Jarosław Maciej Goliszewski

Jarosław Maciej Goliszewski (ur. 22 lutego 1951 w Warszawie) – polski fotograf, dokumentalista pierwszej Solidarności, stanu wojennego, kultury niezależnej, opozycji demokratycznej, spotkań Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, obrad Okrągłego Stołu i początków III Rzeczypospolitej oraz czterech pielgrzymek Jana Pawła II do Polski, a następnie życia kulturalnego, społecznego i politycznego. Od 1995 przedsiębiorca, współzałożyciel w 1996 agencji fotograficznej EPOKA. Członek Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich[1] i Stowarzyszenia Wolnego Słowa[2]. Ma status działacza opozycji antykomunistycznej i osoby represjonowanej z powodów politycznych[3][4].

Jarosław Maciej Goliszewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 lutego 1951
Warszawa

Dziedzina sztuki

fotografia

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Wolności i Solidarności Odznaka honorowa „Działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych” Za Zasługi dla Niepodległości

Życiorys edytuj

Kariera zawodowa edytuj

W latach 1969–1983 pracował jako informatyk w Centrum Elektronicznym przy Centrali Narodowego Banku Polskiego w Warszawie[5]. W 1983 po ponad 13 latach pracy zmuszony został z przyczyn politycznych do rozstania się z tym zawodem[6] i przez pewien czas z konieczności życiowej pracował w dwóch zakładach rzemieślniczych, najpierw jako pracownik fizyczny, następnie jako pełnomocnik ds. handlu i reklamy[a].

Zawodową karierę fotografa rozpoczął w 1980 roku fotografując wydarzenia w kraju w czasie tzw. karnawału „Solidarności” i jednocześnie w tym charakterze podjął współpracę z Regionem Mazowsze NSZZ „Solidarność”[7]. Zdjęcia z tego czasu publikował m.in. w związanych z regionem tytułach „Wiadomości Dnia” i „Niezależność” (1980–1981). W sierpniu 1981 zadebiutował na wystawie „W rok po Sierpniu” w Galerii Rzeźby SBWA w Warszawie[b], na której pokazał autorski zestaw fotografii obok zestawów Janusza Fili i Jacka W. Woźniaka[8]. W 1. połowie lata 80. odwoływał się do doświadczeń Erazma Ciołka, Jana Michlewskiego i Bogusława (Sławka) Biegańskiego, których uważał za swoich fotograficznych mentorów.

Podczas stanu wojennego wykonał w pierwszym półroczu 1982 zdjęcia w obozie dla internowanych w Białołęce przy pomocy dwóch aparatów fotograficznych przemyconych i ukrytych przed strażnikami więziennymi[9].

W latach 1983–1990 jako niezależny fotograf współpracował z podziemnymi wydawnictwami m.in. z „Przeglądem Wiadomości Agencyjnych[10], rzadziej z „Wolą”, „Mostem”, Wydawnictwem im. Konstytucji 3 Maja oraz z prasą emigracyjną, m.in. z „Poglądem” (Berlin Zachodni) i z „Nowym Dziennikiem” red. Bolesława Wierzbiańskiego (USA)[5]. Równocześnie w tym czasie pracował dla miesięcznika „Powściągliwość i Praca” (1983–1990) i tygodnika „Przegląd Katolicki” (1984–1989). Oba te tytuły, dopiero co reaktywowane po latach nieobecności, skupiały wówczas liczne grono niezależnych dziennikarzy, a dla drugiego z nich pracowali znani fotografowie, jak Michał Glinicki, Witold Krassowski, Artur Pawłowski, Tomasz Tomaszewski (jako kierownik działu) i Tomasz Wesołowski. Pracował też dla miesięcznika „Konfrontacje” (1987–1989), w którym był kierownikiem działu. Okazjonalnie publikował też zdjęcia w „Tygodniku Powszechnym” i „Niedzieli”, a także w dwutygodniku „Wybór” oraz w miesięczniku „Więź”.

 
Plakaty wyborcze 4 kandydatów (wybór z kilkudziesięciu ze zdjęciami autorstwa J.M. Goliszewskiego)

Fotografował m.in. wydarzenia kultury niezależnej, działania opozycji, demonstracje, życie religijne, pierwsze i kolejne spotkania Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, dwumiesięczne obrady Okrągłego Stołu, inaugurację Sejmu i Senatu po wyborach kontraktowych, wybór Wojciecha Jaruzelskiego na urząd Prezydenta PRL, powołanie Tadeusza Mazowieckiego na premiera i demontaż pomnika Dzierżyńskiego. Był też fotografem Filharmonii im. Romualda Traugutta założonej i kierowanej przez Tadeusza Kaczyńskiego, muzykologa i krytyka muzycznego[11][12].

Od kwietnia do czerwca 1989 współpracował z Biurem Wyborczym Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”[13] i na zlecenie jego sekretarza Henryka Wujca wraz z fotografem Erazmem Ciołkiem wykonali, według pomysłu Andrzeja Wajdy i pod jego nadzorem, dwie sesje zdjęciowe w Gdańsku i w Warszawie z udziałem Lecha Wałęsy i z większością solidarnościowo-opozycyjnych kandydatów na parlamentarzystów do plakatów wyborczych w wyborach 4 czerwca 1989 (przy sesjach tych również współpracowali fotografowie: 29.04.1989 w Gdańsku – Jerzy Kośnik, 11.05.1989 w Warszawie – Darosław Maciej Laprus)[14][15][16].

Ilustrował też portretem Lecha Wałęsy front pierwszego historycznego numeru „Gazety Wyborczej” z 8 maja 1989[17], w której okazjonalnie publikował zdjęcia do 1993 (był w gronie fotografów publikujących tam od początku, jak Jerzy Gumowski, Krzysztof Miller, Tomasz Wierzejski, Sławomir Sierzputowski, Jacek Marczewski).

 
Jeden z plakatów Lecha Wałęsy (zdjęcie J.M. Goliszewskiego)[18].

W wyborach prezydenckich w 1990 był autorem zdjęć do plakatów wyborczych Lecha Wałęsy[19].

Między 1989 a 1991 rokiem współpraca z zachodnimi korespondentami zaowocowała publikacjami jego zdjęć do ich tekstów – z Krzysztofem Bobińskim w „Financial Times[20], z Klausem Bachmannem w „Die Tageszeitung[21], „Stuttgarter Zeitung”[22] i „Die Presse[23], z Helga Hirsch w „Die Zeit[24]. W latach 1990–1991 pracował w tygodniku „Spotkania” red. Macieja Iłowieckiego, a następnie do połowy 1992 w dzienniku „Nowy Świat” red. Piotra Wierzbickiego (gdzie był kierownikiem działu fotoreportażu). W tym czasie również współpracował z tygodnikiem „The Insider” red. Jane Dobija i z miesięcznikiem „Polska i my” red. Marka Ołdakowskiego (1991–1993).

Fotografował cztery pielgrzymki Jana Pawła II do Polski: w 1979, 1983 (wraz z Erazmem Ciołkiem), 1987 (w zespole z Erazmem Ciołkiem i Darosławem Maciejem Laprusem) oraz 1991 roku (w zespole z Adamem Bujakiem i Erazmem Ciołkiem).

Na 6. Aukcji Fotografii Kolekcjonerskiej zorganizowanej 29 listopada 2009 r. przez Dom Aukcyjny „Rempex”, nieduża czarno-biała fotografia „Widok wystawy Edwarda Krasińskiego” (Galeria Appendix, Warszawa, 1992) z jego sygnaturą autorską jako fotografa oraz z niebieskim paskiem dorysowanym przez Krasińskiego, który też się podpisał, uzyskała jedną z najwyższych cen w historii tego typu sprzedaży[25].

Od 1992 publikuje zdjęcia i fotoreportaże oraz sesje w tytułach prasy ilustrowanej (m.in. „National Geographic Magazine”, „Viva!”, „Gala”, „Tele Magazyn”, „Pani”, „Twój Styl”, „Sukces”, „Newsweek”, „Wprost”, „W sieci”). Wykonuje zlecenia fotograficzne (w tym fotografię reklamową) i filmowe dla różnych firm reprezentujących m.in. polskie i światowe marki.

W 1995 założył Asocjację Autorską (istniała do 2003), a w 1996 wraz z Jackiem Wirgiliuszem Woźniakiem agencję fotograficzną EPOKA[26], w której jest partnerem zarządzającym (J.W.Wożniak przestał być jej współwłaścicielem w 2009 roku).

Zdjęcia jego autorstwa były i są podpisywane w różne sposoby jako np.: Jarosław Maciej Goliszewski, Maciej Jarosław Goliszewski, Jarosław Goliszewski, Maciej Goliszewski, M. Goliszewski, Jarosław M. Goliszewski, Maciej J. Goliszewski, J. Maciej Goliszewski, J.M. Goliszewski, Goliszewski & Woźniak (w przypadku współautorstwa zdjęć) – niekiedy z uzupełnieniem o nazwy Asocjacja Autorska (lub o skrót AA) i agencji EPOKA lub tylko pod ich samymi nazwami. W dokumentach urzędowych często występuje tylko jako Jarosław Goliszewski, co jest przez niektórych powielane w innych przypadkach i sytuacjach.

