Wikipedia

Jan Michalski (wydawca)

Jan Korneliusz Michalski (ur. 1889 w Tomaszowie Lubelskim, zm. 1945 we Frankfurcie nad Menem)[1][2] – księgarz, wydawca, współwłaściciel Księgarni Wydawniczej Trzaski, Everta i Michalskiego w Warszawie.

Jan Korneliusz Michalski
Data i miejsce urodzenia

1889
Tomaszów Lubelski

Data i miejsce śmierci

1945
Frankfurt nad Menem

Zawód, zajęcie

księgarz, wydawca

Rodzice

Seweryn Michalski (ojciec)
Stanisława Smulska (matka)

Dziesięciolecie wydawnictwa TEiM. W środku W. Trzaska, L. Evert i J. Michalski. Warszawa 1930 (Głos poranny)

Biogram

edytuj

Syn lekarza[3]Seweryna Michalskiego i Stanisławy ze Smulskich[4], brat Stanisława Michalskiego. Naukę w gimnazjum przerwał w 1905 ze względu na strajk szkolny. Rozpoczął wówczas przygotowanie zawodowe jako księgarz. Praktykę zawodową odbył w księgarniach[5][6] Leona Idzikowskiego w Warszawie (1905), Michała Arcta w Warszawie (1909), Jana Fiszera w Warszawie (1911), Altenberga we Lwowie (1912), Gebethnera i Wolffa, filia w Krakowie (1914), E. Wende w Warszawie (1917).

Nauka i praktyka w dużej i znanej księgarni Michała Arcta zaznajomiła Michalskiego z nowoczesnym księgarstwem. Arct opracowywał słowniki, leksykony, dzieła literatury polskiej i obcej, literaturę dziecięcą jego księgarnia miała wiele działów, doskonały nowoczesny kolportaż oraz księgarnię asortymentową[7]. Władysław Trzaska będący kierownikiem frontu w księgarni Arcta sprowadził Michalskiego do działu nut[8].

W 1911 roku zawarł związek małżeński[9] z Wandą Zapolską-Downar[10], krewną rodziny Arctów. Groźba wcielenia do armii carskiej powoduje, że przeniósł się do Lwowa w zaborze austriackim. W Częstochowie pod jego nieobecność urodził się syn Czesław[11][12][13].

W roku 1917 wrócił do Warszawy, obejmując stanowisko w upadającej Księgarni E. Wende, wraca jednak do pomysłu założenia własnej firmy.

W roku 1919 Michalski wraz z Władysławem Trzaską i przemysłowcem Józefem Ludwikiem Evertem zakładają spółkę[14]. Trzaska, Evert i Michalski, Księgarnia Wydawniczo-Asortymentowa, której utrwalona nazwa brzmiała: Księgarnia Wydawnicza Trzaski, Everta i Michalskiego w Warszawie, Krakowskie Przedmieście 13 Gmach Hotelu Europejskiego.

Michalski prowadził sprawy handlowe, kolportaż, windykacje, zaopatrzenie, opiekę nad działalnością wydawniczą, dział reklamy, sprzedaży ratalnej[15][16]. W spółce posiadał początkowo mniejszą niż Trzaska i Evert liczbę udziałów[17]. Ludwik Evert w roku 1937 postanowił wycofać się ze spółki z racji podeszłego wieku[18], swoje udziały postanowił odsprzedać w ten sposób, aby Trzaska i Michalski mieli podobna ich ilość[18][19][20].

Trzaska, Michalski i redaktor Stanisław Lam[21][22] stworzyli nadzwyczaj sprawnie działające wydawnictwo[23]. Dzięki trafionej ofercie wydawniczej, sprawnemu kolportażowi, skutecznej reklamie, subskrypcjom, abonamentom[24] zgromadzili fundusze potrzebne do zamówienia i kompletnego opracowania pierwszej w odrodzonej Rzeczpospolitej Encyklopedii[25][26].

