muzeum Narodowe w Warszawie  
Ociemniały Wit Stwosz z wnuczką 1865 olej na płótnie

155,5 x 140 cm

Muzeum Narodowe w Warszawie  
Rejtan – Upadek Polski 1866 olej na płótnie
282 × 487 cm		 Zamek Królewski w Warszawie  
Alchemik Sędziwój 1867 olej na desce
72,5 × 131 cm		 Muzeum Sztuki w Łodzi  
Zygmunt August i Barbara na dworze Radziwiłłowskim w Wilnie 1867 olej na płótnie

127 x 107 cm

Muzeum Narodowe w Warszawie  
Wskrzeszenie Łazarza 1867 olej na płótnie Parafia Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Nowym Wiśniczu  
Wyrok na Matejkę 1867 olej na tekturze

56 x 45 cm

Muzeum Narodowe w Warszawie  
Unia lubelska 1869 olej na płótnie
298 × 512 cm		 Muzeum Narodowe w Lublinie  
Portret Leonarda Serafińskiego 1870 olej na płótnie

110,5 × 88,5 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Stefan Batory pod Pskowem 1872 olej na płótnie
322 × 545 cm		 Zamek Królewski w Warszawie  
Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem 1873 olej na płótnie
225 × 315 cm		 Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego  
Portret Józefa Ciechońskiego 1873 olej na płótnie
174 × 126 cm		 Muzeum Śląskie w Katowicach  
Portret Łukasza Dobrzańskiego 1873 olej na desce

66 × 53 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Portret Piotra Moszyńskiego 1874 olej na płótnie

190 × 123 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Zawieszenie dzwonu Zygmunta 1874 olej na desce
94 × 189 cm		 Muzeum Narodowe w Warszawie  
Ostafi Daszkiewicz 1874 olej na tekturze
72,5 × 57,5 cm		 Muzeum Śląskie w Katowicach  
Śmierć Przemysława w Rogoźnie 1875 olej na desce
62 × 83 cm		 Galeria Nowoczesna w Zagrzebiu  
Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny 1875 olej na desce

45,5 × 24 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Iwan Groźny 1875 olej na płótnie

121,5 ×88,5 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Święty Ludwik, król francuski wybierający się na wyprawę krzyżową 1876 olej na desce

52 x 26,5 cm

Muzeum Okręgowe w Toruniu  
Portret Franciszka Matejki, ojca artysty 1877 olej na desce

57 × 42 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Bitwa pod Grunwaldem 1878 olej na płótnie
426 × 987 cm		 Muzeum Narodowe w Warszawie  
Portret Alfreda Potockiego 1879 olej na płótnie

128,5 × 85,6 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Utopiona w Bosforze 1880 olej na płycie mahoniowej

88 x 134 cm

Muzeum Narodowe we Wrocławiu  
Hołd pruski 1880–1882 olej na płótnie
388 × 875 cm		 Muzeum Narodowe w Krakowie  
Cesarz przed sarkofagiem króla Jana III Sobieskiego w krypcie św. Leonarda w katedrze na Wawelu 1881 akwarela na papierze

39 x 57 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Rzeczpospolita Babińska 1881 olej na płótnie

96 x 200 cm

Muzeum Narodowe w Warszawie  
Królowa Jadwiga i Dymitr z Goraja 1881 olej na tekturze

46 x 38 cm

Muzeum Narodowe w Warszawie  
Jan Sobieski pod Wiedniem 1883 olej na płótnie
458 × 894 cm		 Muzea Watykańskie  
Wernyhora 1883–84 olej na płótnie
290 × 204 cm		 Muzeum Narodowe w Krakowie  
Wniebowstąpienie 1884 olej na desce
103 × 67 cm		 Muzeum Narodowe w Warszawie  
Bolesław Chrobry ze Świętopełkiem przy Złotej Bramie w Kijowie 1884 olej na desce

159 × 109 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Bohdam Chmielnicki z Tuhaj-bejem pod Lwowem 1885 olej na desce