Aktywność obywatelska edytuj

Po wydarzeniach Marca 1968 na Uniwersytecie Warszawskim, których był obserwatorem jako uczeń pobliskiego XXXVII Liceum Ogólnokształcącego, wszedł w krąg ludzi związanych z warszawskim Klubem Inteligencji Katolickiej i podwarszawskich Lasek, w którym pozostawał przez wiele lat. Wtedy poznał m.in. Stanisławę Grabską, Henryka Wujca, Ludwikę Wujec, Marka Tabina, Stanisława Hoinkę, Wojciecha Domańskiego, Wiesława Celińskiego, Bogusława Giertugę, Wojciecha Arkuszewskiego i Yoshiho Umedę. Z inspiracji dr Stanisławy Grabskiej na spotkaniach klubowych prezentował w oryginalnych wykonaniach muzykę gospel & spirituals oraz rock-operę Jesus Christ Superstar autorstwa Andrew Lloyd Webbera (muzyka) i Tima Rice’a (libretto)[27][28].

W drugiej połowie lat 70. pomagał Wiktorowi Nagórskiemu, koledze z pracy w Centrum Elektronicznym NBP i współpracownikowi wydawnictwa „NOW-a” i KSS „KOR”, w kolportowaniu wydawnictw bezdebitowych m.in. Biuletynu Informacyjnego „KOR”[5]. Inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa od 1976 roku, jak wynika z akt zgromadzonych w Instytucie Pamięci Narodowej[29][30]. Był współzałożycielem NSZZ Solidarność w Centrali NBP na jesieni 1980 i członkiem Prezydium Komisji Zakładowej Solidarności w Centrali NBP, w której odpowiadał za informację związkową[31].

Podczas stanu wojennego był internowany od 13 grudnia 1981 do 7 listopada 1982 w Białołęce[32][33] i Strzebielinku[34], a w 2011 ukazało się jego wspomnienie na ten temat w periodyku „Bibuła”[35]. W tym czasie jego pełnomocnikiem i doradcą pro publico bono był mec. Andrzej Grabiński. Po zwolnieniu z internowania, w ramach dalszych represji, stracił w lutym 1983 dotychczasową pracę[6].

W latach 1983–1989 czynnie uczestniczył kulturze niezależnej, w tym w działaniach artystycznych w mieszkaniach prywatnych i w kościołach (np. w kościele na Żytniej w Warszawie) oraz w wydarzeniach kulturalnych przy Duszpasterstwie Środowisk Twórczych w Warszawie prowadzonym wówczas przez ks. Wiesława Aleksandra Niewęgłowskiego[36]. Współpracował z wydawnictwami podziemnymi[5]. Na jesieni 1987 prowadził rozmowy z prof. Bronisławem Geremkiem, czołowym przedstawicielem opozycji, na temat udzielenia dla „Konfrontacji” wywiadu o propozycji „Paktu antykryzysowego”[37], w rezultacie których ukazał się on w nr 2/1988 (przeprowadził go dziennikarz Jerzy Szczęsny). Swoimi umiejętnościami zawodowymi wsparł kandydatów obozu solidarnościowo-opozycyjnego w wyborach parlamentarnych w 1989 roku i w kampanii prezydenckiej w 1990 roku.

Nagłośnił w przestrzeni publicznej atak funkcjonariusza Oddziału Prewencji Milicji Obywatelskiej na 2 fotoreporterów podczas pacyfikacji manifestacji NZS i Międzymiastówki Anarchistycznej przeciwko PZPR w dniu rozpoczęcia jej ostatniego zjazdu (27-30.01.1990). Obok Andrzeja Koziara z „Christian Science Monitor” był jednym z poszkodowanych. Komisja Praw Człowieka i Praworządności Senatu R.P. pod przewodnictwem Zbigniewa Romaszewskiego, zajęła się tą sprawą i na swoim specjalnym posiedzeniu przesłuchała wysokich funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz włączyła do swojego protokołu relację J.M.Goliszewskiego. Wydarzenie miało swój finał w sądowym procesie karnym przeciwko sprawcy i w uzyskaniu przez mecenasa Wiesława Johanna od Komendy Stołecznej odszkodowania dla obu pokrzywdzonych za ich pobicie i zniszczenie sprzętu fotograficznego[38][39].

Udostępnił będące w jego posiadaniu artefakty ze stanu wojennego na dwóch ekspozycjach czasowych: „...czerwona przegrywa – grafika podziemnej Solidarności 1981–89” (sierpień 1990) – kurator Jerzy Brukwicki, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa[40] oraz „Do przerwy 0:1. Piłka nożna w PRL” (maj–listopad 2012), Muzeum PRL-u (oddział Muzeum Historii Polski), Kraków[41].

W 1989 roku współtworzył Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Izraelskiej, które przez wiele lat prowadziła Joanna Brańska, wieloletni jego sekretarz (istniało do 2003 roku)[42]. Fotografował jego gości specjalnych jak np. o. Daniel Rufeisen, Miriam Akavia, Towa Ben Cewi[43]. Był też członkiem b. Związku Zawodowego Pracowników Państwowych i Społecznych (1969-1980), Stronnictwa Demokratycznego (1970-81), Zrzeszenia Studentów Polskich (1971-72) i Ligi Obrony Kraju (1973-81)[44].

Od 2013 zasiada w jury Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich przyznającym Nagrodę im. Erazma Ciołka za fotografię społecznie zaangażowaną[45][46]. W wyborach prezydenckich w 2015 przystąpił do honorowego Ogólnopolskiego Komitetu Poparcia Andrzeja Dudy[47].

W 2. połowie czerwca 2020, w przededniu 40. rocznicy Porozumień Sierpniowych, Jarosław Maciej Goliszewski wraz z innym byłym opozycjonistą Leszkiem Stallem[48], zaapelowali do najwyższych władz III RP o nowelizację wadliwych przepisów emerytalnych dyskryminujących b. opozycjonistów antykomunistycznych i osoby represjonowane z powodów politycznych w czasach PRL. Pod Apelem zgromadzili poparcie 141 sygnatariuszy ponad obecnymi politycznymi podziałami, a 21 lipca 2020 jego egzemplarze wraz z listą osób popierających, zostały doręczone do m.in. Prezydenta RP, marszałków Sejmu i Senatu, prezesa Rady Ministrów[49]. W następnym kroku, 17 sierpnia 2020 przekonali grupę senatorów do przyjęcia gotowego projektu nowelizacji, autorstwa jednego z sygnatariuszy dr Grzegorza Kostrzewy-Zorbasa[50], jako projektu senackiego[51]. Projekt został 18 sierpnia 2020 jednogłośnie przegłosowany przez Senat[52] i trafil do Sejmu do dalszych prac legislacyjnych. Sejm podjął prace 24 i 25 lutego 2021 nad ostateczną wersją nowelizacji będącej kompilacją projektów senackiego i sejmowego powstałych wokół pierwotnej koncepcji zmian emerytalnych zaproponowanych przez 3 inicjatorów i popartych przez 141 sygnatariuszy[53][54][55][56]. Po powrocie projektu z Senatu, 30 marca 2021 Sejm skierował go do podpisu przez Andrzeja Dudę, Prezydenta RP[57], który tę ustawę o zmianie ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych oraz niektórych innych ustaw, podpisał w obecności wiodącej trójki inicjatorów tj. Goliszewskiego, Stalla i Kostrzewy-Zorbasa[58][59]. 29 kwietnia 2021 ustawa została opublikowana w dzienniku Ustaw[60]. Wszystkie zabiegi inicjatorów miały stałe wsparcie prawnika prof. Tomasza Siemiątkowskiego[61], społecznego doradcy tego zespołu[62]. Z uwagi na ewenement, jakim była ta inicjatywa małej grupy osób, zaaprobowana praktycznie przez wszystkich parlamentarzystów i różne siły polityczne obu izb oraz skutecznie zrealizowana, media wielokrotnie relacjonowały przebieg prac i ich finał[63][64][65].

Jest sygnatariuszem kilku listów otwartych. Podpisał m.in.: „List do Lecha Kaczyńskiego prezydenta RP sprawie moralnego i prawnego rozliczenia PRL w związku z 25 rocznicą wprowadzenia stanu wojennego” z 12 grudnia 2006[66], „List otwarty w obronie wolności słowa” z 21 listopada 2008[67], „Apel w obronie aresztowanych dziennikarzy z 30 listopada 2014”[68], List Jarosława Macieja Goliszewskiego do Henryka Sikory i Henryka Wujca w sprawie ich petycji pn. „Apel do rządu RP w sprawie przyjęcia uchodźców”[69], „List otwarty do ministra kultury ws. odwołania Jana Klaty z 9 grudnia 2015”[70], "Apel SWS do Prezesa Jarosława Szarka w sprawie Mirosława Chojeckiego" z 15 listopada 2017[71] oraz "Apel 141 b. opozycjonistów i represjonowanych" z 21 lipca 2020[72]

Jest bezpartyjny.

