Janusz Przewoźny (ur. 7 lipca 1929 w Poznaniu; zm. 1 października 1986 w Warszawie) – polski historyk sztuki. Inicjator stworzenia kolekcji obrazów Stanisława Ignacego Witkiewicza – Witkacego w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Przez wiele lat działał na rzecz odbudowy zabytków na Ziemiach Odzyskanych po drugiej wojnie światowej oraz odzyskania zrabowanych dzieł sztuki. Pomysłodawca i inicjator powstania Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie.

Janusz Przewoźny
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

7 lipca 1929
Poznań

Data i miejsce śmierci

1 października 1986
Warszawa

Zawód, zajęcie

Muzealnik, historyk sztuki

Wczesna młodość i druga wojna światowa edytuj

Urodził się w lipcu 1929 r. w Poznaniu, w patriotycznej rodzinie. Matka jako harcerka brała udział w Powstaniu Wielkopolskim a ojciec Marian działał w ruchach patriotycznych.

W czasie drugiej wojny światowej trud utrzymania rodziny, spadł na jego barki ze względu na internowanie ojca (Marian Przewoźny). Jako kilkunastolatek pracował przymusowo na kolei niemieckiej, gdzie w charakterze urzędnika pocztowego jeździł w wagonie pocztowym.

Korzystając z nielicznych, wolnych chwil ukradkiem uczył się, dużo czytał. Przemierzał setki, tysiące kilometrów – ciągle był niespokojny, pełen nowych pomysłów i wizji. Tam gdzie mógł i jak umiał walczył z okupantem. Wiele lat później wspominał o tym z rzadka. Niemcom chyba przebaczył, ale straconego przez nich dzieciństwa nigdy nie zapomniał. Wojenne lata nadrabiał niezwykle szybko: matura, działalność w postępowych organizacjach młodzieżowych, studia historii sztuki, pierwsza praca.

W międzyczasie zdążył założyć rodzinę: poślubił bliską Mu zainteresowaniami i lewicowymi poglądami Marię Wandę Czechowicz (Marylę). Łączyła ich nie tylko ogromna więź emocjonalna, ale też pasja ochrony zabytków.

Kariera edytuj

Jako pracownik Muzeum Narodowego w Poznaniu brał udział w organizowaniu regionalnych placówek muzealnych na terenie Wielkopolski a także w przywracaniu świetności takich zabytków, jak pałac w Rogalinie czy Zamek w Gołuchowie.

Jednocześnie aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym Poznania i jako późniejszy kierownik Wydziału Kultury Urzędu Miasta inicjował wiele imprez kulturalnych. Pełnił także w tym czasie funkcję sekretarza komitetu organizacyjnego (IV) Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego. W tym czasie podjął bardzo odważną decyzję, wobec wyrównanych szans przedstawicieli Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i Zjednoczonych Stanów Ameryki o przyznaniu pierwszej nagrody Amerykaninowi (Treger) co odbiło się szerokim echem w kraju i bloku wschodnim

Następne lata upłynęły na ratowaniu zabytków Pomorza Środkowego. Od jesieni 1964 roku, został dyrektorem Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. I obok doświadczonej działaczki, Marii Zaborowskiej, razem przystąpili do odnowy zamku Książąt Pomorskich w Słupsku. Jako dyrektor Muzeum Pomorza Środkowego zdecydował o zakupie dużego zbioru obrazów Stanisława Ignacego Witkiewicza – Witkacego, ratując w ten sposób cenny zbiór od zniszczenia, za co otrzymał naganę ówczesnych zwierzchników z Ministerstwa Kultury. Witkacy nie podobał się w Warszawie nie mieścił się w ówczesnych kanonach poprawności sztuki. Był też jednym z inicjatorów Festiwalu Pianistyki Polskiej w Słupsku.

W Koszalinie jako dyrektor Muzeum Okręgowego inicjował przeróżne działania, w tym dostrzegł potrzebę zintensyfikowania poszukiwań zagrabionych polskich dzieł sztuki. Często bywał w NRD i Związku Radzieckim, ale nawiązał też kontakty z partnerami w Czechosłowacji, Jugosławii i na Kubie, a później także w Meksyku, we Francji, Niemczech, Włoszech, Szwajcarii, Stanach Zjednoczonych i Skandynawii.

Jego pasję dostrzeżono w Warszawie: wybitny muzealnik prof. Stanisław Lorentz na początku lat 70 zaproponował Mu pracę swojego zastępcy w Muzeum Narodowym. Warszawa – to okres bardzo wytężonej pracy. Po Muzeum Narodowym przyszło Mu kierować DESĄ, gdzie pragnął zorganizować nowoczesny rynek sztuki, ujawniając żyłkę rasowego marszanda. W okresie późniejszym kierował Departamentem Plastyki w ministerstwie kultury.

Na początku lat 80. przygotował pierwszy projekt powołania Centrum Sztuki Współczesnej w odbudowywanym właśnie Zamku Ujazdowskim, przekonywał władze o znaczeniu współczesnej twórczości i konieczności jej zachowania dla pokoleń. Chciał zbudować takie muzeum od podstaw, marzył by stanąć na jego czele. Nie został wysłuchany. Stawał się uciążliwym rozmówcą zwłaszcza, że władzom przybywało kłopotów z niepokornym społeczeństwem. Idea muzeum musiała poczekać. Wycofał się z Warszawy – objął kierownictwo Centrum Rzeźby w Orońsku.

Śmierć edytuj

Odszedł 1 października 1986 w Warszawie po ciężkiej chorobie.

Bibliografia edytuj

  • Ewa Gorządek: Zamek Ujazdowski - Historia. u-jazdowski.pl. [dostęp 2024-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  • Beata Zalot: Purwykołcie zakopiańskie. pinkwart.pl. [dostęp 2024-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-02-07)]. (pol.).
  • „Witkacy-życie i twórczość: materiały sesji poświęconej Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi z okazji 55 rocznicy śmierci” (Muzeum Pomorza Środkowego, Słupsk 16-18 września 1994) Janusz Degler, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku „Wiedza o Kulturze”, 1996 - 334

Linki zewnętrzne edytuj