Michalski kierował w wydawnictwie działem książek sporadycznych[27][28] w ramach której starał się wyszukiwać tematy mogące przerodzić się w serie wydawnicze. Zainicjował: Bibliotekę Fotograficzną, Bibliotekę Automobilisty, Bibliotekę Wiedzy, Bibliotekę Podróżniczą, Bibliotekę Dnia Dzisiejszego[29]. Niektóre tomy stały się wielkimi bestselerami, np. Adam Tuszyński, Samochód Nowoczesny[30][31]. Michalski był redaktorem odpowiedzialnym za powołane do celów reklamowych własnych nakładów i informacji o nowościach rynkowych czasopismo „Przegląd Literacki”[32]

Wojna 1939 zaskoczyła księgarnię w chwili jej największego rozwoju[33]. Księgarnia została wyrzucona z Gmachu Hotelu Europejskiego do pobliskiego Pałacu Staszica. Podczas Powstania Warszawskiego pożar zniszczył księgarnię z jej archiwami oraz magazyny przy ulicy Wareckiej w Warszawie.

Michalski brał czynny udział w działalności organizacji księgarskich, m.in. od 1938 jako wiceprezes ZG Związku Księgarzy Polskich[34][35], członek zarządu sekcji (od 1926), a następnie członek zarządu (od 1939) Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek[36]. Michalski wraz z Trzaską i innymi księgarzami zebrali odpowiednią kwotę na wykup osadzonego w więzieniu na Pawiaku dr. S. Pazyry, prokurenta księgarni Ossolineum[37].

Jan Michalski rozwiedziony z Wandą Zapolską Downar, dokonuje konwersji z wyznania rzymskokatolickiego na ewangelicko-reformowane, by w 1941 roku zawrzeć związek małżeński z Anną z Mokrzyckich[38]. Małżonkowie zamieszkują w Warszawie przy ul. Smolnej 36, naprzeciwko Gmachu Muzeum Narodowego. W ostatnich dniach powstania warszawskiego ostatnie piętro tej kamienicy, zostało całkowicie spalone wraz z dokumentami i dobytkiem[39].

Powstanie spędził Michalski w Warszawie, następnie wraz z żoną i córką wysiedlony do obozu przejściowego w Pruszkowie, rozdzielony z rodziną i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau[40][2] nr więźnia 106881. W trakcie ewakuacji zmarł z wycieńczenia 16 marca 1945, pochowany we Frankfurcie nad Menem, w mogile zbiorowej w sekcji grobów polskich: pole 157, rząd VII, grób nr 13[41].