130 × 79 cm

Muzeum Narodowe w Warszawie  
Wjazd Joanny d’Arc do Reims 1886 olej na płótnie
484 × 973 cm		 Muzeum Narodowe w Poznaniu  
Założenie Akademii Lubrańskiego w Poznaniu 1886 olej na płótnie

105 × 125 cm

Muzeum Narodowe w Poznaniu  
Śmierć Zygmunta II Augusta w Knyszynie w 1572 roku 1886 olej na desce

112 × 146 cm

Muzeum Narodowe w Warszawie  
Portret Mikołaja Zyblikiewicza 1887 olej na płótnie

121,5 × 88,5 cm

Muzeum Narodowe w Krakowie  
Biskup Iwo Odrowąż poświęcający kamień węgielny pod budowę kościoła w Iwoniczu w roku 1226 1887 olej na płótnie

24,2 × 18 cm

Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej  
Kościuszko pod Racławicami 1888 olej na płótnie
465 × 897 cm		 Muzeum Narodowe w Krakowie  
cykl Dzieje cywilizacji w Polsce 1888-1889 dwanaście szkiców olejnych Zamek Królewski w Warszawie
Zaprowadzenie chrześcijaństwa 1889 olej na desce
79 × 120 cm		 Muzeum Narodowe w Warszawie  
Chrzest Litwy 1889 olej na płótnie
60 × 115,5 cm		 Zamek Królewski w Warszawie  
cykl Poczet królów i książąt polskich 1890–1892 czterdzieści cztery rysunki Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Ślub Kazimierza Jagiellończyka z arcyksiężniczką Elżbietą 1890 olej na płótnie

250 x 173 cm

obraz zaginiony  
Konstytucja 3 Maja 1791 roku 1891 olej na płótnie
247 × 446 cm		 Zamek Królewski w Warszawie  
Carowie Szujscy przed Zygmuntem III (drugi obraz) 1892 olej na desce
42 × 63 cm		 Dom Jana Matejki w Krakowie  
Król Władysław IV pod Smoleńskiem 1892 olej na płótnie
45 x 73 cm		 obraz zaginiony  
Zabójstwo św. Stanisława 1892 olej na desce
84 x 123 cm		 Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku  
Autoportret 1892 olej na desce
160 × 110 cm		 Muzeum Narodowe w Warszawie  
Wyjście żaków z Krakowa w roku 1549 1892 olej na płótnie
97 × 114 cm 		Muzeum Narodowe w Krakowie  
Śluby Jana Kazimierza 1893 olej na płótnie
315 × 500 cm		 Muzeum Narodowe we Wrocławiu  

Upamiętnienie

edytuj
 
Album jubileuszowy ofiarowany J.Matejce przez profesorów Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, 1883, Muzeum Narodowe w Krakowie
 
Pomnik Jana Matejki w Krakowie, na Plantach obok Barbakanu

Życie i twórczość Jana Matejki były wielokrotnie upamiętniane. Zabytkowa kamienica, w której urodził się, żył i umarł Jan Matejko na ulicy Floriańskiej 41, stała się muzeum biograficznym malarza. Od 1904 Dom Jana Matejki jest Oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie[80]. Dworek Jana Matejki w Krzesławicach, który malarz zakupił w 1876 jako letnią rezydencję, stał się kolejnym muzeum artysty w Krakowie (właścicielem obiektu jest Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie). Na ścianie frontowej dworku znajduje się tablica pamiątkowa z płaskorzeźbioną głową malarza (wmurowana w 1969), a w ogrodzie popiersie Jana Matejki[81]. W wielu polskich miastach znajdują się ulice, których patronem jest Jan Matejko, m.in. w Warszawie[82], Poznaniu[83], Wrocławiu[84], w Bochni[85], w Słupsku[86] czy Katowicach. Imieniem Matejki nazwano Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie[87], plac w Starym Mieście na Kleparzu w Krakowie[36], park w Łodzi[88], liczne szkoły (między innymi Liceum Ogólnokształcące im. Jana Matejki w Wieliczce[89], Szkołę Podstawową nr 260 w Warszawie[90], Szkołę Podstawową nr 16 w Sosnowcu)[91].

