Jarząb mączny, syn. mąkinia (Sorbus aria Crantz) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych (Rosaceae). Występuje w stanie dzikim w Europie, z wyjątkiem niektórych części na południowym wschodzie, na Kaukazie, w Makaronezji i Afryce Północnej[4]. W Polsce występuje w reglu dolnym w Karkonoszach, Tatrach i w Pieninach, rzadko na niżu.

Jarząb mączny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

jarząb

Gatunek

jarząb mączny

Nazwa systematyczna
Sorbus aria Crantz 1786
Stirp.Austr.ed.I.fasc.ii.46;ed.II.86
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg
Mapa zasięgu
Pokrój

Morfologia

edytuj
Pokrój
Krzew lub drzewo o wysokości od 3 do 15 m. Forma wzrostu zmienna. Gałęzie tworzą często nieregularne, szerokie korony.
Pień, pędy
Posiada często wiele pni. Kora ciemnoszara, gładka, płytko bruzdkowana. Czerwonobrunatne gałązki oraz pączki okryte są pajęczynowatym, białym i łatwo ścierającym się filcem. Pędy skrócone wyraźne.
Liście
Podłużnoeliptyczne do jajowatych, nie podzielone, a tylko pierzastoklapowane, na ogonkach. Z wierzchu błyszcząco ciemnozielone, spodem gęsto owłosione białym kutnerem. Na brzegu nieregularnie podwójnie piłkowane. Mają długość 6-12 cm.
Kwiaty
Białe, dość duże, zebrane w płaskie wiechy. Mają odwrotnie jajowate płatki korony, owłosione od środka, przy nasadzie.
Owoce
Tzw. owoc pozorny. Jest żółtawoczerwony lub szkarłatny, mniej więcej kulisty, o długości do 2 cm.

Biologia i ekologia

edytuj
Rozwój
Megafanerofit. Kwitnie w maju i czerwcu. Okres owocowania zaczyna się w sierpniu. Rozmnaża się za pomocą nasion, które są rozprzestrzeniane za pośrednictwem ptaków (ornitochoria).
Siedlisko
Lasy, brzegi lasów, skaliste zbocza, gleby płytkie, gliniaste i kamieniste, podłoże wapienne.
Fitosocjologia
Gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Quercetalia pubescenti-petraeae[5].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n= 34[6]

Zastosowanie

edytuj
  • Roślina ozdobna: często sadzona wzdłuż dróg i ulic. Wyróżnia się charakterystycznym srebrzystym zabarwieniem młodych liści. Jest wytrzymały na suszę, dobrze znosi zanieczyszczenia powietrza i nie ma specjalnych wymagań co do gleby[7].
  • Sztuka kulinarna: owoce mdłe, o mącznym smaku, więc rzadko spożywane przez ludzi. Dawniej wysuszone i zmielone używano jako dodatek do wypieków[8].
  • Owoce są używane jako karma dla ptaków.
  • Drewno nadaje się na wyroby stolarskie[8].

Systematyka i zmienność

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-20] (ang.).
  3. Sorbus aria, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].
  5. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  6. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  7. Maciej Mynett, Magdalena Tomżyńska: Krzewy i drzewa ozdobne. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 1999. ISBN 83-7073-188-0.
  8. a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  9. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Bibliografia

edytuj
  • W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.