Film, telewizja, radio, prezentacje edytuj

  • „Tableau” – cykl programów telewizyjnych w TVP w reż. Andrzeja Wasylewskiego, 1992 – udział w jury razem z Anną Beatą Bohdziewicz;
  • Mundial. Gra o wszystko” pełnometrażowy film dokumentalny w reż. Michała Bielawskiego[73][74][75] – wystąpił jako jeden z bohaterów opowieści o sporcie i polityce w warunkach stanu wojennego (premiera ogólnopolska 30 sierpnia 2012 na Solidarity of Arts w Gdańsku);
  • „Ludzie z plakatów” reportaż Magdy Belki o kampanii wyborczej kandydatów „Solidarności” w wyborach 4 czerwca 1989, w którym wystąpił jako jeden z jej uczestników (program Tomasza Sekielskiego „Po prostu”, TVP1)[76];
  • „Fotograf Solidarności” średniometrażowy film dokumentalny w reż. Pawła Woldana – wystąpił jako przyjaciel i kolega fotografa Erazma Ciołka (premiera 13.11.2015 w SDP w Warszawie)[77];
  • „Historie stanu wojennego: wspomnienia Jarosława Macieja Goliszewskiego” – rozmowa w Polskim Radio 24 w przeddzień 35. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego w Polsce[6];
  • „Wałęsa, słysząc to, zrobił ogromne oczy... jak talerze - wspomina Jarosław Maciej Goliszewski”, DziennikBałtycki.pl, publikacja 3 czerwca 2019 godz. 17:12[78];
  • „1989. Musimy wygrać!” PolskieRadio.pl Dwójka, audycja „Poranek Dwójki”, emisja 4 czerwca 2019 godz. 07:06 (wywiad od 42:30)[79].
  • „Dzień 13 grudnia 1981 roku w pamięci internowanych” PolskieRadio.pl Trójka, audycja „Historie jak z książki”, emisja 13 grudnia 2019 godz. 13:00 (rozmowa red. Marka Stremeckiego z Agnieszką Romaszewską-Guzy, Wojciechem Borowikiem i Jarosławem Maciejem Goliszewskim)[80].

Ordery, odznaczenia i nagrody edytuj

Rodzina edytuj

Jest synem Henryka i Genowefy Goliszewskich (ojciec był bankowcem, żołnierzem kampanii wrześniowej 1939, jeńcem stalagu). Żona Anna Zaniewicka-Goliszewska jest artystką plastyczką, członkiem ZPAP[87]. Ma starszą siostrę Jolantę, emerytowanego ekonomistę i bankowca. Stryj Eugeniusz Goliszewski został przez NKWD zamordowany w Charkowie w 1940 (pośmiertnie awansowany na kapitana)[88][89]. Jego syn Jerzy Goliszewski (brat stryjeczny Jarosława Macieja) jest lekarzem chirurgiem[90], a wnuk Jerzy Goliszewski (jr) jest artystą plastykiem[91]. Bogusław Goliszewski, drugi brat stryjeczny (syn Józefa Goliszewskiego) wystąpił w telewizyjnym serialu fabularnym Kolumbowie (1970)[92]. Marek Goliszewski, stryjeczny kuzyn (syn Jerzego Goliszewskiego, matematyka) był prezesem Business Centre Club[93], a w latach 1987–1989 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Konfrontacje”.

Twórczość edytuj

Wystawy edytuj

Wystawy czasowe indywidualne i zbiorowe
  • 1981: „W rok po Sierpniu”[94] – Galeria Rzeźby SBWA w Warszawie[b] (21.08-13.09.1981) oraz inne miejsca Polsce jak np. od 17.10.1981 w Zrzeszeniu Artystycznym w Bolimowie[95],
  • 1984: „Spotkania ze sztuką / Obecność” – kościół p.w. Miłosierdzia Bożego na Żytniej, Warszawa[96],
  • 1989: „Labirynt – przestrzeń podziemna” – według pomysłu i scenariusza Janusza Boguckiego i Niny Smolarz, kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, Warszawa-Ursynów,
  • 1990: „Solidarność w Pradze – Czas niepokornych” – instalacje według projektu Jerzego Kaliny, Praga,
  • 1990: „Czas niepokornych. Historia opozycji w Polsce w latach 1970–1989” – według koncepcji Jerzego Kaliny, Pałac Radziwiłłów (Muzeum Ruchów Niepodległościowych i Społecznych – d. Muzeum Lenina), Warszawa[97],
  • 1991: „Kontr-Formationen. Genese der Solidarność Polen 1970 – 1989” – instalacja garażowa Jerzego Kaliny (2. wersja wystawy „Czas niepokornych”), Mülheim,
  • 1993: „Marsz żywych” fotoreportaż – pokonkursowa wystawa Konkursu Polskiej Fotografii Prasowej, Stołeczne Centrum Edukacji Kulturalnej, Warszawa,
  • 1994: „Fotografia reklamowa” – zorganizowana przez Laboratorium Fotografii Profesjonalnej, I Międzynarodowe Targi „Foto ’94”, PKiN, Warszawa[98],
  • 2009: „9 promieni światła na niebie” – Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Warszawa (udział w wystawie pokonkursowej pod pseudonimem Paul Lutyman)[86],
  • 2009: „Nie ma wolności bez Solidarności” – wystawa plenerowa, Galeria Uliczna, Piła (zorganizowana przez Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych EFFATA)[99],
  • 2009: „Niespodzianka 2009” – InfoQultura, Warszawa (zorganizowana przez Muzeum Komunizmu, Inicjatywę Razem ’89 i Stowarzyszenie Wolnego Słowa)[100],
  • 2009: „Polska droga do wolności 1980–1989” – Sala Kolumnowa Sejmu R.P.[101][102],
  • 2009: „Inauguracja Senatu 1989” – Sala obrad plenarnych Sejmu R.P.[103],
  • 2009: „Warszawa ’89” – Muzeum Historyczne M. St. Warszawy (od 2014 Muzeum Warszawy)[104],
  • 2009: „Pomnażanie dobra” – wystawa plenerowa na ogrodzeniu kościoła Św. Stanisława Kostki w Warszawie[105],
  • 2010: „Pokolenie ’80 – Niezależna twórczość młodych w latach 1980–1989” (30.11.2010-16.01.2011) – według koncepcji prof. Tadeusza Boruty, Muzeum Narodowe w Krakowie[106][107],
  • 2010: „Fenomen Solidarności. Migawki z dziejów Polski 1980–1981” (2010-12) – Przystanek historia, Warszawa oraz kilkanaście miast w kraju i na świecie[108][109],
  • 2011: „Sztuka religijna dla domu” – dolny kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, Warszawa[110],
  • 2012: „Pokolenie ’80 – Polityczny protest? Artystyczna kontestacja? Niezależna twórczość młodych w latach 1980–1989” – według koncepcji prof. Tadeusza Boruty, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie[111],
  • 2014: „Okrągły Stół” – Pałac Prezydencki, Warszawa[112],
  • 2014: „Polska na jaką zasłużymy” – hall główny, Sejm R.P.[113],
  • 2014: „25-lecie Senatu R.P.” (4–5.07.2014) – wielkoekranowa prezentacja multimedialna w Senacie R.P. i w Pałacu Prezydenckim, Warszawa,
  • 2015: „Smoleńsk – 10.04.2010 Pamiętamy!” – Parlament Europejski w Brukseli[114] i Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie[115] oraz inne miejsca w Polsce (projekt i realizacja Stanisław Markowski),
  • 2015: „Insygnia Wolności” (2015–2016) – Senat R.P.[116] oraz inne miejsca w Polsce,
  • 2019: „1989. Musimy wygrać!” (31.05-19.06.2019) - Warszawa, ul. Krakowskie Przedmieście 66 (przed Pl. Zamkowym), oficjalne otwarcie 3.06.2019 przez Marszałka Senatu Stanisława Karczewskiego[117][118][119],
  • 2019: „Artyści z Solidarnością - 4 czerwca 1989” (01.06-31.10.2019) – Warszawa, ul. Traktorzystów 14, na elewacji Ośrodka Kultury Arsus[120],
  • 2019: „Drużyna Lecha” (01–30.06.2019) - Gdańsk, ul. Długa (na wysokości Domu Uphagena), Plakaty wyborcze kandydatów solidarnościowo-opozycyjnych w wyborach kontraktowych 4 czerwca 1989 ze zdjęciami autorstwa Erazma Ciołka i Jarosława Macieja Goliszewskiego oraz wspomagających ich Jerzego Kośnika i Macieja Darosława Laprusa (repliki z oryginałów z kolekcji ECS)[121][122][123][124].
  • 2019: „Przełom w kadrze 1989” (07.06-15.08.2019) - Warszawa, skwer przy Krakowskim Przedmieściu (przy ul. Karowej), wernisaż 07.06.2019[125][126][127],
  • 2019: „1989. Musimy wygrać!” (20.06-20.09.2019) - Warszawa, ul. Wiejska 6 przy budynku Senatu RP,
  • 2019: „1989. Musimy wygrać!” (24.09-21.10.2019) - Piła, Pl. Stanisława Staszica, oficjalne otwarcie 4.10.2019[128][129][130],
  • 2019: „1989. Musimy wygrać!” (22.10-12.11.2019) - Żnin, Pl. Wolności, oficjalne otwarcie 24.10.2019[131][132],
  • 2019: „1989. Musimy wygrać!” (13.11-29.11.2019) - Bydgoszcz, Pl. Wolności, oficjalne otwarcie 18.11.2019 z udziałem Jana Rulewskiego i Antoniego Tokarczuka, legendarnych bydgoskich działaczy opozycji i NSZZ Solidarność oraz Rafała Bruskiego, prezydenta miasta[133][134][135][136].