Z małżeństwa z Anną Mokrzycką pozostawił córkę Ewę (ur. 1943).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Polski Słownik Biograficzny: PSB, XIX, s. 527.
  2. ↑ Grajnert, Jan Korneliusz Michalski – wydawca i księgarz, Warszawa 2022..
  3. ↑ Piotr Szarejko, Słownik Lekarzy Polskich XIX, tom IV, s. 260–261.
  4. ↑ Rzymskokatolicka Parafia w Tomaszowie Lubelskim, księga urodzeń, 1889 akt nr 102.
  5. ↑ Piotr Grajnert, Jan Michalski – biogram na nowo...., Warszawa 2017.
  6. ↑ Polski Słownik Biograficzny, PSB, XIX, s 527.
  7. ↑ Słownik Pracowników Książki Polskiej, Warszawa 1972, s. 347.
  8. ↑ Klub Miłośników Księgarstwa, Warszawa 2000, s. 94.
  9. ↑ Rzymskokatolicka Parafia Świętego Krzyża w Warszawie, księga ślubów, akt 1911/6.
  10. ↑ Piotr Grajnert, Wanda Michalska (biogram) w: Słownik Pracowników Książki Polskiej, suplement IV, Magdalena Rzadkowolska (red.), Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Uniwersytet Łódzki, Warszawa 2016, s. 159–160. ISBN 978-83-64203-74-9.
  11. ↑ Rzymskokatolicka parafia świętego Zygmunta w Częstochowie, księga urodzeń, akt 1913/2079.
  12. ↑ PCK, BP odpowiedź na zgłoszenie poszukiwawcze Piotra Grajnerta, sygn: B. Inf. 240763/P. Dokument w zbiorach Piotra Grajnerta.
  13. ↑ Podporucznik artylerii jako oficer kampanii wrześniowej, 20 grudnia 1939 roku przekazany do Oflagu XII-A nr jeńca 492 i innych m.in. Oflagu IV, Barak 8, nr jeńca 492, złapany po kolejnej nieudanej próbie ucieczki, rozstrzelany przez Gestapo Dortmund; egzekucję wykonano 11 października 1943.
  14. ↑ Pierwotna nazwa była modyfikowana kilka razy, wraz ze zmianami organizacyjnymi, ślady tych zmian widoczne są w rejestrach handlowych: Sądu Okręgowego w Warszawie: 1) Trzaska, Evert i Michalski, księgarnia wydawniczo-asortymentowa; Spółka Firmowa: RHA VIII 320, data wpisu: 20 października 1919. 2) Wydawnictwo i Księgarnia, Trzaska, Evert i Michalski Spółka Akcyjna: RHB VII 1205, data wpisu: 5 sierpnia 1921. 3) Księgarnia Wydawnicza, Trzaska, Evert i Michalski, Spółka Akcyjna: RHB XLIX 7049, data wpisu: 3 listopada 1930.
  15. ↑ Polski Słownik Biograficzny, PSB, XIX, s. 587.
  16. ↑ Księgarz, 3/68, s. 69.
  17. ↑ Lista Obecności Akcjonariuszy Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Spółki z dnia 5 grudnia 1936, załącznik do aktu notarialnego, notariusza Karola Grymińskiego, Rep. 2561/1934: w Archiwum Państwowe w Warszawie, Kancelaria Karola Grymińskiego Notariusza w Warszawie, sygn: 72/865/0.
  18. ↑ a b S. Lam, Życie wśród wielu, s. 315.
  19. ↑ Lista Obecności Akcjonariuszy, Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Spółki z dnia 20 grudnia 1938, załącznik do aktu Notarialnego, Notariusza Karola Grymińsjiego, Rep. 4588/1938: w Archiwum Państwowe w Warszawie, Kancelaria Karola Grymińskiego Notariusza w Warszawie, sygn: 72/865/0.
  20. ↑ Michalski zapłacił Evertowi za akcje posiadaną połową domu przy ulicy Widok, druga połowa domu należała do redaktora Stanisława Lama.
  21. ↑ Ludwik Evert nie brał udziału w codziennych pracach księgarni, był inwestorem, który zadowalał się tytułem prezesa Zarządu spółki akcyjnej i roczną dywidendą przypadającą na jego udziały.
  22. ↑ S. Lam, życie wśród wielu, s. 315.
  23. ↑ „Przegląd Literacki”. Miesięcznik informacyjny. 1930, R. 1, nr 5–6 (maj-czerwiec) – Podkarpacka Digital Library [online], pbc.rzeszow.pl [dostęp 2024-04-23].
  24. ↑ S. Lam, Życie wśród wielu, s. 321.
  25. ↑ S. Lam, Życie wśród wielu, s. 310–320.
  26. ↑ S. Lam, Życie wśród wielu, s. 324.
  27. ↑ „Przegląd Literacki”, Miesięcznik informacyjny, 1930, R1, nr 5-6.[1].
  28. ↑ M. Pieczonka, Księgarnia Wydawnicza Trzaski Everta i Michalskiego – działalność wydawnicza, Kraków 1993, s. 82–95.
  29. ↑ „Przegląd Literacki”, miesięcznik informacyjny, 1930, R1, nr 5–6.
  30. ↑ Piotr Grajnert, Biblioteka Automobilisty Trzaski Everta i Michalskiego, Warszawa 2017.
  31. ↑ Dziewięć wydań przedwojennych i trzy wydania powojenne.
  32. ↑ „Przegląd Literacki”.
  33. ↑ S. Lam, życie wśród wielu, s. 366.
  34. ↑ PSB, XIX, s. 588.
  35. ↑ Fotografia z posiedzenia ZG ZKP, w: Stefan Dippel, O księgarzach, którzy przeminęli, Wrocław 1976, s. 137.
  36. ↑ Tamże.
  37. ↑ S. Dippel, O księgarzach, którzy przeminęli, Wrocław 1976, s. 140.
  38. ↑ PSB, XIX, 589.
  39. ↑ Odręczny List Jana Michalskiego do Władysława Trzaski, data listu mylnie zapisana 31 września, zapewne więc chodziło o 1 października 1944. Michalski informuje że mieszkanie jeszcze nie było zniszczone.
  40. ↑ PSB, XIX, s. 588–589.
  41. ↑ PCK, Biuro informacji sygn. B. INF. 1/57210/Z.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Michalski_(wydawca)&oldid=74650147”