Na cześć Jana Matejki powstawały pomniki: w Nowym Wiśniczu na Rynku, koło Ratusza (projekt Czesława Dźwigaja, 1993)[92]; w Warszawie na Mokotowie przy ulicy Puławskiej (projekt Mariana Koniecznego, 1994)[93]; w Krakowie przy ulicy Ukrytej (projekt tego samego artysty, 2007)[94]; w Krakowie na Plantach, po zachodniej stronie Barbakanu (projekt Jana Tutaja, 2013)[95]. Na ścianie Pałacu Sztuki w Krakowie od strony Placu Szczepańskiego znajduje się popiersie Jana Matejki (rzeźba Antoniego Madeyskiego, 1901)[96]. Popiersia artysty są eksponowane też w sieni Domu Matejki pod tablicą fundacyjną (rzeźba Antoniego Madeyskiego, 1900)[97], w Parku Jordana w Krakowie[98] oraz muzeum pamiątek po Janie Matejce „Koryznówka” w Nowym Wiśniczu[99]. Na cześć artysty stawiano też tablice pamiątkowe, np. w domu Serafińskich w Bochni[85], w kościele Mariackim w Krakowie[100], na głazie w Waplewie Wielkim[101].

W 2002 r. Narodowy Bank Polski wydał upamiętniającą Matejkę srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 20 złotych oraz towarzyszącą jej monetę okolicznościową ze stopu nordic gold o nominale 2 złotych. Obie monety są częścią serii „Polscy Malarze XIX/XX wieku”[102].