Powyższa lista zawiera kilka pozycji wyłącznie ze zdjęciami Jarosława Macieja Goliszewskiego (lub z jego wyodrębnionym zestawem autorskim), a także te ze znaczącą ich liczbą oraz prezentacje z pojedynczymi jego fotografiami, jednak istotnymi w dorobku twórczym ich autora.

Wystawy stałe zbiorowe

Prezentacje autorskie inne edytuj

  • „Okrągły Stół po 30 latach”, Instytut Socjologii UW, Warszawa, 22.02.2019, ekranowa prezentacja zdjęć na spotkaniu uczestników wydarzeń[139],
  • „Przełom w kadrze. Fotoreporterki i fotoreporterzy 1989”, Dom Spotkań z Historią, Warszawa, 13.03.2019, spotkanie w ramach tytułowego cyklu, którego gośćmi byli fotoreporterzy: Jarosław Maciej Goliszewski i Tomasz Wierzejski, połączone z ekranową prezentacją zdjęć obu autorów[140];

Publikacje książkowe, albumowe, płytowe i inne wykorzystania edytuj

  • 1985: „Msza za Ojczyznę” – film dokumentalny o ks. Jerzym Popiełuszce w reż. Jarmo Jaaskelainena (Messu isänmaan puolesta tytuł oryginalny)[141],
  • 1987: „Obrońca” – film dokumentalny o mec. Władysławie Siła-Nowickim zrealizowany przez Michała Bukojemskiego[142],
  • 1987: „Jestem z Wami. III Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski” – Erazm Ciołek, Jarosław Maciej Goliszewski i Darosław Maciej Laprus (autorzy zdjęć), Jerzy Szczęsny, Paweł Smoleński (tekst), Agencja „Omnipress” (Warszawa)[143],
  • 1987: „O was i za was. Trzecia wizyta Jana Pawła II w kraju” – Mieczysław Maliński (tekst), Erazm Ciołek, Jarosław Maciej Goliszewski i Darosław Maciej Laprus (autorzy zdjęć), Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej (Wrocław)[144],
  • 1988: „Trwajcie ... Trzecia Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny”, Instytut Wydawniczy „Pax” (Warszawa),
  • 1989: „Okrągły Stół. Kto jest kim”, Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” (Warszawa)[145],
  • 1989: „Szermierze Okrągłego Stołu. Zwątpienia i nadzieje” – Paweł Smoleński, Wydawnictwo „Most” (Warszawa) i Editions Spotkania (Paris)[146],
  • 1989: plakaty wyborcze „Drużyny Lecha” w wyborach do Sejmu i Senatu, Biuro Wyborcze Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” (Warszawa)[147],
  • 1989: „Radio Wolna Europa” plakat wydany z okazji otwarcia warszawskiego biura rozgłośni,
  • 1990: „Nasi w Sejmie i Senacie”, Oficyna Wydawnicza Volumen (Warszawa)[148],
  • 1990: „Kalendarium Solidarności 1980–1989”, Marek Pernal i Jan Skórzyński, Agencja „Omnipress” (Warszawa),
  • 1990: „Lech Wałęsa” mosiężny medalion na podstawie zdjęcia autorstwa J.M. Goliszewskiego według projektu Marka Burgemajstra odlany przez Artystyczną Pracownię Brązowniczo-Grawerską Władysława Miecznika w Warszawie (prowadzona przez jego syna Jerzego),
  • 1990: 2 plakaty wyborcze Lecha Wałęsy w pierwszych powszechnych wyborach prezydenckich, Porozumienie Centrum (Warszawa)[149][150],
  • 1990: „Prezydenci Polski”, Wydawnictwo Sejmowe (pierwsza książka wydawnictwa) (Warszawa),
  • 1991: „Pielgrzymki Jana Pawła II do Polski”, Związek Polskich Artystów Fotografików (Warszawa),
  • 1991: „Na krawędzi fali” – Ewa Berberyusz, Wydawnictwo Calvarianum (Kalwaria Zebrzydowska)[151][152],
  • 1991: „Droga do wolności” – Lech Wałęsa we współpracy z Arkadiuszem Rybickim, Editions Spotkania (Warszawa)[153],
  • 1992: „Wanda Warska & Andrzej Kurylewicz. La chanson polonaise à Paris”, album CD, Thésis (Paris)[154][155],
  • 1992: „Polen” – Helga Hirsch, przewodnik z serii Marco Polo, Mairs Geograhischer Verlag (Stuttgart)[156],
  • 1993: „Ze ściśniętym gardłem. 10 lat Filharmonii im. Traugutta (1983–1993)”, Filharmonia im. Romualda Traugutta (Warszawa),
  • 1994: „Słowo o Kisielu” – Jerzy Waldorff, Wydawnictwo Iskry (Warszawa)[157],
  • 1995: „Długi finał” (seria dzieje PRL) – Mirosława Marody, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (Warszawa),
  • 1996: „Narodziny III Rzeczypospolitej” (seria dzieje PRL) – Sergiusz Kowalski, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (Warszawa),
  • 1996: „Jerzy Maksymiuk. Polska Orkiestra Kameralna”, album CD, CD Accord (Warszawa)[158],
  • 1996: „A zemerł / Jewish Folk songs / Żydowskie pieśni ludowe – zyngt / sings / śpiewa Tova Ben-Zvi”, kaseta audio, Studio Vega J. Grzybowski (Warszawa)[159],
  • 1997: „Tadeusz Mazowiecki. Polityk trudnych czasów” – zbiór artykułów współpracowników i przyjaciół, United Publishers i Presspublika (Warszawa)[160],
  • 1998: „Gwiazdy mają czerwone pazury” – Krystyna Janda i Bożena Janicka, Wydawnictwo W.A.B. (Warszawa, wyd.1)[161],
  • 1999: „W imieniu własnym” – Jacek Merkel, Wydawnictwo Bursztyn (Gdańsk),
  • 2000: „Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–80” tom 1, Ośrodek KARTA (Warszawa),
  • 2000: „Polska zaprasza”, Polskie Biuro Expo 2000 KIG/PAIZ (Warszawa),
  • 2001: „Dziesięciolecie Polski Niepodległej 1989–1999”, United Publishers & Productions (Warszawa)[162],
  • 2001: „Andrzej Seweryn” – Teresa Wilniewczyc, Prószyński i S-ka (Warszawa)[163],
  • 2001: „Jerzy Kalina. Nawigacja sztuki”, Muzeum Narodowe we Wrocławiu (Wrocław),
  • 2002: „Siergiej Rachmaninow II Symfonia e-moll op. 27” – wykonawcy Sinfonia Varsovia i José Cura (dyrygent), Cuibar / Avie Records (Madryt)[164],
  • 2005: „Polska w obiektywie National Geographic / Poland through the lens of National Geographic”, Wydawnictwo G+J RBA (Warszawa),
  • 2005: „Komitet na Piwnej. Opowieści” – film dokumentalny Michała Bukojemskiego[165],
  • 2006: „Stan wojenny. Ostatni atak systemu”, Fundacja Ośrodka Karta i Dom Spotkań z Historią (Warszawa),
  • 2006: „To właśnie Paryż ! Przewodnik subiektywny” – Agnieszka Kumor (tekst), Goliszewski & Woźniak (zdjęcia), Państwowy Instytut Wydawniczy (Warszawa)[166],
  • 2008: „Będziemy dalej uprawiać ten ogród. 25 lat Filharmonii im. Traugutta (1983–2008)”, Fundacja Filharmonii im. Romualda Traugutta (Warszawa),
  • 2009: „Szok wolności” – Barbara Seidler (tekst), Jarosław Maciej Goliszewski (zdjęcia), słowo/obraz terytoria i Europejskie Centrum Solidarności (Gdańsk)[167],
  • 2009: „Krystyna Radziwiłł. Rysunek & malarstwo” – Jarosław Maciej Goliszewski (zdjęcia), prof. Andrzej Rottermund (wstęp), Association H. et I. d’Ornano Sisley d’aide à la Pologne (Paris)[168],
  • 2010: „Solidarność”, Instytut Pamięci Narodowej (Warszawa),
  • 2010: „Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski”, Instytut Pamięci Narodowej (Warszawa),
  • 2010: „Solidarność u władzy. Dziennik 1989–1993” – Waldemar Kuczyński, Europejskie Centrum Solidarności (Gdańsk),
  • 2010: „Pokolenie’80 – Niezależna twórczość młodych w latach 1980–1989”, Stowarzyszenie NZS 1980 i Instytut Pamięci Narodowej (Kraków),
  • 2011: „Kisielewski” – Małgorzata Gąsiorowska, Polskie Wydawnictwo Muzyczne (Kraków),
  • 2011: „My, internowani... Białołęka 1981–1982”, Stowarzyszenie Wolnego Słowa (Warszawa, wyd.1)[169],
  • 2012: „Pokolenie ’80 – Polityczny protest? Artystyczna kontestacja? Niezależna twórczość młodych w latach 1980–1989”, Instytut Pamięci Narodowej (Rzeszów),
  • 2012: „Kot w pralce. Salony Jerzego Iwaszkiewicza”, Edipresse Polska (Warszawa),
  • 2013: „Czułym okiem” – Tomasz Jastrun, Wydawnictwo Zwierciadło (Warszawa)[170],
  • 2013: „Gwiazdy mają czerwone pazury” – Krystyna Janda i Bożena Janicka, Grupa Wydawnicza Foksal (Warszawa, wyd.2),
  • 2013: „Wujec. Związki przyjacielskie” – z Ludwiką Wujec rozmawia Michał Sutowski, Krytyka polityczna / Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego (Warszawa)[171],
  • 2014: „Fotografie bez cenzury 1976–89. Nieoficjalny portret PRL”, Instytut Pamięci Narodowej (Warszawa)[172],
  • 2014: „Romaszewscy. Autobiografia” – rozmowy Piotra Skwiecińskiego, Trzecia strona (Warszawa)[173],
  • 2014: „Rewolucja Solidarności” – prof. Andrzej Friszke, Znak Horyzont, Instytut Studiów Politycznych PAN i Europejskie Centrum Solidarności (Kraków)[174],
  • 2014: „Początki wolności” – Kancelaria Sejmu Wydawnictwo Sejmowe (Warszawa)[175],
  • 2014: „Dzieje sztuki polskiej” – pod red. prof. Jerzego Malinowskiego (w języku chińskim), Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata (Warszawa),
  • 2014: „Opowieści radiowe i telewizyjne. Alicja po drugiej stronie lustra” – Alicja Resich-Modlińska, Burda Publishing Polska (Warszawa)[176],
  • 2015: „Krok ku wolności. Wybory czerwcowe 1989 i ich konsekwencje”, Instytut Pamięci Narodowej i Uniwersytet im. Adama Mickiewicza (Poznań)[177],
  • 2015: „Panteon teatrów. Teatr Wielki w Warszawie: na 250-lecie teatru publicznego w Polsce 1765–2015” – prof. Jerzy Miziołek, Teatr Wielki Opera Narodowa (Warszawa),
  • 2016: „My, internowani… Białołęka 1981–1982”, Stowarzyszenie Wolnego Słowa (Warszawa, wyd.2),
  • 2019: „Przełom w kadrze 1989. Breakthrough 1989 in Photographs”, Dom Spotkań z Historią (Warszawa, wyd. 1)[178].

