Jan Tarło (1684–1750)

wojewoda sandomierski i lubelski

Jan Tarło herbu Topór (ur. w 1684 roku, zm. 5 stycznia[1] 1750 roku w Opolu Lubelskim) – wojewoda sandomierski od 1736, wojewoda lubelski w latach 1719–1736[2], subaltern regimentarza generalnego koronnego w latach 1733–1735, szef regimentu łanowego w latach 1728–1750, generał-lejtnant wojsk koronnych w 1724 roku[3], podstoli wielki litewski, starosta krośnieński, kamieniecki, latyczowski i sokalski[4], starosta jasielski w 1722 roku[5], generał ziem podolskich w 1728 roku, ambasador Rzeczypospolitej w Państwie Kościelnym w 1726 roku[6].

Jan Tarło
Ilustracja
portret pędzla Augustyna Mirysa
Herb
Topór
Data urodzenia

1684

Data i miejsce śmierci

5 stycznia 1750
Opole Lubelskie

Ojciec

Stanisław Tarło

Matka

Teresa Dunin-Borkowska

Żona

Zofia z Krasińskich, kasztelanka wiślicka 4.v.

Odznaczenia
Order Orła Białego

W 1719 roku odznaczony Orderem Orła Białego[7][8].

Życiorys edytuj

Był synem Stanisława Tarły - wojewody lubelskiego[8].

Kształcił się we Francji, przebywał m.in. na dworze Ludwika XIV. Był posłem na kilku sejmach, czterokrotnie marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego. W 1717 roku został podstolim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Poseł województwa sandomierskiego na sejm 1718 roku[9]. Poseł na sejm z limity 1719/1720 roku z województwa sandomierskiego[10]. W 1719 roku został wojewodą lubelskim, a 1736 roku sandomierskim. Generał-lejtnant wojsk koronnych. Brał czynny udział w konfederacji tarnogrodzkiej[8]. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na sejmie konwokacyjnym[11]. W 1733 roku podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego.[12] W czasie elekcji 1733 roku jako deputat królewski podpisał pacta conventa Stanisława Leszczyńskiego[13]. Podczas wojny o sukcesję polską przystąpił do konfederacji dzikowskiej i stojąc jako regimentarz na czele wojsk koronnych zmierzających w kierunku oblężonego przez siły sasko-rosyjskie Gdańska przegrał 8 kwietnia[14] lub 9 kwietnia[15] 1734 starcie z armią rosyjską w bitwie pod Wyszyczynem. Popierał Stanisława Leszczyńskiego, a potem podjął próbę założenia własnego stronnictwa, z którym zwalczał stronnictwa Potockich i Familii. W czasie sejmu grodzieńskiego 1744, który mógł przeprowadzić aukcję wojska Rzeczypospolitej, Prusacy proponowali mu polską koronę, jednak odmówił[16]. Mecenas sztuki i nauki, patron księdza Stanisława Konarskiego. Sponsor warszawskiego Collegium Nobilium oraz pierwszej w Polsce szkoły rzemieślniczej w Opolu Lubelskim[17]. W 1744 roku odparł oblężenie swojego zamku w Złoczowie, który próbowały zdobyć połączone siły Czartoryskich, Wiśniowieckich i Radziwiłłów[18].

W późniejszym wieku zdążył poślubić o wiele młodszą od siebie czwartą żonę, Zofię z Krasińskich. W testamencie zostawił jej domenę Opola. Ona potem była II voto żoną Antoniego Lubomirskiego z Przeworska.

Pochowany w kościele pod wezwaniem pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Opolu Lubelskim[19], w którym znajduje się jego nagrobek[8].

Kenotafium Jana Tarły w kościele Matki Boskiej Łaskawej w Warszawie edytuj

 
nagrobek symboliczny Jana Tarły, po scaleniu i konserwacji, 2010

Posiada nagrobek symboliczny w kościele Matki Bożej Łaskawej w Warszawie o.o. jezuitów. Pierwotnie wystawiony w kościele św. Pryma i Felicjana oraz Matki Boskiej Zwycięskiej[20]. W 1834 po przekazaniu przez Iwana Paskiewicza kościoła św. Pryma i Felicjana na cerkiew prawosławną, przeniesiony[20] do kościoła pojezuickiego (po kasacie jezuitów w 1773), przekazanego pijarom usuniętym z ich własnego kościoła[8].

