Janusz Onyszkiewicz
Janusz Adam Onyszkiewicz (ur. 18 grudnia 1937 we Lwowie) – polski polityk, matematyk, alpinista, himalaista i speleolog, dwukrotny minister obrony narodowej (w latach 1992–1993 i 1997–2000), poseł na Sejm X, I, II i III kadencji, deputowany do Parlamentu Europejskiego VI kadencji, od 2004 do 2007 wiceprzewodniczący PE.
Janusz Onyszkiewicz (2014) | |
Data i miejsce urodzenia |
18 grudnia 1937 |
---|---|
Minister obrony narodowej | |
Okres |
od 11 lipca 1992 |
Przynależność polityczna | |
Poprzednik | |
Następca | |
Minister obrony narodowej | |
Okres |
od 31 października 1997 |
Przynależność polityczna | |
Poprzednik | |
Następca | |
Przewodniczący Partii Demokratycznej | |
Okres |
od 4 marca 2006 |
Przynależność polityczna | |
Poprzednik | |
Następca | |
Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego VI kadencji | |
Okres |
od 20 lipca 2004 |
Przynależność polityczna | |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujWykształcenie i praca zawodowa
edytujW czasie II wojny światowej wraz z rodzicami przeprowadził się do Przemyśla[1][2]. W 1948 zamieszkał w Warszawie.
Absolwent VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie (1955)[3]. W 1960 ukończył studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1959–1961 pracował na stanowisku asystenta w Instytucie Maszyn Matematycznych PAN, następnie zatrudniony na UW[4]. W 1967 pod kierunkiem Andrzeja Stanisława Mostowskiego uzyskał stopień naukowy doktora.
W latach 1969–1980 członek Związku Nauczycielstwa Polskiego, od 1969 do 1976 był przewodniczącym jego komisji oddziałowej, pełnił też funkcję delegata do rady zakładowej ZNP na UW[4]. Publikował artykuły naukowe z zakresu teorii mnogości i teorii modeli[5]. Wchodził w skład rady Międzynarodowej Unii Historii i Filozofii Nauki. Wykładał gościnnie na uniwersytetach, m.in. w Wielkiej Brytanii, Francji, Szwecji i Norwegii. Wyróżniony tytułem doktora honoris causa University of Leeds. W latach 2004–2010 był członkiem rady nadzorczej banku WestLB Bank Polska[6].
Działalność opozycyjna w PRL
edytujW marcu 1968 był współorganizatorem wiecu na macierzystym wydziale. W 1972 został sygnatariuszem listu w obronie braci Jerzego i Ryszarda Kowalczyków. Od 1976 współpracownik niezależnego wydawnictwa „Aneks”, a od 1979 współpracownik Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”[4].
Latem 1980 udał się do Szczecina, gdzie odbywał się strajk, ale nie został wpuszczony do stoczni, więc wrócił do Warszawy[7]. Był jednym z założycieli Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Regionu Mazowsze, a następnie członkiem jego prezydium. W listopadzie 1981 był sygnatariuszem deklaracji ideowej Klubów Rzeczypospolitej Samorządnej Wolność-Sprawiedliwość-Niepodległość[4].
Po wprowadzeniu stanu wojennego został internowany, zwolniono go 23 grudnia 1982. W kwietniu 1983 tymczasowo aresztowany za kierowanie nielegalnymi obchodami 40. rocznicy powstania w getcie warszawskim, osadzony został w Areszcie Śledczym w Warszawie-Mokotowie. W lipcu tego samego roku zwolniony na mocy amnestii[4].
Od 1986 był rzecznikiem prasowym NSZZ „S” (najpierw tajnej TKK, następnie jawnej KKW). W 1989 uczestniczył w negocjacjach Okrągłego Stołu jako rzecznik prasowy opozycji.
Działalność publiczna w III RP
edytujOd 1989 do 1991 był członkiem Komitetu Wykonawczego Unii Międzyparlamentarnej. Wiosną 1990 został pierwszym cywilnym wiceministrem obrony narodowej, a w 1992 sekretarzem stanu w tym resorcie. W tym samym roku objął stanowisko ministra obrony narodowej, które zajmował do 1993. Pełniąc tę funkcję uczestniczył jednocześnie w pracach waszyngtońskiej Komisji Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych. Od 31 października 1997[8] do 16 czerwca 2000 ponownie stał na czele MON w rządzie Jerzego Buzka[9].