Powyższa lista zawiera kilka pozycji wyłącznie ze zdjęciami Jarosława Macieja Goliszewskiego, a także te z dominującą lub znaczącą ich liczbą oraz publikacje z pojedynczymi jego fotografiami, jednak istotnymi w dorobku twórczym ich autora.

Fotoreportaże i sesje fotograficzne edytuj

Wybór ważniejszych tematów:

Uwagi edytuj

  1. 1. Wytwarzanie artykułów w zakresie przetwórstwa tworzyw sztucznych Zabawkarstwo Elżbieta Kołodziejczyk-Wencel w Ożarowie, 2. Zakład produkcyjny art. metalowych Edward Firek i Jerzy Tupczyński w Piasecznie
  2. a b Mieszcząca się wówczas przy ul. J. Marchlewskiego 36 (dziś: Aleja Jana Pawła II) Galeria Rzeźby SBWA działa obecnie pod nazwą Galerii XX1
  3. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Zdjęcia wykorzystane przede wszystkim na wystawach, w publikacjach książkowych i albumowych, a także w ofercie agencji EPOKA.
  4. a b c Współautor sesji: Erazm Ciołek.
  5. a b c d e f g h i j k l m n o p Współautor sesji: Jacek W. Woźniak.
  6. a b c d e Współautor fotoreportażu: Jacek W. Woźniak.
  7. a b Współautor sesji i fotoreportażu: Jacek W. Woźniak.