Uchwałą Senatu RP X kadencji z 16 listopada 2022, rok 2023 ustanowiono „Rokiem Jana Matejki”[103]. W myśl uchwały „konsekwentnie realizował misję artysty i prezentował postawę obywatelskiej służby narodowi”[104].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Dzienna data narodzin malarza nie jest pewna. Księga chrztów podaje 24 czerwca, akta cywilne 28 lipca (ASC Parafii Św. Krzyża w Krakowie, nr 29/1838). Matejko urodziny obchodził 30 czerwca. Za: Słoczyński 2000 ↓, s. 5.
  2. ↑ Z powodu konfliktu z władzami Krakowa Matejko wykluczył możliwość pochowania go na Skałce[50]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Jan Matejko – życiorys i twórczość mistrza malarstwa historycznego. lazienki-krolewskie.pl. [dostęp 2019-04-27].
  2. ↑ a b c d e f g Jan Matejko [online], Culture.pl [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  3. ↑ a b Roman Baron, Obraz Czecha w społeczeństwie polskim. Przykład Galicji, „Prace Historyczne”, 136, 2009, s. 103, ISSN 0083-4351 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  4. ↑ a b Wiesław Bieńkowski, Franciszek Ksawery Matejko, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [online], Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny [dostęp 2025-02-03]. Wersja drukowana: Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Instytut Historii PAN, 1975.
  5. ↑ a b c d Jan Matejko. pbc.biaman.pl. [dostęp 2022-11-13].
  6. ↑ a b Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: Kraków ulica imienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, s. 148, ISBN 83-87023-08-6.
  7. ↑ a b Muzeum w Gnieźnie. Jan Matejko, historiograf Polski. Gniezno: Wydawnictwo Krajowa Agencja Wydawnicza. RSW – „Prasa – Książka – Ruch”, 1981.
  8. ↑ a b c Maria Przemecka-Zielińska: Dom Matejki. Przewodnik. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 3, ISBN 83-7005-244-4.
  9. ↑ a b Jan Alojzy Matejko. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2022-11-11].
  10. ↑ Słoczyński 2000 ↓, s. 11.
  11. ↑ Słoczyński 2000 ↓, s. 12.
  12. ↑ Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Kraj lat dziecinnych. Matejkowie, Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M, 2016, s. 200, DOI: 10.18778/8088-339-0.15, ISBN 978-83-8088-339-0 [dostęp 2023-05-16].
  13. ↑ Los nie oszczędzał Matejki. Życie w cieniu rodzinnych trosk – Dla Kultury [online], 28 września 2023 [dostęp 2024-02-20] (pol.).
  14. ↑ a b c d Joanna Jaśkiewicz: Miłość, zazdrość i szaleństwo, czyli sekrety związku Jana Matejki i Teodory Giebułtowskiej. niezlasztuka.net, 2020-05-15. [dostęp 2022-11-13].
  15. ↑ Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Kraj lat dziecinnych. Matejkowie, Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M, 2016, s. 201, DOI: 10.18778/8088-339-0.15, ISBN 978-83-8088-339-0 [dostęp 2023-05-16].
  16. ↑ Słoczyński 2000 ↓, s. 15.
  17. ↑ Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Modny artysta – moda na Matejkę, Jaroslaw Kita, Maria Korybut-Marciniak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM, 2017, s. 177, DOI: 10.18778/8088-801-2.13, ISBN 978-83-8088-801-2 [dostęp 2023-05-16].
  18. ↑ Henryk Marek Słoczyński, Matejko, Wydawn. Dolnośląskie, 2000, s. 22, ISBN 978-83-7023-820-9 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  19. ↑ Jan Matejko, smutny wieszcz z Krakowa [online], Rzeczpospolita, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  20. ↑ Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Kraj lat dziecinnych. Matejkowie, [w:] Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak (red.), Życie prywatne Polaków w XIX wieku. „Świat dziecka”, t. 5, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M, 2016, s. 204, DOI: 10.18778/8088-339-0.15, ISBN 978-83-8088-339-0 [dostęp 2023-08-01].