Uważany za jedno z wybitnych dzieł rzeźby późnego baroku, pomnik powstał w pracowni Jana Jerzego Plerscha w latach 1752–1753 dla kościoła o.o. Pijarów. Rozebrany, przeniesiony a następnie ponownie złożony w 1864 r. przez Faustyna Cenglera w kościele o.o. jezuitów[21]. Zniszczony w 1944, został poddany scaleniu i konserwacji w 2010[22][23][8].

Przypisy edytuj

  1. historia parafii Wniebowzięcia NMP w Opolu Lubelskim. [dostęp 2010-08-23]. (pol.).
  2. Urzędnicy województwa lubelskiego XVI-­XVIII wieku. Spisy, oprac. W. Kłaczewski i W. Urban, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1991, s. 129.
  3. Tomasz Ciesielski, Generałowie wojska koronnego w latach 1717–1763, w: Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura – urzędy – prawo – finanse, Zabrze 2011, s. 462.
  4. Konfederacja Generalna Stanów Koronnych y Wielkiego Xięztwa Litewskiego na walnym zieźdźie w Dźikowie pod Sandomierzem postanowiona dnia V miesiąca Listopada. Roku Pańskiego MDCC.XXXIV, s. K2.
  5. w tym roku uzyskał dożywocie wspólne na starostwo jasielskie z Elżbietą Modrzewską, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 71.
  6. Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 143.
  7. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 148.
  8. a b c d e f S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, XIX i pocz. XX wieku (może wymagać uaktualnienia).
  9. Teka Gabryela Junoszy Podoskiego. T. VI. Poznań, 1862, s. 90.
  10. Urszula Kosińska, Sejm 1719-1720 a sprawa ratyfikacji traktatu wiedeńskiego, Warszawa 2003, s. 269.
  11. Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 32.
  12. Jerzy Dunin-Borkowski i Mieczysław Dunin-Wąsowicz, Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Lwów 1910, s. 231.
  13. Actum in Curia Regia Varsaviensi 1733 sub tempus moderni interregni, feria tertia in crastino festi S. Matthaei Apostoli et Evangelistae anno Domini 1733, s. 44.
  14. Konstanty Górski, Historia jazdy polskiej, Kraków: Księgarnia Spółki Wydawniczej Polskie, 1894, s. 133-134.
  15. Relacja opisująca działania wojsk rosyjskich przeciwko zwolennikom Stanisława I, króla-elekta polskiego, operującym w Prusach Królewskich zakończone bitwą pod [Wyszecinem] między siłami rosyjskimi pod dowództwem generała [Piotra] Lessego [!] [Lacy] a oddz, szukajwarchiwach.gov.pl, 1734.
  16. Gembarzewski 1935 ↓, s. 12.
  17. Gembarzewski 1935 ↓, s. 13.
  18. Gembarzewski 1935 ↓, s. 92.
  19. świątynia w Opolu Lubelskim. [dostęp 2010-08-23]. (pol.).
  20. a b Katalog Zabytków Sztuki t.11 z.1 cz. 1 Warszawa Stare Miasto. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1993, s. 422. ISBN 83-221-0628-9.
  21. epitafium Jana Tarły w kościele pw. Matki Bożej Łaskawej w Warszawie do 1944. Narodowe Archiwum Cyfrowe. [dostęp 2010-08-25]. (pol.).
  22. Monika Górecka-Czuryłło: Scalone piękno baroku. Rzeczpospolita, 07-05-2010. [dostęp 2010-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-19)].
  23. Jerzy S. Majewski: Odrestaurują barokową perełkę z XVIII w.. Gazeta Stołeczna, 23-07-2010. [dostęp 2010-08-23]. (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj