Janusz Zawodny

polsko-amerykański historyk

Janusz Kazimierz Zawodny, ps. „Miś” (ur. 11 grudnia 1921 w Warszawie, zm. 8 kwietnia 2012 w Brush Prairie, Stany Zjednoczone) – polski politolog i historyk, doktor nauk politycznych, profesor uniwersytecki. Oficer Wojska Polskiego, uczestnik walk podczas II wojny światowej. Badacz zbrodni katyńskiej.

Janusz Zawodny
Miś
porucznik porucznik
Data i miejsce urodzenia

11 grudnia 1921
Warszawa
Polska

Data i miejsce śmierci

8 kwietnia 2012
Brush Prairie
Stany Zjednoczone

Przebieg służby
Lata służby

1939–1948

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Armia Krajowa
Polskie Siły Zbrojne

Formacja

Obrona Narodowa

Jednostki

36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej
Okręg Warszawa Armii Krajowej
12 Pułk Ułanów Podolskich

Stanowiska

dowódca plutonu

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa (kampania wrześniowa, powstanie warszawskie)

Późniejsza praca

politolog, wykładowca, pisarz, badacz historii

Odznaczenia
Odznaka honorowa za Rany i Kontuzje – dwukrotnie ranny
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi RP Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami Medal Wojska (czterokrotnie) Krzyż Armii Krajowej Medal Komisji Edukacji Narodowej
Janusz Zawodny
Data i miejsce urodzenia

11 grudnia 1921
Warszawa, Polska

Data i miejsce śmierci

8 kwietnia 2012
Brush Prairie, Stany Zjednoczone

Miejsce spoczynku

Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Zawód, zajęcie

politolog, historyk

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

doktor

Alma Mater

Uniwersytet Iowa

Uczelnia

Uniwersytet Stanforda

Stanowisko

wykładowca, kierownik katedry, dziekan

Pracodawca

Princeton University, Uniwersytet Stanforda, San Francisco State College, Uniwersytet Pensylwanii i inne

Małżeństwo

LaRae, z d. Koppit

Dzieci

Roman Zawodny

Grób Janusza Kazimierza Zawodnego na Wojskowych Powązkach
Dąb Janusz przed Archiwum Akt Nowych w Warszawie

Życiorys

edytuj

Urodził się jako syn Kazimierza i Wandy, z domu Pukk. Dzieciństwo i młodość spędził w rodzinnej Warszawie. Należał do Związku Strzeleckiego. Po wybuchu II wojny światowej ochotniczo zgłosił się do Wojska Polskiego. Został wcielony do 1 kompanii III batalionu Obrony Narodowej przy 36 pułku piechoty Legii Akademickiej i uczestniczył w kampanii wrześniowej. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939, wraz z żołnierzami we Włodzimierzu Wołyńskim dostał się do niewoli radzieckiej, po czym uciekł z miasta przed nadejściem NKWD. Dotarł do Warszawy i już w trakcie nastałej okupacji niemieckiej przystąpił do Związku Walki Zbrojnej, przybierając pseudonim „Miś”. Następnie działał w Armii Krajowej. Uczył się na tajnych kompletach w Gimnazjum im. Tadeusza Reytana i w 1943 uzyskał maturę[1]. Od sierpnia 1944 walczył w powstaniu warszawskim. W stopniu podporucznika[2] był dowódcą jednego z plutonów baonu AK „Łukasiński”, a później zastępował dowódcę kompanii „Koszta” w zgrupowaniu „Sosna” na Starym Mieście. W walkach został dwukrotnie raniony. Po powstaniu trafił do obozu jenieckiego w Murnau pod zmienionym nazwiskiem „Turczyk”, jako że od kwietnia 1944 był poszukiwany przez Gestapo.

Po zakończeniu wojny i odzyskaniu wolności wstąpił do 12 pułku Ułanów Podolskich w ramach 2 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych. W latach 1945–1948 pełnił funkcję dowódcy plutonu ciężkich samochodów pancernych. W Wielkiej Brytanii ukończył roczny kurs London School of Foreign Trade, po czym został zdemobilizowany w stopniu porucznika.

W 1948 wyjechał na emigrację do Stanów Zjednoczonych. Prowadził studia na Wydziale Nauk Politycznych na University of Iowa, jednocześnie pracując fizycznie na farmach. Po uzyskaniu tytułu magistra kontynuował studia na Uniwersytecie Stanforda w Kalifornii. Otrzymał wówczas stypendium doktoranckie przyznane przez Fundację Forda. W 1955 uzyskał stopień naukowy doktora za pracę pt. Grievance Procedures in Soviet Factories oraz otrzymał obywatelstwo amerykańskie. W latach 1955–1958 wykładał politologię na Princeton University, od 1958 jako asystent profesora (docent) prowadził wykłady na Wydziale Nauk Politycznych Uniwersytetu Stanforda i w San Francisco State College. W kolejnych latach kilkakrotnie otrzymywał stypendium. Od 1965 do 1975 wykładał jako profesor stosunki międzynarodowe na University of Pennsylvania w Filadelfii. Od 1962 był zamiejscowym członkiem korespondentem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie[3]. Od 1975 do 1982 był kierownikiem katedry stosunków międzynarodowych w Claremont Graduate School i Pomona College (w tym drugim także jako dziekan). Ponadto był także wykładowcą na University of Oxford. W 1982 przeszedł na emeryturę.

W latach 1979–1984, podczas prezydentury Jimmy’ego Cartera i Ronalda Reagana, pełnił funkcję konsultanta Rady Bezpieczeństwa Narodowego. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Został członkiem Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari w Polsce (nr legitymacji 226). Po wojnie był badaczem i kronikarzem zbrodni katyńskiej oraz powstania warszawskiego. Już podczas studiów w Iowa napisał pracę seminaryjną pt. O odpowiedzialności za zbrodnię katyńską. Jego wydana w 1962 książka Death in the Forest. The Story of the Katyn Forest Massacre (Śmierć w lesie. Historia mordu katyńskiego; wydanie polskie: Katyń, 1989), poświęcona zbrodni katyńskiej, była wielokrotnie wznawiana i wydawana w wielu krajach (Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Norwegia, Polska)[4]. 17 maja 2000 uroczyście przekazał do Archiwum Akt Nowych zgromadzone przez siebie dokumenty i akta zbierane od 1942, których zbiór został nazwany „Akta Janusza Kazimierza Zawodnego”. W ramach upamiętnienia przed budynkiem AAN posadzono dąb Janusz[5].

W październiku 1989 wszedł w skład Rady Honorowej Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej[6].

Zmarł 8 kwietnia 2012 w miejscowości Brush Prairie w hrabstwie Clark w stanie Waszyngton w Stanach Zjednoczonych[7]. W przeddzień 68 rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, 31 lipca 2012 odbyła się msza św. pogrzebowa w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie[8], po czym prochy Janusza Zawodnego zostały pochowane na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[9][10][11] (kwatera B29 kol.-2-6)[12].

Jego żoną była LaRae, z domu Koppit. Miał syna Romana Zawodnego[13].

Ordery, odznaczenia i wyróżnienia

edytuj
Polskie odznaczenia i ordery wojskowe oraz państwowe
Odznaczenia amerykańskie
Odznaki, wyróżnienia i nagrody

Publikacje

edytuj
  • Death in the Forest. The Story of the Katyn Forest Massacre (1962) [wydanie polskie: Katyń, 1989]
  • Guide to the Study of International Relations (1966)
  • Nothing but Honour. The Story of Warsaw Uprising, 1944 (1978)
  • Pamiętniki znalezione w Katyniu (1990)
  • Uczestnicy i świadkowie Powstania Warszawskiego. Wywiady (1994)
  • Powstanie Warszawskie w walce i dyplomacji (1994)
  • Motyl na śniegu (2004)

Przypisy

edytuj
  1. Informacja o śmierci Janusza Zawodnego na stronie Archiwum Akt Nowych. aan.gov.pl, 8 kwietnia 2012. [dostęp 2023-05-07].
  2. Relacje i wspomnienia uczestników Powstania Warszawskiego – część 2. Relacja ppor. Janusza Zawodnego, ps. „Miś”. armiakrajowa.home.pl. [dostęp 2014-07-13].
  3. Wybór członków Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, Polskie Towarzystwo Naukowe na Ojczyźnie s. 72. docplayer.pl. [dostęp 2016-10-09].
  4. Różne wydania książki „Death in the Forest” w katalogu Biblioteki Narodowej bn.org.pl [dostęp 2011-09-10].
  5. JA, Archiwum Marka Krawczyka w Archiwum Akt Nowych [online], Archiwum Akt Nowych – Aktualności.
  6. Komunikat o powstaniu Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej, [w:] Zeszyty Katyńskie (nr 1), Warszawa 1990, s. 4
  7. Janusz Kazimierz Zawodny. findagrave.com. [dostęp 2014-07-13]. (ang.).
  8. Msza Św. pogrzebowa płk prof. Janusza K. Zawodnego (1921–2012) – 31 lipca 2012 r.. katedrapolowa.pl. [dostęp 2014-07-13].
  9. Pogrzeb prof. Janusza Kazimierza Zawodnego – Warszawa, 31 lipca 2012. ipn.gov.pl. [dostęp 2014-07-13].
  10. Pogrzeb Prof. Janusza Zawodnego. udskior.gov.pl. [dostęp 2014-07-13].
  11. Monika Rogozińska: Obrońca prawdy o polskiej historii. Janusz Kazimierz Zawodny. rp.pl, 31 lipca 2012. [dostęp 2012-07-31].
  12. Janusz Zawodny. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2021-03-20].
  13. Janusz Kazimierz Zawodny. Obituary. obits.oregonlive.com. [dostęp 2014-07-13]. (ang.).
  14. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Janusz Kazimierz Zawodny (1921–2012). [w:] Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej 2003 [on-line]. ipn.gov.pl. [dostęp 2016-11-06].
  15. M.P. z 1997 r. nr 6, poz. 47.
  16. Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 12, nr 3 z 31 grudnia 1981. 
  17. M.P. z 1994 r. nr 25, poz. 206.
  18. Pogrzeb Prof. Janusza Zawodnego. udskior.gov.pl. [dostęp 2016-11-06].
  19. Kustosze Pamięci Narodowej. dziennikpolski24.pl, 6 czerwca 2003. [dostęp 2014-07-13].
  20. Pierwsze nadanie Medalu Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 8 kwietnia 2008 r., [w:] Zeszyty Katyńskie (nr 24), Warszawa 2008, s. 253–255.

Bibliografia

edytuj