  21. ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 7, ISBN 83-903086-1-4.
  22. ↑ Słoczyński 2000 ↓, s. 38.
  23. ↑ Grzegorz Wojturski, Carowie Szujscy… [online], Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 14 października 2020 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  24. ↑ a b c Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Oto patrzcie, jaki ja byłem i co było we mnie – Jan Matejko, „Biografistyka Pedagogiczna”, 1 (1), 2016, s. 236, DOI: 10.36578/BP.2016.01.14, ISSN 2543-7399 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  25. ↑ a b c d e f Jan Alojzy Matejko. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2022-11-11].
  26. ↑ Jerzy Ramotowski, Ludwik de Fleury – pasjonat z Kępy Giełczyńskiej, „Studia Łomżyńskie”, 24, 2013, s. 288.
  27. ↑ a b Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Oto patrzcie, jaki ja byłem i co było we mnie – Jan Matejko, „Biografistyka Pedagogiczna”, 1 (1), 2016, s. 237, DOI: 10.36578/BP.2016.01.14, ISSN 2543-7399 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  28. ↑ Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Oto patrzcie, jaki ja byłem i co było we mnie – Jan Matejko, „Biografistyka Pedagogiczna”, 1 (1), 2016, s. 238, DOI: 10.36578/BP.2016.01.14, ISSN 2543-7399 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  29. ↑ Adam Świątek, Lach serdeczny: Jan Matejko a Rusini, Wydawnictwo UJ, 15 kwietnia 2013, s. 25, ISBN 978-83-233-8967-5 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  30. ↑ Ewa Szkuriat, „Polonia” – obraz błotem malowany [online], Radio Kraków, 11 listopada 2018 [dostęp 2023-09-24] (pol.).
  31. ↑ Anna Klubówna, Krajobraz z Tęczą, Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1976, s. 131–147.
  32. ↑ Urszula Kozierowska, Stanisław Kocik, Polska-Francja, więzi odległe i bliskie, Interpress, 1978, s. 107 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  33. ↑ a b Karolina Dzimira-Zarzycka, Jan Matejko, „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” [online], Culture.pl [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  34. ↑ Magdalena Wróblewska, Jan Matejko, „Bitwa pod Grunwaldem” [online], Culture.pl, lipiec 2010 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  35. ↑ Adam Świątek, Lach serdeczny: Jan Matejko a Rusini, Wydawnictwo UJ, 15 kwietnia 2013, s. 144, ISBN 978-83-233-8967-5 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  36. ↑ a b Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: Kraków ulica imienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, s.148, ISBN 83-87023-08-6
  37. ↑ Jerzy Pietrzak, Podarowanie obrazu „Sobieski pod Wiedniem” papieżowi Leonowi XIII. Prawda i mity, „Acta Universitatis Wratislaviensis” (75), 1990, s. 159-161 [dostęp 2023-05-19].
  38. ↑ Jerzy Remer, Jan Matejko – znawca i opiekun zabytków historii i sztuki, „Ochrona Zabytków”, 7 (1), 1954, s. 20 [dostęp 2023-05-19].
  39. ↑ Jerzy Remer, Jan Matejko – znawca i opiekun zabytków historii i sztuki, „Ochrona Zabytków”, 7 (1), 1954, s. 12 [dostęp 2023-05-19].
  40. ↑ a b c Jerzy Remer, Jan Matejko – znawca i opiekun zabytków historii i sztuki, „Ochrona Zabytków”, 7 (1), 1954, s. 14 [dostęp 2023-05-19].
  41. ↑ Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie | Miejsce [online], Culture.pl [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  42. ↑ Katarzyna Jaworska, W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii, „Techne. Seria Nowa” (10), 2022, s. 125, DOI: 10.18778/2084-851X.14.05, ISSN 2720-149X [dostęp 2023-08-01] (pol.).