Od 1989 do 2001 sprawował mandat posła na Sejm X, I, II i III kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” (w 1990 wstąpił do Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna), Unii Demokratycznej, a następnie Unii Wolności. Pełnił funkcje wiceprzewodniczącego Komisji Obrony Narodowej, członka Komisji Spraw Zagranicznych, delegacji polskiego parlamentu do Zgromadzenia Północnoatlantyckiego Unii Zachodnioeuropejskiej, a także do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. W 2001 nie został ponownie wybrany do Sejmu, UW nie przekroczyła progu wyborczego.
W 1994 został prezesem Stowarzyszenia Euro-Atlantyckiego. W 2004 z listy UW został wybrany na posła do Parlamentu Europejskiego VI kadencji w okręgu małopolsko-świętokrzyskim liczbą 50 155 głosów (6,37%).
Od 20 lipca 2004 do 16 stycznia 2007 zajmował stanowisko wiceprzewodniczącego Parlamentu Europejskiego z ramienia Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy. Objął następnie funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych, jest także członkiem Podkomisji Bezpieczeństwa i Obrony oraz Delegacji Białoruskiej PE. W 2009 bez powodzenia ubiegał się o reelekcję z listy komitetu Porozumienie dla Przyszłości – CentroLewica (jako kandydat Partii Demokratycznej – demokraci.pl).
Zasiadał we władzach krajowych UD i UW. 4 marca 2006 wybrano go na przewodniczącego Partii Demokratycznej – demokraci.pl, funkcję tę pełnił do 10 stycznia 2009. Od 2010 był radcą w Ministerstwie Obrony Narodowej[10]. W maju 2016 został przewodniczącym rady politycznej PD, a pół roku później objął tę funkcję w powstałej z przekształcenia PD Unii Europejskich Demokratów. Potem został także przewodniczącym komitetu koordynacyjnego koalicji Wolność Równość Demokracja, powołanej przy Komitecie Obrony Demokracji[11].
Alpinizm
edytujOd 1957 zajmował się taternictwem, później również alpinizmem i himalaizmem. Uczestniczył w wyprawach w Himalaje, Karakorum, Hindukusz. Jako speleolog dokonał m.in. pierwszego zejścia na tzw. stare dno Jaskini Wielkiej Śnieżnej w Tatrach (1961, z Bernardem Uchmańskim i Krzysztofem Zdzitowieckim), co było ówczesnym rekordem głębokości w Tatrach. Brał udział w wyprawach speleologicznych do Związku Radzieckiego, Jugosławii, Bułgarii i Włoch.
Od 2001 do 2016 pełnił funkcję prezesa Polskiego Związku Alpinizmu.
- Osiągnięcia
- 1972 – wejście na Noszak (7492 m), pierwsze przejście trawersem wszystkich wierzchołków Aspe Safed (6607 m),
- 1974 – zdobycie Piku Korżeniewskiej (7105 m) i Piku Komunizmu (7495 m),
- 1 sierpnia 1975 – częściowo nowa droga na Gaszerbrum II (8034 m), z Leszkiem Cichym i Krzysztofem Zdzitowieckim,
- 11 sierpnia 1975 – pierwsze wejście na Gaszerbrum III (7952 m), najwyższy niezdobyty wówczas szczyt świata, z żoną Alison Chadwick-Onyszkiewicz, Wandą Rutkiewicz i Krzysztofem Zdzitowieckim,
- 1976 – udział w polskiej wyprawie narodowej na K2, osiągnięcie wysokości 7670 m.
Życie prywatne
edytujPochodzi z rodziny pieczętującej się herbem Jacyna. Jego pierwsza żona, Witosława Boretti-Onyszkiewicz (córka Witolda Borettiego), zginęła w 1967 przy wycofywaniu się z jaskini w Gruzji. Jego druga żona, Alison Chadwick-Onyszkiewicz, zginęła w 1978 podczas ataku szczytowego na Annapurnę. Janusz Onyszkiewicz ożenił się po raz trzeci – z Joanną Jaraczewską, wnuczką Józefa Piłsudskiego. Ma pięcioro dzieci. Znany z wykorzystywania roweru jako podstawowego środka transportu[12].
