Jan Szypowski

wojskowy polski, uczestnik powstania warszawskiego

Jan Szypowski, ps. „Leśnik”, „Jan Kochanowski” (ur. 5 stycznia 1889 w Słupcy, zm. 28 marca 1950 w Warszawie) – pułkownik uzbrojenia Wojska Polskiego, współzałożyciel Centralnego Okręgu Przemysłowego, szef uzbrojenia AK, twórca podziemnego przemysłu zbrojeniowego, dowódca Zgrupowania Bojowego Leśnik w powstaniu warszawskim, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Jan Szypowski
„Leśnik”, „Jan Kochanowski”
Ilustracja
Jan Szypowski (1944)
pułkownik pułkownik
Data i miejsce urodzenia

5 stycznia 1889
Słupca

Data i miejsce śmierci

28 marca 1950
Warszawa

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Wojsko Polskie
Armia Krajowa

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
II wojna światowa

  • powstanie warszawskie
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Zasługi (II RP) Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny IV klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Willa przy ul. Podolskiej 12 w Warszawie, w której mieszkał Jan Szypowski (widok od strony ul. Łysogórskiej)
Głaz upamiętniający Jana Szypowskiego w parku jego imienia w Warszawie

Życiorys edytuj

Jan Szypowski urodził się 5 stycznia 1889 r. w Słupcy w rodzinie urzędnika celnego Antoniego i Marii z domu Dembicka. Miał siostrę oraz trzech braci[1]. W 1907 r. zdał maturę i został absolwentem gimnazjum w Wilnie[1]. Tego samego roku rozpoczął studia na Wydziale Fizyko-Matematycznym na uniwersytecie w Petersburgu. Studia zakończył z tytułem magistra chemii oraz z dyplomem w specjalizacji chemii organicznej[1].

W czasie I wojny światowej walczył w szeregach Armii Imperium Rosyjskiego. W randze porucznika dowodził baterią forteczną w Twierdzy Osowiec. 6 sierpnia 1915 roku pod Osowcem został porażony w następstwie niemieckiego ataku gazowego.

18 lutego 1930 roku został awansowany na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1930 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów uzbrojenia[2]. Pełnił służbę na stanowisku szefa Wydziału Amunicji w Departamencie Uzbrojenia Ministerstwa Spraw Wojskowych. Z dniem 31 maja 1932 roku został przeniesiony w stan nieczynny na okres 12 miesięcy, bez prawa do poborów[3]. Został zatrudniony w Państwowej Fabryce Amunicji w Skarżysku. Z dniem 31 maja 1933 roku Minister Spraw Wojskowych przedłużył mu okres pozostawania w stanie nieczynnym o kolejne dwanaście miesięcy[4], a z dniem 31 maja 1934 roku – o dalsze dwanaście miesięcy[5].

W latach 1939–1940, posługując się nazwiskiem Jan Kochanowski, pracował w firmie Bracia Geisler, Okolski i Patschke w Warszawie, której właścicielem był obywatel amerykański - Adalbert Schepanek (Wojciech Szczepenik), co pozwalało na pewną swobodę działania. Szypowski kierował tam m.in. wykonywaniem drobnego sprzętu wojskowego na potrzeby ZWZ.

W piwnicach jego domu przy ul. Podolskiej 12 testowano działanie zapalników do granatów „filipinek”, a w ogrodzie przeprowadzano próby z butelkami zapalającymi[6].

W czasie powstania warszawskiego, 18 sierpnia 1944 roku, został ciężko ranny. Na mocy rozkazu dowódcy AK z tegoż dnia został awansowany do stopnia pułkownika i odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.

W czasie walk „Leśnik” unieszkodliwił co najmniej dwie niemieckie miny samobieżne goliat poprzez przecięcie kabla sterującego. Dzięki zdobyciu tej broni, udało mu się poznać zasady jej działania i wydać instrukcję, jak należy zwalczać goliaty. Jedna z min znajduje się obecnie w Muzeum Wojska Polskiego wraz z kopią instrukcji Szypowskiego.

Jego żoną była Maria Szypowska (1904–1999), z domu Guyot, którą poznał w Bourges, kiedy, jako delegat Wojska Polskiego, negocjował tam dostawy uzbrojenia.

Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A27-3-20)[7].

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

  • W 2005 imieniem Jana Szypowskiego „Leśnika” nazwano park na Pradze-Południe, znajdujący się w pobliżu jego domu przy ul. Podolskiej 12. Park nosił wcześniej nazwę parku im. 13 września 1944 roku[10]. W parku znajduje się kamień z tablicą pamiątkową[11].
  • Od 2016 roku w Słupcy odbywa się „Bieg Leśnika” mający upamiętniać Jana Szypowskiego w miejscowości urodzenia.

Przypisy edytuj

  1. a b c Szymon Nowak, Jan Szypowski "Leśnik", Warszawa: IPN, 2020, s. 4.
  2. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 5 z 20.02.1930 r.
  3. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 13 z 9.12.1932 r.
  4. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 8 z 28.06.1933 r.
  5. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 11 z 7.06.1934 r.
  6. Jerzy Kasprzycki: Warszawa-Praga. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 28.
  7. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  8. Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792 - 1945, Koszalin 1997, s. 517.
  9. M.P. z 1932 r. nr 65, poz. 85 „za zasługi na polu administracji wojska”.
  10. Grochów. [w:] Urząd Dzielnicy Praga-Południe m.st. Warszawy [on-line]. pragapld.waw.pl. [dostęp 2017-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-05)].
  11. Feliks Waśkiewicz: Okruchy historii... Miejsca pamięci Pragi Południe. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Warszawy Oddział Grochów, 2008, s. 141. ISBN 83-911202-0-7.

Bibliografia edytuj

  • Grzegorz Łukomski, Jan Szypowski, [w:] Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, tom V: Konspiracja 1939–1945, część I (pod redakcją Bogusława Polaka), Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 1999.
  • Pułkownik Jan Szypowski w Powstaniu Warszawskim. Wspomnienia, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 4 (194), Warszawa 2002.
  • Szymon Nowak, Jan Szypowski "Leśnik", Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2020, ISBN 978-83-8229-023-3, wersja zdigitalizowana.
  • Roczniki Oficerskie 1923, 1924, 1928 i 1932.
  • Dzienniki Personalne Ministra Spraw Wojskowych.

Linki zewnętrzne edytuj