  43. ↑ a b Joanna Jaśkiewicz: Miłość, zazdrość i szaleństwo, czyli sekrety związku Jana Matejki i Teodory Giebułtowskiej. niezlasztuka.net. [dostęp 2022-11-13].
  44. ↑ Katarzyna Jaworska, W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii, „Techne. Seria Nowa” (10), 2022, s. 128, DOI: 10.18778/2084-851X.14.05, ISSN 2720-149X [dostęp 2023-08-01] (pol.).
  45. ↑ a b Katarzyna Jaworska, W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii, „Techne. Seria Nowa” (10), 2022, s. 130, DOI: 10.18778/2084-851X.14.05, ISSN 2720-149X [dostęp 2023-08-01] (pol.).
  46. ↑ Katarzyna Jaworska, W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii, „Techne. Seria Nowa” (10), 2022, s. 132, DOI: 10.18778/2084-851X.14.05, ISSN 2720-149X [dostęp 2023-08-01] (pol.).
  47. ↑ a b c Katarzyna Jaworska, W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii, „Techne. Seria Nowa” (10), 2022, s. 126–128, DOI: 10.18778/2084-851X.14.05, ISSN 2720-149X [dostęp 2023-08-01] (pol.).
  48. ↑ Marek Żukow-Karczewski: Ile zarabiał Jan Matejko? „Echo Krakowa”, 12, 13, 14 V 1989 r., nr 93 (12902).
  49. ↑ a b c Marian Trzebiński, Pamiętnik malarza, Wrocław: Ossolineum, 1958, s. 41.
  50. ↑ a b 115. rocznica śmierci Jana Matejki. wiadomosci.onet.pl. [dostęp 2022-11-13].
  51. ↑ Internetowy lokalizator grobów Zarządu Cmentarzy Komunalnych w Krakowie Matejki. zck-krakow.pl. [dostęp 2022-11-13].
  52. ↑ William Fiddian Reddaway, The Cambridge History of Poland: From Augustus II to Pilsudski (1697-1935), CUP Archive, 1941, s. 547 [dostęp 2023-05-16] (ang.).
  53. ↑ a b Matejko, Jan [online], Grove Art Online [dostęp 2023-05-16] (ang.).
  54. ↑ Reytan rwał szaty i krzyczał: "Po moim trupie!". Czy Matejko pokazał prawdę? [online], Onet Kultura, 13 sierpnia 2022 [dostęp 2023-05-16] (pol.).
  55. ↑ Matejko. The painter and history [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2023-05-16].
  56. ↑ Stanisław Witkiewicz, Pisma wybrane, Jan Zygmunt Jakubowski (red.), t. 3, Warszawa: Książka i Wiedza, 1950, s. 30.
  57. ↑ Maciej Masłowski, Dzieje Polski w obrazach, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1962, s. 11.
  58. ↑ Leon Kowalski: Pędzlem i piórem, Kraków 1930, ss. 47-48, 52-53, 55-58, cyt za: Jan Gintel (oprac.): Jan Matejko – Wypisy biograficzne, Kraków 1955, Wydawnictwo Literackie, s.375.
  59. ↑ Jan Zygmunt Jakubowski: Wstęp do "Pism zebranych" Stanisława Witkiewicza, tom III "Matejko", Warszawa 1950, wyd. "Książka i Wiedza", ss.7-8 i 10.
  60. ↑ Juliusz Starzyński, Jan Matejko, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1973, s. 31.
  61. ↑ Juliusz Starzyński, Jan Matejko, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1973, s. 7.
  62. ↑ Stanisław Witkiewicz, Pisma wybrane, Jan Zygmunt Jakubowski (red.), t. 3, Warszawa: Książka i Wiedza, 1950, s. 24.
  63. ↑ Maciej Masłowski, Dzieje Polski w obrazach, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1962, s. 12.
  64. ↑ Leon Chwistek, Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, Warszawa 1960, s. 148. Cyt. za: Juliusz Starzyński, Jan Matejko, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1973, s. 6.
  65. ↑ Danuta Batorska, The Political Censorship of Jan Matejko, „Art Journal”, 51 (1), 1992, s. 60–62, DOI: 10.2307/777255, ISSN 0004-3249, JSTOR: 777255.
  66. ↑ Dariusz Konstantynów, „Mistrz nasz Matejko” i antysemici, „Kwartalnik Historii Żydów”, 222 (02), 2007, s. 183 [dostęp 2023-09-25].
  67. ↑ Dariusz Konstantynów, „Mistrz nasz Matejko” i antysemici, „Kwartalnik Historii Żydów”, 222 (02), 2007, s. 165, ISSN 1899-3044 [dostęp 2023-09-25].
  68. ↑ Dariusz Konstantynów, „Mistrz nasz Matejko” i antysemici, „Kwartalnik Historii Żydów”, 222 (02), 2007, s. 166, ISSN 1899-3044 [dostęp 2023-09-25].
  69. ↑ Dariusz Konstantynów, „Mistrz nasz Matejko” i antysemici, „Kwartalnik Historii Żydów”, 222 (02), 2007, s. 167, ISSN 1899-3044 [dostęp 2023-09-25].
  70. ↑ Dariusz Konstantynów, „Mistrz nasz Matejko” i antysemici, „Kwartalnik Historii Żydów”, 222 (02), 2007, s. 169–172, ISSN 1899-3044 [dostęp 2023-09-25].
  71. ↑ Dariusz Konstantynów, „Mistrz nasz Matejko” i antysemici, „Kwartalnik Historii Żydów”, 222 (02), 2007, s. 175–181, ISSN 1899-3044 [dostęp 2023-09-25].
  72. ↑ a b Barbara Ciciora-Czwórnóg, Jan Matejko, Lesko: Wydawnictwo BoSz, 2005, s. 56.
  73. ↑ Matejko, Jan, [w:] Benezit Dictionary of Artists, Oxford University Press, 31 października 2011, DOI: 10.1093/benz/9780199773787.article.b00118508 [dostęp 2023-09-26] (ang.).
  74. ↑ Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, 'Malarstwo polskie w zbiorach za granicą, Kraków: Kluszczyński, 2001, s. 12.
  75. ↑ Jan Matejko – reprezentant nurtu historyzmu w malarstwie polskim (cz. 2). Chwile triumfu i chwały w dziełach artysty [online], Zintegrowana Platforma Edukacyjna [dostęp 2023-09-26].
  76. ↑ Redakcja, Mistrz Jan w Watykanie [online], Dziennik Polski, 28 lutego 2008 [dostęp 2023-09-26] (pol.).
  77. ↑ Telegramy biura koresp.. „Czas”. Nr 190, s. 3, 21 sierpnia 1887. 
  78. ↑ Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 335, s. 4, 2 grudnia 1888. 
  79. ↑ Muzeum Narodowe w Warszawie. XIX wiek w nowej aranżacji. polskieradio.pl. [dostęp 2022-11-07].
  80. ↑ Dom Jana Matejki do obuwia. mnk.pl/oddzial. [dostęp 2022-11-11].
  81. ↑ Dworek Jana Matejki w Krzesławicach. mnpe.pl. [dostęp 2022-11-11].
  82. ↑ Ulica Jana Matejki. mapa.targeo.pl. [dostęp 2022-11-11].
  83. ↑ Ulica Jana Matejki. mapa.targeo.pl. [dostęp 2022-11-11].
  84. ↑ Ulica Jana Matejki. mapa.targeo.pl. [dostęp 2022-11-11].
  85. ↑ a b Matejko w Bochni III. czasbochenski.pl. [dostęp 2022-11-11].
  86. ↑ Ulica Jana Matejki
  87. ↑ Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. asp.krakow.pl. [dostęp 2022-11-11].
  88. ↑ Parki i zieleńce. uml.lodz.pl. [dostęp 2022-11-13].
  89. ↑ Liceum Ogólnokształcące im. Jana Matejki w Wieliczce. matejko.edu.pl. [dostęp 2022-11-11].
  90. ↑ Szkoła Podstawowa nr 260 im. Jana Matejki w Warszawie. sp260.edupage.org. [dostęp 2022-11-11].
  91. ↑ Adam Tobojka, Uroczystość nadania patronatu Szkole Podstawowej nr 16 w Sosnowcu. Placówka zyskała imię wybitnego polskiego malarza, Jana Matejki [online], Dziennik Zachodni, 13 października 2022 [dostęp 2022-11-05] (pol.).
  92. ↑ Pomnik Jana Matejki w Nowym Wiśniczu. bochnia.eu. [dostęp 2022-11-11].
  93. ↑ Pomnik Jana Matejki przy Puławskiej. ekartkazwarszawy.pl. [dostęp 2022-11-11].
  94. ↑ Dorota Morawetz, Giganty pana profesora [online], weranda.pl [dostęp 2022-11-13].
  95. ↑ Pomnik Jana Matejki. polska-org.pl. [dostęp 2022-11-11].
  96. ↑ TPSP. Pałac Sztuki. palac-sztuki.krakow.pl. [dostęp 2022-11-11].
  97. ↑ Edward Łepkowski: Dom Jana Matejki. Kraków: Wydawnictwo Muzeum Narodowe w Krakowie, 1965, s. 14,
  98. ↑ Aneta Żurek, Kraków. Weekendowy spacer do parku im. Henryka Jordana [online], Nasze Miasto Kraków, 24 czerwca 2017 [dostęp 2023-08-01].
  99. ↑ Muzeum pamiątek po Janie Matejce „Koryznówka” w Nowym Wiśniczu. muzeum.tarnow.pl. [dostęp 2022-11-11].
  100. ↑ Michał Rożek: Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 213, ISBN 83-01-10989-0
  101. ↑ Pałac w Waplewie Wielkim [online], gminastarytarg.pl [dostęp 2022-11-13].
  102. ↑ Polscy malarze XIX/XX w.: Jan Matejko (1838-1893). nbp.pl. [dostęp 2024-05-17]. (pol.).
  103. ↑ M.P. z 2022 r. poz. 1123.
  104. ↑ Senat ustanowił 2023 Rokiem Jana Matejki [online], dzieje.pl [dostęp 2022-11-17] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Matejko&oldid=77142846”