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2011[13]
- Odznaka pamiątkowa Ministerstwa Obrony Narodowej – 1998, ex officio
- Wielki Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina – Litwa, 1999[14]
- Order Krzyża Ziemi Maryjnej II klasy – Estonia, 2013[15][16]
- Legia Honorowa IV klasy (Francja, 2016)[17]
- Order Wschodzącego Słońca III klasy (Japonia, 2019)[18]
- Medal im. Manfreda Wörnera – Niemcy, 1999
Przypisy
edytuj- ↑ Janusz Onyszkiewicz. dzieje.pl, 1 września 2009. [dostęp 2012-08-06].
- ↑ Dziś urodziny Janusza Onyszkiewicza. portalgorski.pl, 18 grudnia 2016. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Wojciech Rylski: Absolwenci Reytana 1955. wne.uw.edu.pl. [dostęp 2021-09-25].
- ↑ a b c d e Janusz Onyszkiewicz. encysol.pl. [dostęp 2019-11-11].
- ↑ Onyszkiewicz, J. (MR Author ID: 511749). American Mathematical Society. [dostęp 2016-10-07]. (ang.).
- ↑ Nest Bank S.A. (KRS: 0000030330). Krajowy Rejestr Sądowy. [dostęp 2023-02-06].
- ↑ Andrzej Garlicki: Rycerze okrągłego stołu. Warszawa: Czytelnik, 2004, s. 228. ISBN 83-07-02970-8.
- ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 378. ISBN 978-83-240-2130-7.
- ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 408. ISBN 978-83-240-2130-7.
- ↑ Janusz Onyszkiewicz radcą ministra ON. mon.gov.pl, 17 grudnia 2010. [dostęp 2010-12-18].
- ↑ Współpraca. uniaeuropejskichdemokratow.pl. [dostęp 2018-02-16].
- ↑ Jak Onyszkiewicz ścigał się z Geremkiem. sport.pl, 22 maja 2013. [dostęp 2022-12-18].
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 maja 2011 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2011 r. nr 78, poz. 780) – pkt 4.
- ↑ Apdovanotų asmenų duomenų bazė. prezidente.lt. [dostęp 2013-07-27]. (lit.).
- ↑ Bearers of decorations – Janusz Adam Onyszkiewicz – Maarjamaa Risti II klassi teenetemärk. president.ee. [dostęp 2013-07-27]. (ang.).
- ↑ Piltuudis: President Ilves andis Poola endisele kaitseministrile üle Maarjamaa Risti teenetemärgi. president.ee, 23 lipca 2013. [dostęp 2013-07-27]. (est.).
- ↑ Uroczystość wręczenia odznaczeń Katarzynie Bartkiewicz, Michałowi Mrozińskiemu i Januszowi Onyszkiewiczowi. pl.ambafrance.org, 21 kwietnia 2016. [dostęp 2022-11-08].
- ↑ Ceremonia wręczenia Orderu Wschodzącego Słońca panu Januszowi Onyszkiewiczowi, byłemu Ministrowi Obrony Narodowej. pl.emb-japan.go.jp, 12 września 2019. [dostęp 2022-11-08].
Bibliografia
edytuj- Profil na stronie Parlamentu Europejskiego. [dostęp 2020-05-14].
- Strona sejmowa posła III kadencji. [dostęp 2020-05-14].
- Janusz Kurczab: Leksykon polskiego himalaizmu. Warszawa: Agora, 2008, s. 94–95, seria: Polskie Himalaje. ISBN 978-83-7552-383-6.
- Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
- Zofia Turowska: Gniazdo. Rodzina Onyszkiewiczów. Warszawa: Wydawnictwo Rosner i Wspólnicy, 2005. ISBN 83-89217-72-4.
Linki zewnętrzne
edytuj- Dr Janusz Onyszkiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2020-05-14] .