Jan Molin
Jan Molin (ur. 25 grudnia 1892 w Żukowie Dolnym k. Cieszyna[1], zm. 10 kwietnia 1940 w Mauthausen[2]) – polski przedsiębiorca transportowy i motoryzacyjny. Był pionierem zbiorowej komunikacji autobusowej na Śląsku Cieszyńskim i założycielem przemysłu motoryzacyjnego w regionie.
| Data i miejsce urodzenia |
25 grudnia 1892 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
10 kwietnia 1940 |
| Zawód, zajęcie |
przedsiębiorca transportowy i motoryzacyjny |
Jan Molin w ciągu 12 lat zbudował system komunikacji autobusowej obejmujący cały region Śląska Cieszyńskiego. W tym okresie jego przedsiębiorstwo komunikacyjne rozrosło się od jednego pojazdu obsługującego jedną linię do pozycji największego przewoźnika w regionie[3], dysponującego ok. 50 autobusami jeżdżącymi w 24 relacjach. Ze względu na tak dynamiczny rozwój i stałą potrzebę budowy nowych nadwozi pasażerskich założył pierwszą w polskiej części Górnego Śląska wytwórnię motoryzacyjną specjalizującą się w karosowaniu autobusów[4]. Firma działała nie tylko na potrzeby macierzystego przewoźnika, produkując pojazdy dla innych przewoźników w województwie, nawet bezpośrednich konkurentów Molina na Śląsku Cieszyńskim[5].
Życiorys edytuj
Jan Molin zajmował się transportem zarobkowym od ukończenia cieszyńskiej szkoły handlowej. Pierwsze przedsięwzięcie zorganizowane z kolegą o nazwisku Haltof wykorzystywało wozy konne[6]. Zainspirowany relacją cieszyńskiego taksówkarza Jana Wałgi o rodzących się przedsięwzięciach autobusowego transportu publicznego w Austro-Węgrzech, czego rozmówca był świadkiem pracując przed I wojną światową w Wiedniu, kupił podwozie ciężarowe marki Ford[7]. Od 1925 zbudowany na nim autobus był pierwszym pojazdem firmy Przedsiębiorstwo komunikacyjne Jan Molin w Cieszynie (JMC). Molin był kierowcą autobusu i zajmował się jego utrzymaniem technicznym, w pracy pomagała mu żona Anna (m.in. jako konduktorka)[6]. Początkowo współdziałał też z bratem, Gustawem Molinem, właścicielem stacji paliw i przedstawicielstwa handlowego sprzedającego motocykle[8]. Prowadzenie regularnych przewozów zostało potwierdzone w 1927 koncesją Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach na obsługę przewozów pasażerskich pierwszej w regionie linii autobusowej Cieszyn-Ustroń-Wisła[7]. Przedsiębiorstwo transportowe Jana Molina przez 10 lat od uruchomienia pierwszej regularnej linii stało się największym przewoźnikiem autobusowym na Śląsku Cieszyńskim[3].
Do 1937 zasadą było, że Jan Molin zlecał budowę nadwozi kolejnych autobusów firmom zewnętrznym. 10 kwietnia tego roku w Skoczowie rozpoczęło działalność przedsiębiorstwo Fabryka Karoserii i Wyrobów Metalowych Jan Molin i S-ka[9], założone w 1936 z Pawłem Kusiem, który wcześniej, jako pracownik innej firmy oraz właściciel – własnej, karosował autobusy Molina. Spółka zatrudniająca początkowo 40 osób[3] nie tylko stała się dostarczycielem gotowych pojazdów na potrzeby JMC, jej klientem zostały też m.in. Śląskie Linie Autobusowe w Katowicach. Fabryka wykonywała też m.in. remonty generalne silników[5], naprawy główne i przebudowy pojazdów użytkowych a także urządzenia do warsztatów stolarsko-ślusarskich[6].
1 lutego 1939 Jan Molin uruchomił pierwszą linię miejskiej komunikacji autobusowej w Cieszynie[8][10][6]. Wiosną tego samego roku sfinalizował otwartą pod koniec 1938 transakcję wykupu większościowego pakietu udziałów swojego największego konkurenta w regionie, Bielsko-Bialskiej Spółki Elektrycznej i Kolejowej[11][8]. Według wspólnego rozkładu jazdy obowiązującego od kwietnia przedsiębiorca obsługiwał siatkę 24 linii komunikujących miejscowości Śląska Cieszyńskiego pomiędzy sobą oraz łączących region z Krakowem i Katowicami[12].
W przededniu II wojny światowej JMC zatrudniało ponad 300 osób dysponując 54 autobusami, 6 samochodami osobowymi i 8 – ciężarowymi[6] (według innego źródła – 46 autobusami[5]). Tabor bazował we własnych garażach przy centrali w Cieszynie i – filiach w Skoczowie, Wiśle, Istebnej oraz Bielsku[3]. Z kolei skoczowska fabryka karoserii w 1938 roku zwiększyła zatrudnienie do 140 osób, pracując na 3 zmiany i wypuszczając każdego tygodnia nowo skarosowany autobus[13]. Wybuch wojny oznaczał rekwizycję niemal wszystkich pojazdów Molina na potrzeby Wojska Polskiego i ewakuacji instytucji oraz ludności. Przewoźnik, który brał udział w działaniach ewakuacyjnych, wrócił do okupowanego przez Niemców Cieszyna z okolic granicy z Rumunią po miesiącu[6] lub jeszcze 12 września 1939[1]. Już w dniu powrotu został aresztowany przez Gestapo[6] i osadzony na krótko w cieszyńskim więzieniu. Trafił stamtąd do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Mauthausen-Gusen, gdzie zginął[2][1] w trzecią rocznicę uruchomienia produkcji w swojej skoczowskiej fabryce karoserii.
Poglądy edytuj
Jan Molin w latach 30. był animatorem lokalnego środowiska Powszechnego Zjednoczenia Stanu Średniego, prorządowej organizacji która miała ambicję zostać forpocztą lokalnej polskiej klasy średniej. Środowisko cieszyło się wsparciem i stanowiło element zaplecza politycznego ówczesnego wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego[14]. Można wnioskować, że życzliwość i współpraca miały wpływ na politykę władz wojewódzkich od których zależały inwestycje drogowe, dzięki czemu możliwy był rozwój usług komunikacyjnych przewoźnika[3][15]. Molin wspierał z kolei działania administracji rządowej m.in. organizując komunikację autobusową na przyłączonych ziemiach już w dzień po zajęciu Zaolzia[16], finansując wykup z rąk austriackiego kapitału Bielsko-Bialskiej Spółki Elektrycznej i Kolejowej, czy fundując uzbrojenie i wyposażenie wojska u progu wojny[13] (co było pretekstem dla jego aresztowania i osadzenia w obozie koncentracyjnym przez niemieckiego okupanta[6]).
Rodzina edytuj
Przodkowie Jana Molina pochodzili z Portugalii, skąd w XVII wieku przez Francję dotarli na Śląsk Austriacki[6]. Pochodził z rodziny kupieckiej[1]. Miał siostrę i trzech braci, Pawła, Gustawa oraz Ludwika, którzy kontynuowali rodzinną tradycję kupiecką. Z żoną Anną, z domu Raszka, miał dwie córki, Gertrudę i Elżbietę, oraz syna Władysława. Podczas okupacji niemieckiej wdowa po Janie z dziećmi przebywała w Warszawie[6]. Władysław Molin (ur. 3 listopada 1919 w Cieszynie), aresztowany, został osadzony w jednym z niemieckich obozów koncentracyjnych, prawdopodobnie Groß-Rosen[2]. Zginął podczas przenoszenia więźniów pomiędzy podobozami[6] poprzedzającego marsze śmierci. Prawdopodobnie stało się to 17 stycznia 1945[2] w niemieckim obozie pracy AL Fünfteichen[17]. Anna Molin (ur. 15 stycznia 1897 w Cieszynie) została zastrzelona przez Niemców w powstaniu warszawskim 6 sierpnia 1944[2]. Według relacji przekazanej rodzinie mogło się to jednak stać później. Wdowa po Janie Molinie miała być ranna w powstaniu i zostać zastrzelona przez ss-mana w jednym z powstańczych szpitali podczas mordowania jego pacjentów w połowie sierpnia[6] lub 2 września na co wskazują okoliczności przekazane w relacji. Wojny nie przeżył też jeden z braci Jana, Gustaw Molin (ur. 7 lipca 1899 w Cieszynie), który uwięziony przez Niemców zginął w Oranienburgu 6 stycznia 1945[2].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Władysław Sosna. Trochę historii. Ludzie i wydarzenia (odc. 205). „Informator Parafialny”. 4 (137), s. 8-9, 2015. Cieszyn: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Cieszynie. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Jerzy Klistała: Martyrologium mieszkańców Ziemi Cieszyńskiej, Brennej, Chybia, Dębowca, Drogomyśla, Goleszowa, Górek, Haźlach, Istebnej, Kończyc, Skoczowa, Strumienia, Ustronia, Wisły, Zebrzydowic w latach 1939-1945 – Słownik biograficzny. Wyd. 1. Bielsko-Biała: Stowarzyszenie „Wszechnica”, Cieszyn, 2011, s. 314-315. ISBN 978-83-924495-0-8. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ a b c d e Dzieje powstania komunikacji autobusowej na Śląsku Cieszyńskim. W: Śląsk Cieszyński. Z życia gospodarczego.. Cieszyn: Cieszyński Komitet Opieki nad Uchodźcami z Czechosłowacji, 1937, s. 62-64. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ Rozalia Wawronowicz: Szlakiem tradycji rzemieślniczych. Skoczów: Gmina Skoczów, 2014, s. 22. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ a b c Krzysztof Imielski: Poprzedniczka PKS. W: Kalendarz Cieszyński 1987. Robert Danel (przew. kolegium red.). Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1986, s. 86-89. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Robert Orawski: Firma autobusowa Jana Molina. W: Kalendarz Miłośników Skoczowa 1997. Małgorzata Orawska (red.). Skoczów: Towarzystwo Miłośników Skoczowa, 1996, s. 82-95. (pol.).
- ↑ a b Gospodarze. Cieszyńscy przedsiębiorcy w pierwszych latach Niepodległej – katalog wystawy. Beata Mońka (red.). Cieszyn: Zamek Cieszyn, 2018, s. 20. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ a b c Krzysztof Kleczek (opr.): Cieszyński Rynek i początki komunikacji autobusowej. Książnica Cieszyńska, 2020-08-12. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ Kronika miasta. Portal – Urząd Miejski w Skoczowie. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ Cieszyn – Baza PKS. fotopolska.eu. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ Urzędowa polonizacja. „W Bielsku-Białej – Magazyn Samorządowy”, s. 7, wrzesień 2019. Bielsko-Biała: Gmina Bielsko-Biała. ISSN 1730-3796. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ Rozkład jazdy autobusów firmy J. Molin, przeds. komunikacyjne w Cieszynie oraz Bielsko-Bialskiej Sp. El. i Kolej. w Bielsku ważny od 1. IV. 1939. Wyd. 2. Cieszyn: Przedsiębiorstwo komunikacyjne Jan Molin w Cieszynie, 1939, s. 1-47.
- ↑ a b Zasłużyli na naszą pamięć. Halina Szotek (wybór i opr.). Skoczów: Urząd Miejski w Skoczowie, październik 2019, s. 204-207. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ Krzysztof Nowak: Życie polityczne i społeczne. W: Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych. Idzi Panic (red.). T. VI: Śląsk Cieszyński w latach 1918–1945. Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2015, s. 100. ISBN 978-83-935147-5-5. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ Przemysław Czernek: Szlakiem cieszyńskiej moderny. www.cieszyn.pl, s. 25. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).
- ↑ J. Molin Przedsiębiorstwo komunikacyjne w Cieszynie. W: Dwudziestolecie komunikacji w Polsce Odrodzonej. Stanisław Faecher, dr Stanisław Peters (red.). Kraków: Ilustrowany Kuryer Codzienny, 1939, s. 508-509. (pol.).
- ↑ Ofiary obozów i więzień hitlerowskich. Kronika Beskidzka. [dostęp 2021-03-25]. (pol.).