Przypisy edytuj

  1. SDP Warszawa (autor korporatywny), My, [w:] Oddział Warszawski Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich [online], www.sdpwarszawa.pl, 2010 [dostęp 2016-12-05].
  2. Stowarzyszenie Wolnego Słowa (autor korporatywny), Lista członków SWS, [w:] Stowarzyszenie Wolnego Słowa [online], sws.org.pl, 21 czerwca 2011 [dostęp 2016-12-05] [zarchiwizowane 2016-12-06].
  3. Decyzja Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z 24.05.2017 r. nr DSE2-K0998-D3373-2D/17
  4. https://ipn.gov.pl/kwi/uroczystosci/686,Uroczystosc-wreczenia-odznaczen-panstwowych-Warszawa-13-czerwca-2017.html] [dostęp 2018-04-06].
  5. a b c d Jan Strękowski i inni, Jarosław Maciej Goliszewski, [w:] Andrzej Paczkowski, Andrzej Friszke, Tadeusz Kowalik (red.), Słownik „Niezależni dla kultury 1976–89”, 2003.
  6. a b c Rozmowa z Jarosławem Maciejem Goliszewskim o stanie wojennym i jego konsekwencjach, Polskie Radio 24, 2016-12-12, [dostęp 2016-12-13].
  7. Legitymacja prasowa podpisana przez szefa regionu Zbigniewa Bujaka.
  8. Janusz Fila, Jarosław Maciej Goliszewski, Jacek Woźniak, W rok po Sierpniu: wystawa fotografii, Galeria Rzeźby, [21.VIII-6.IX.1981], Warszawa: Stołeczne Biuro Wystaw Artystycznych, 1981, OCLC 835925106 (pol.).
  9. „Jak przełamywaliśmy monopole” – relacja, [w:] „Bibuła” periodyk z czerwca 2011, s. 15.
  10. „Przegląd Wiadomości Agencyjnych 1984–1990. Przerwana historia ilustrowanej bibuły” – zespół autorów, Wydawnictwo dom na wsi (Ossa 2009).
  11. „Ze ściśniętym gardłem. 10 lat Filharmonii im. Traugutta (1983–1993)”, Filharmonia im. Romualda Traugutta (Warszawa).
  12. „Będziemy dalej uprawiać ten ogród. 25 lat Filharmonii im. Traugutta (1983–2008)”, Fundacja Filharmonii im. Romualda Traugutta (Warszawa).
  13. Legitymacja współpracownika nr 11.
  14. 2 sesje zdjęciowe Lecha Wałęsy z kandydatami w wyborach 4 czerwca 1989 – opracowanie naukowe Adama Cherka „Plakaty wyborcze kandydatów Komitetu Obywatelskiego z Lechem Wałęsą” („Krakowskie Studia Małopolskie” nr 18/2013, s. 384–410) [dostęp 2016-12-06].
  15. 2 sesje zdjęciowe Lecha Wałęsy z kandydatami Komitetu Obywatelskiego w wyborach 4 czerwca 1989 – informacja na stronie ECS [dostęp 2016-12-06].
  16. Dlaczego Lech Kaczyński nie ma zdjęcia z Wałęsą? Fakty i mity o słynnych plakatach wyborczych [dostęp 2017-01-24].
  17. Gazeta Wyborcza – dziennik ogólnopolski [dostęp 2016-12-06].
  18. 2-gi plakat wyborczy Lecha Wałęsy z innym zdjęciem wykonanym przez J.M. Goliszewskiego – do obejrzenia http://foto.karta.org.pl/rocznice/fotograficzne-archiwum-opozycji-ii/AOPL_001806.jpg.php.
  19. Plakat na stronie Ośrodka KARTA.
  20. „Financial Times” np. numer z 1989-03-06, s. 36.
  21. „Die Tageszeitung” np. numer z 1990-04-26, s. 12–13.
  22. „Stuttgarter Zeitung” np. numer z 1990-04-11, s. 14.
  23. „Die Presse” np. numer z 1990-04-21 dodatek „Spectrum”, s. I.
  24. „Die Zeit” np. numer z 1990-09-14, s. 94.
  25. „Widok wystawy Edwarda Krasińskiego” – fotografia wylicytowana na aukcji [dostęp 2016-10-01].
  26. Agencja fotograficzna EPOKA. epoka.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-10)]..
  27. Program spotkania w KIK 1974-04.
  28. Program spotkania w KIK 1974-06.
  29. Archiwum IPN – m.in. sprawa obiektowa „Emisja” dot. Centrali NBP (sygnatura akt IPN BU 0236/428) http://inwentarz.ipn.gov.pl/showDetails?id=2956429&q=emisje&page=1&url=[|typ=0] | [dostęp 2016-12-16].
  30. Katalog osób „rozpracowywanych” przez organa bezpieczeństwa państwa komunistycznego [online], bip.ipn.gov.pl [dostęp 2018-03-20].
  31. Słownik „Niezależni dla kultury 1976–1989” [dostęp 2016-12-06].
  32. Lista internowanych w Białołęce, plik PDF. 13grudnia81.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-09)]. [dostęp 2016-12-06].
  33. Jarosław Maciej Goliszewski, jeden z internowanych działaczy "Solidarności", patrzy z okna celi na spacerniak. Fot. Michał Bukojemski / FORUM. forum.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-10)]. [dostęp 2021-05-28].
  34. Lista internowanych w Strzebielinku, plik PDF. solidarnosc.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)]. [dostęp 2016-12-06].
  35. „Jak przełamywaliśmy monopole” – relacja, [w:] „Bibuła” periodyk z czerwca 2011, s. 14–15 (ISSN 1733-6252).
  36. Fotografia polska lat 80. [dostęp 2016-12-16].
  37. „Rok 1989 – Bronisław Geremek opowiada, Jacek Żakowski pyta” wywiad-rzeka z Bronisławem Geremkiem.
  38. „Nieznani sprawcy w akcji” – fotoreportaż i relacja / „Tygodnik Solidarność” nr 6/1990 z 09.02.1990 str. 6-7.
  39. Komisja Praw Człowieka i Praworządności Senatu RP – protokół z posiedzenia 14.02.1990 (Archiwum Senatu RP – sygnatura akt 26.BPS/PCP-17).
  40. „...czerwona przegrywa” – wystawa w Zachęcie w Warszawie [dostęp 2016-12-06].
  41. „Do przerwy 0:1. Piłka nożna w PRL” – wystawa w Muzeum PRL-u w Krakowie [dostęp 2016-12-06].
  42. Zachowała się legitymacja członkowska TPPI z 21.11.1992.
  43. „A zemerł / Jewish Folk songs / Żydowskie pieśni ludowe – zyngt / sings / śpiewa Tova Ben-Zvi”, kaseta audio, Studio Vega J. Grzybowski (Warszawa) – zdjęcie na okładce kasety.
  44. Zachowały się legitymacje członkowskie: ZZPPiS nr 716267, SD nr 79108, ZSP nr 601420, LOK nr 1461.
  45. Nagroda im. Erazma Ciołka.
  46. Nagroda im. Erazma Ciołka [dostęp 2016-12-06].
  47. Ogólnopolski Komitet Poparcia Andrzeja Dudy [dostęp 2015-04-30].
  48. Biogram Stall Leszek Romuald [dostęp 2021-05-27].
  49. PAP o Apelu 141 [dostęp 2021-05-27].
  50. Biogram Kostrzewa-Zorbas Grzegorz [dostęp 2021-05-27].
  51. Posiedzenie Komisji Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej (nr 28) w dniu 17-08-2020 [dostęp 2021-05-27].
  52. 14. posiedzenie Senatu RP X kadencji, 5 dzień [dostęp 2021-05-27].
  53. Sprawozdanie Stenograficzne z 26. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 24 lutego 2021 r. (pierwszy dzień obrad) [dostęp 2021-05-27].
  54. Zapis przebiegu posiedzenia 24-02-2021 sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny [dostęp 2021-05-27].
  55. Zapis przebiegu posiedzenia 25-02-2021 sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny [dostęp 2021-05-27].
  56. Sprawozdanie Stenograficzne z 26. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 25 lutego 2021 r. (drugi dzień obrad) [dostęp 2021-05-27].
  57. Rozpatrywanie na forum Sejmu stanowiska Senatu i przekazanie ustawy Prezydentowi do podpisu (przebieg procesu legislacyjnego od 19 sierpnia 2020) [dostęp 2021-05-27].
  58. Uroczyste podpisanie przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę nowelizacji ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej (zapis video) [dostęp 2021-05-27].
  59. Uroczyste podpisanie przez Prezydenta RP nowelizacji ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej [dostęp 2021-05-27].
  60. Dziennik Ustaw z 29.04.2021 USTAWA z dnia 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych oraz niektórych innych ustaw [dostęp 2021-05-27].
  61. prof. dr hab. Tomasz Siemiątkowski [dostęp 2021.05.27].
  62. Prof. Tomasz Siemiątkowski: Wyższe emerytury dla działaczy opozycji antykomunistycznej (rozmowa na portalu rp.pl Rzeczpospolita TV [dostęp 2021-05-27].
  63. "Koniec fikcji emerytalnej! Prezydent podpisuje nowelizację" tekst Grażyny Raszkowskiej na portalu wgospodarce.pl [dostęp 2021-05-27].
  64. Wywiad dla PAP Jarosława Macieja Goliszewskiego i dr Grzegorza Kostrzewy-Zorbasa [dostęp 2021-05-27].
  65. Nowelizacja ustawy o DOA podpisana - informacja na portalu SWS [dostęp 2021-05-27].
  66. List do Lecha Kaczyńskiego prezydenta RP sprawie moralnego i prawnego rozliczenia PRL w związku z 25 rocznicą wprowadzenia stanu wojennego z 12 grudnia 2006. archiwum.sws.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)]. [dostęp 2016-12-06].
  67. List otwarty w obronie wolności słowa z 21 listopada 2008 [dostęp 2016-12-06].
  68. Apel w obronie aresztowanych dziennikarzy z 30 listopada 2014 [dostęp 2016-12-06].
  69. List Jarosława Macieja Goliszewskiego do Henryka Sikory i Henryka Wujca w sprawie ich petycji pn. „Apel do rządu RP w sprawie przyjęcia uchodźców” [dostęp 2016-12-06].
  70. List otwarty do ministra kultury ws. odwołania Jana Klaty z 9 grudnia 2015 [dostęp 2016-12-06].
  71. Apel SWS do Prezesa Jarosława Szarka w sprawie Mirosława Chojeckiego [dostęp 2021-05-27].
  72. Apel 141 b. opozycjonistów i represjonowanych [dostęp 2021-05-27].
  73. Premiera filmu „Mundial. Gra o wszystko” [dostęp 2016-12-06].
  74. Na PGE Arenie odbyła się prapremiera filmu „Mundial. Gra o wszystko” [dostęp 2016-12-06].
  75. „Mundial. Gra o wszystko”. przegladsportowy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-21)]. [dostęp 2016-12-06].
  76. „Ludzie z plakatów”, „Po prostu” program TVP1, 2013-06-04 [dostęp 2016-12-06].
  77. Premiera filmu „Fotograf Solidarności” | dostęp 2017-01-14.
  78. https://dziennikbaltycki.pl/walesa-slyszac-to-zrobil-ogromne-oczy-jak-talerze-wspomina-jaroslaw-maciej-goliszewski/ar/c1-14179403 | [dostęp 2019-12-01].
  79. https://www.polskieradio.pl/8/4756/Artykul/2319918,Poranek-Dwojki-4-czerwca-godz-0706# | [dostęp 2019-12-01].
  80. https://www.polskieradio.pl/9/5390/Artykul/2420807,Dzien-13-grudnia-1981-roku-w-pamieci-internowanych | [dostęp 2020-05-18].
  81. M.P. z 2007 r. nr 23, poz. 257
  82. Odznaczenia państwowe wręczone 13.12.2006 [dostęp 2016-12-06].
  83. M.P. z 2017 r. poz. 481
  84. Decyzja Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z 24.05.2017 r. nr DSE2-K0998-D3373-2D/17
  85. Według dokumentacji MKiDN.
  86. a b „9 promieni światła na niebie” konkurs i wystawa [dostęp 2016-12-06].
  87. Anna Zaniewicka-Goliszewska (artysta plastyk). Związek Polskich Artystów Plastyków – lista członków [dostęp 2016-12-06].
  88. Eugeniusz Jakub Goliszewski (oficer WP) [dostęp 2016-12-06].
  89. Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie oficerskie (Eugeniusz Jakub Goliszewski, oficer WP – poz. 2800, s. 84) [dostęp 2016-12-15].
  90. Jerzy Goliszewski (lekarz) [dostęp 2016-12-06].
  91. Jerzy Goliszewski, jr (artysta plastyk). jerzygoliszewski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-10)]. [dostęp 2016-12-06].
  92. Bogusław Goliszewski [dostęp 2016-12-15].
  93. Marek Goliszewski (prezes BCC) [dostęp 2016-12-06].
  94. Folder „W rok po Sierpniu – wystawa fotografii: Janusz Fila, Jarosław Maciej Goliszewski, Jacek Woźniak”, Galeria Rzeźby, Warszawa, Stołeczne Biuro Wystaw Artystycznych, 1981 http://www.worldcat.org/title/w-rok-po-sierpniu-wystawa-fotografii-warszawa-stoeczne-biuro-wystaw-artystycznych-galeria-rzezby-21viii-6ix1981/oclc/835925106 | [dostęp 2016-12-06].
  95. Zrzeszenie Artystyczne w Bolimowie http://www.trwanie.com/kalendarium-za.html | [dostęp 2016-12-06].
  96. Spotkania ze sztuką / Obecność – niezależna działalność kulturalna na Żytniej http://kultura-niezalezna.pl/rkn/fotografia/8567,Fotografia-polska-lat-80.print | [dostęp 2016-12-06].
  97. Czas niepokornych – wystawa http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Niepodleglosc_i_Pamiec/Niepodleglosc_i_Pamiec-r2003-t10-n1_(19)/Niepodleglosc_i_Pamiec-r2003-t10-n1_(19)-s255-269/Niepodleglosc_i_Pamiec-r2003-t10-n1_(19)-s255-269.pdf | [dostęp 2016-12-06].
  98. Fotografia reklamowa – wystawa / fragment recenzji w „Foto Kurier” nr 3/1994, s. 15 (ISSN 0867-6151).
  99. „Nie ma wolności bez Solidarności” – wystawa https://web.archive.org/web/20161220145456/http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/456745.html?utm_source=prenumerata&utm_medium=email&utm_campaign=28.05.2009 | [dostęp 2016-12-06].
  100. „Niespodzianka ’89” – wystawa http://dzieje.pl/aktualnosci/warszawa-wystawa-poswiecona-20rocznicy-wyborow-czerwcowych | [dostęp 2016-12-06].
  101. „Polska droga do wolności” – wystawa http://biblioteka.sejm.gov.pl/wystawy/polska_droga_do_wolnosci_1980_1989/ | [dostęp 2016-12-06].
  102. „Polska droga do wolności” – wystawa http://wiadomosci.wp.pl/l-kaczynski-opuscil-sejm-po-obejrzeniu-wystawy-6039091068838529a | [dostęp 2016-12-06].
  103. Prezentacja czarno-białych zdjęć wielkoformatowych (7) z 1. posiedzenia Senatu 4 lipca 1989 https://www.senat.gov.pl/aktualnoscilista/art,7015,rocznica-1-posiedzenia-odrodzonego-senatu.html.
  104. „Warszawa ’89” – wystawa https://www.signs.pl/rocznicowa-wystawa-warszawa-89,9201,artykul.html | [dostęp 2016-12-06].
  105. „Pomnażanie dobra” – wystawa https://wiadomosci.wp.pl/wystawa-w-25-rocznice-smierci-ks-popieluszki-6037708210537601a | [dostęp 2016-12-06].
  106. Pokolenie ’80 – wystawa w Krakowie http://culture.pl/pl/wydarzenie/pokolenie-80-niezalezna-tworczosc-mlodych-w-latach-1980-1989 | [dostęp 2016-12-06].
  107. Pokolenie ’80 – wystawa w Krakowie https://web.archive.org/web/20161220140953/http://www.kultura-niezalezna.pl/rkn/kalendarium-1/9437,Wernisaz-wystawy-Pokolenie-80-Krakow-30-listopada-2010.html%7C [dostęp 2016-12-06].
  108. Fenomen Solidarności – wystawa | [dostęp 2016-12-06].
  109. Fenomen Solidarności – wystawa | [dostęp 2016-12-06].
  110. Sztuka religijna do domu – wystawa http://www.infoarchitekta.pl/artykuly:6-wydarzenia:3210-sztuka-religijna.html | [dostęp 2016-12-06].
  111. Pokolenie ’80 – wystawa w Rzeszowie https://web.archive.org/web/20161221030824/http://www.muzeum.rzeszow.pl/pl/node/208 | [dostęp 2016-12-06].
  112. Okrągły stół – wystawa https://web.archive.org/web/20161220171928/http://www.mediagroupinfo.pl/okragly-stol-wazny-etap-na-drodze-do-wolnosci/ | [dostęp 2016-12-06].
  113. Polska na jaką zasłużymy – wystawa http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/komunikat.xsp?documentId=D489E32827BE6AFEC1257CE80033B7B0 | [dostęp 2016-12-06].
  114. Smoleńsk – 10.04.2010 Pamiętamy! – wystawa w Parlamencie Europejskim e Brukseli http://rlegutko.pl/aktualnosci/wystawa-smolensk-10042010-pamietamy,2410.html | [dostęp 2016-12-06].
  115. Smoleńsk – 10.04.2010 Pamiętamy! – wystawa w Warszawie https://web.archive.org/web/20161220185607/https://wsksim.edu.pl/wsksim-w-uksw/ | [dostęp 2016-12-06].
  116. Insygnia Wolności – wystawa https://www.senat.gov.pl/aktualnoscilista/art,8366,wystawa-insygnia-wolnosci.html | [dostęp 2016-12-06].
  117. https://www.senat.gov.pl/aktualnoscilista/art,11733,wystawa-rok-1989-musimy-wygrac.html | [dostęp 2019-12-01].
  118. http://www.stanislawkarczewski.pl/aktualnosci/2127-wystawa-rok-1989-musimy-wygrac | [dostęp 2019-12-01].
  119. http://piotrblawicki.com/rok-1989-musimy-wygrac | [dostęp 2019-12-01].
  120. https://www.facebook.com/groups/292927804235183/permalink/1238047879723166/ | [dostęp 2019-12-01].
  121. https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,24852322,obchody-4-czerwca-wystawa-zdjec-poslow-z-druzyny-lecha-walesy.html | [dostęp 2019-12-01].
  122. https://dziennikbaltycki.pl/swieto-wolnosci-i-solidarnosci-w-gdansku-wystawa-druzyna-lecha-na-ul-dlugiej-kolekcja-plakatow-wyborczych/ar/c1-14176517 | [dostęp 2019-12-01].
  123. https://www.facebook.com/ecsgdansk/posts/10155992949901191 | [dostęp 2019-12-01].
  124. https://www.fakt.pl/wydarzenia/druzyna-lecha/khknt08#slajd-2 | [dostęp 2019-12-01].
  125. https://dsh.waw.pl/3125-wernisaz-przelom-w-kadrze-1989,prg | [dostęp 2019-12-01].
  126. https://dsh.waw.pl/3135-przelom-w-kadrze-1989,wys | [dostęp 2019-12-01].
  127. https://www.fotopolis.pl/newsy-sprzetowe/wydarzenia/32296-jak-rok-1989-zapisal-sie-na-zdjeciach-fotoreportretow-dowiedz-sie-na-wystawie-przelom-w-kadrze | [dostęp 2019-12-01].
  128. https://7dni.pila.pl/wiadomosci/1989-musimy-wygrac/ | [dostęp 2019-12-01].
  129. https://www.dzienniknowy.pl/wiadomosci/4427,wystawa-rok-1989-musimy-wygrac | [dostęp 2019-12-01].
  130. https://www.facebook.com/pilska.tv/videos/742854462807352/ | [dostęp 2019-12-01].
  131. http://palukitv.pl/wideo/5294/1989__Musimy_wygrac!_Znin.html | [dostęp 2019-12-01].
  132. https://pomorska.pl/znin-otwarcie-wystawy-plenerowej-na-rynku-pt-1989-musimy-wygrac-zdjecia/ar/c1-14530903 | [dostęp 2019-12-01].
  133. https://www.bydgoszcz.pl/aktualnosci/tresc/wystawa-1989-musimy-wygrac-na-placu-wolnosci/ | [dostęp 2019-12-01].
  134. https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,25422027,1989-musimy-wygrac-wystawa-na-placu-wolnosci.html | [dostęp 2019-12-01].
  135. https://bydgoszcz.tvp.pl/45385605/wystawa-jaroslawa-macieja-goliszewskiego-1989-musimy-wygrac | [dostęp 2019-12-01].
  136. https://bydgoszcz24.pl/pl/fotorelacje/inne/1989-musimy-wygrac-wystawe-otworzyli-prezydent-i-liderzy-s/8296,31 | [dostęp 2019-12-01].
  137. Muzeum ks. Jerzego Popiełuszki – wystawa stała https://muzeumkspopieluszko.pl | [dostęp 2016-12-06].
  138. Europejskie Centrum Solidarności – wystawa stała http://www.ecs.gda.pl/title,Wystawy,pid,20.html%7C [dostęp 2016-12-06].
  139. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=809392422844132&set=a.598885067228203&type=3&eid=ARACt58dtt2OM8h6XGHrr7_GY-3GumFO5dic3aA6dhKAV214f83fk600Ntcvugl4vF7cCFHZ0WE_LiXE | [dostęp 2019-12-05].
  140. https://www.facebook.com/DomSpotkanzHistoria/posts/10157006524204618 | [dostęp 2019-12-01].
  141. „Msza za Ojczyznę” [dostęp 2016-12-06].
  142. „Obrońca” [dostęp 2016-12-06].
  143. Jerzy Szczęsny i inni, Jestem z Wami: III pielgrzymka Jana Pawła II do Polski: 8–14 czerwca 1987, Warszawa: Agencja Omnipress: Pelikan, 1987, OCLC 717771446. | [dostęp 2016-12-06].
  144. O was i za was – książka http://www.malinski.pl/?inc=k_focus&id=117 | [dostęp 2016-12-06].
  145. Okrągły Stół. Kto jest kim – książka z biogramami uczestników strony solidarnościowo-opozycyjnej https://web.archive.org/web/20161220223336/http://staradobraksiazka.pl/p/447/83268/okragly-stol-kto-jest-kim-solidarnosc-opozycja-prl-1945-1989-historia-polski-historia-archeologia-ksiazki-naukowe-i-popularnonaukowe.html | [dostęp 2016-12-06].
  146. Szermierze Okrągłego Stołu – książka https://searchworks.stanford.edu/view/339609 | [dostęp 2016-12-06].
  147. Drużyna Lecha, czyli kandydaci Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” w wyborach 04.06.1989 https://archive.ph/20160916010554/http://www.solidarity.org.pl/newss/news/3258/archive/10 | [dostęp 2016-12-06].
  148. Nasi w Sejmie i Senacie – książka http://owvolumen.pl/nasi-w-sejmie-i-w-senacie-poslowie-i-senatorowie-wybrani-z-listy-solidarnosci/ | [dostęp 2016-12-06].
  149. Plakat wyborczy Lecha Wałęsy w wyborach prezydenckich w 1990 roku – katalog aukcyjny, s. 143, https://web.archive.org/web/20161220190746/http://www.raraavis.krakow.pl/Archiwum%20pdf/a106.pdf.
  150. Plakat na stronie Ośrodka KARTA http://foto.karta.org.pl/rocznice/fotograficzne-archiwum-opozycji-ii/AOPL_001806.jpg.php | [dostęp 2017-01-03].
  151. Na krawędzi fali – książka ilustrowana zdjęciami https://web.archive.org/web/20161220155705/http://www.katakumbus.pl/swiadectwa/na-krawedzi-fali-ewa-berberyusz-szczegoly.html | [dostęp 2016-12-06].
  152. Na krawędzi fali – książka ilustrowana zdjęciami https://books.google.pl/books/about/Na_kraw%C4%99dzi_fali.html?id=DlYlAQAAIAAJ | [dostęp 2016-12-06].
  153. „Droga do wolności” książka Lecha Wałęsy przy współpracy Arkadiusza Rybickiego http://incb.net/incb/waa/waa0702-Walesa-Lech-Droga-do-wolnosci-Decydujace-lata-1985-1990-Warszawa-Editions-Spotkania-1991-Solidarnosc-President-Poland.html | [dostęp 2016-12-06].
  154. Wanda Warska & Andrzej Kurylewicz à Paris – zdjęcie na okładce albumu CD https://www.facebook.com/PiwnicaArtystycznaKurylewiczow/posts/540722802767068 | [dostęp 2016-12-06].
  155. Wanda Warska & Andrzej Kurylewicz à Paris – zdjęcie na okładce albumu CD https://www.youtube.com/watch?v=2iZbgCfWABE | [dostęp 2016-12-06].
  156. „Polen” przewodnik po Polsce https://www.zvab.com/Marco-Polo-Polen-Reisen-Insider-Tips-Hirsch/16261454392/buch | [dostęp 2016-12-06].
  157. Słowo o Kisielu – książka ilustrowana https://web.archive.org/web/20160814020742/http://kisielewski.org.pl/index.php/kisiel-dzisiaj/prace-o-kisielu/ | [dostęp 2016-12-06].
  158. Jerzy Maksymiuk. Polska Orkiestra Kameralna – zdjęcie na okładce albumu CD https://web.archive.org/web/20161019025633/http://www.sinfoniavarsovia.org/pl/jerzy-maksymiuk-polska-orkiestra-kameralna.html | [dostęp 2016-12-06].
  159. „A zemerł / Jewish Folk songs / Żydowskie pieśni ludowe” wykonanie Tova Ben-Zvi – zdjęcie na okładce kasety.
  160. Tadeusz Mazowiecki. Polityk trudnych czasów – książka https://integro.uws.edu.pl/integro/271800359365 | [dostęp 2016-12-06].
  161. Gwiazdy mają czerwone pazury – książka ilustrowana https://web.archive.org/web/20161220171349/http://www.old.wab.com.pl/?ECProduct=133&PHPSESSID=42b4a2d2dad796d81a567dd2c08dabd4%7C [dostęp 2016-12-06].
  162. Dziesięciolecie Polski Niepodległej 1989–99 – album https://web.archive.org/web/20161220133658/http://ksiazki.onet.pl/dziesieciolecie-polski-niepodleglej-1989-1999 | [dostęp 2016-12-06].
  163. Andrzej Seweryn – książka ilustrowana http://www.proszynski.pl/Andrzej_Seweryn-p-1967-.html | [dostęp 2016-12-06].
  164. Siergiej Rachmaninow II Symfonia e-moll op. 27 – album CD https://web.archive.org/web/20161220171745/http://www.sinfoniavarsovia.org/pl/rachmaninov-symphony-no-2-in-e-minor-opus-27.html | [dostęp 2016-12-06].
  165. „Komitet na Piwnej” film dokumentalny http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4221336 | [dostęp 2016-12-06].
  166. To właśnie Paryż ! – przewodnik http://www.iik.pl/ksiazki.php/2037 | [dostęp 2016-12-06].
  167. Barbara Seidler, Jarosław Maciej Goliszewski, Szok wolności: reportaże i doniesienia z sejmu 1989 roku, seria: Świadectwa; fragmenty do przeczytania w wersji elektronicznej, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria: Europejskie Centrum Solidarności, 2009, ISBN 978-83-7453-924-1, OCLC 457207825 (pol.). | [dostęp 2016-12-06].
  168. Jarosław Maciej Goliszewski i inni, Krystyna Radziwiłł: rysunek & malarstro – pastel & gouache, Paris: Sisley, 2009, ISBN 978-2-7466-0860-3. | [dostęp 2016-12-06].
  169. My internowani...: Białołęka 1981–82 – album http://www.worldcat.org/title/my-internowani-biaoeka-1981-1982/oclc/857724979%7C [dostęp 2016-12-06].
  170. Czułym okiem – książka http://culture.pl/pl/dzielo/tomasz-jastrun-czulym-okiem | [dostęp 2016-12-06].
  171. Wujec. Związki przyjacielskie – książka http://cyfroteka.pl/ebooki/Wujec__Zwiazki_przyjacielskie-ebook/p0202045i020 | [dostęp 2016-12-06].
  172. Fotografie bez cenzury 1976–1989 – książka https://histmag.org/Fotografie-bez-cenzury-1976-1989.-Nieoficjalny-portret-PRL-recenzja-albumu-10882 | [dostęp 2016-12-06].
  173. Romaszewscy. Autobiografia – książka https://web.archive.org/web/20161220160435/http://trzeciastrona.pl/29-2/saga-rodu-romaszewskich-autobiografia-rozmawia-piotr-skwiecinski | [dostęp 2016-12-06].
  174. Rewolucja Solidarności – książka http://www.znak.com.pl/wirtualnaksiazka,id,3870 | [dostęp 2016-12-06].
  175. Początki wolności – książka https://web.archive.org/web/20161220162455/http://www.hurtownianowaksiazka.pl/wydawnictwo-sejmowe/416-poczatki-wolnosci-25-rocznica-posiedzenia-sejmu-kontraktowego-9788376663481.html | [dostęp 2016-12-06].
  176. Opowieści radiowe i telewizyjne. Alicja po drugiej stronie lustra – książka https://web.archive.org/web/20161220175823/http://www.burdaksiazki.pl/ksiazki,3,60,829,opowiesci-radiowe-i-telewizyjne-alicja-po-drugiej-stronie-lustra-.html | [dostęp 2016-12-06].
  177. Krok ku wolności. Wybory czerwcowe i ich konsekwencje – książka https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/ksiazki/13429,Krok-ku-wolnosci-Wybory-czerwcowe-1989-i-ich-konsekwencje.html | [dostęp 2016-12-06].
  178. https://bookstore.dsh.waw.pl/bookstore/206-przelom-w-kadrze-1989-breakthrough-1989-in-photographs | [dostęp 2019-12-01].

Bibliografia edytuj

  • Od rozmów ekumenicznych do Labiryntu – prof. Janusz Bogucki, Centrum Sztuki Współczesnej (Warszawa 1991).
  • Czas smutku, czas nadziei. Sztuka niezależna lat osiemdziesiątych – prof. Aleksander Wojciechowski, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe (Warszawa 1992).
  • Przegląd Wiadomości Agencyjnych 1984–1990. Przerwana historia ilustrowanej bibuły – zespół autorów, Wydawnictwo dom na wsi (Ossa 2009).
  • Who is who w Polsce, Hṻbners Who is Who (2007 wyd. VI, 2011 wyd. X).
  • Pokolenie ’80 – Niezależna twórczość młodych w latach 1980–1989 – teksty Eweliny Małachowskiej i Krzysztofa Jureckiego, Stowarzyszenie NZS 1980 i IPN (Kraków 2010).
  • Dziennik internowanego. Grudzień 1981 – Grudzień 1982 – Jan Mur, czyli Andrzej Drzycimski i Adam Kinaszewski, Oficyna Gdańska (Gdańsk 2014).

Linki zewnętrzne edytuj