Wikipedia

Jastrząb (miasto)

miasto w województwie mazowieckim

Jastrząb – miasto w Polsce, w województwie mazowieckim, powiecie szydłowieckim[3][4]. Siedziba gminy. W 2021 liczył 1071 mieszkańców.

Jastrząb
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół św. Jana Chrzciciela, 2012
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

szydłowiecki

Gmina

Jastrząb

Prawa miejskie

1427–1870, 2023

Burmistrz

Andrzej Bracha

Powierzchnia

12,55 km²

Wysokość

200 m n.p.m.

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


1071[1]
85 os./km²

Strefa numeracyjna

48

Kod pocztowy

26-502[2]

Tablice rejestracyjne

WSZ

Położenie na mapie gminy Jastrząb
Mapa konturowa gminy Jastrząb, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Jastrząb”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Jastrząb”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Jastrząb”
Położenie na mapie powiatu szydłowieckiego
Mapa konturowa powiatu szydłowieckiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Jastrząb”
Ziemia51°14′49″N 20°56′56″E/51,246944 20,948889
TERC (TERYT)

1430024

SIMC

0623988[3]

Urząd miejski
pl. Niepodległości 5
26-502 Jastrząb
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
BIP

Położony na pograniczu Równiny Radomskiej i Przedgórza Iłżeckiego, nad rzeką Śmiłówką. Leży w historycznej Małopolsce, w dawnej ziemi sandomierskiej[5], w ramach której kulturowo stanowi część ziemi radomskiej[6].

Jastrząb jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Jana Chrzciciela[7].

Historia edytuj

Nazwa miejscowości wywodzi się prawdopodobnie od nazwiska jej właściciela Wojciecha Jastrzębca, biskupa krakowskiego, który lokował wieś w 1422. Miejscowe podanie wiąże ją z jastrzębiem, który miał wybawić wójta wsi zaatakowanego przez zgraję myszy.

Najwcześniejsza wzmianka o Jastrzębiu pochodzi z 1422, kiedy to Wojciech Jastrzębiec, zasadził wieś na prawie polskim. Początkowo wchodziła w skład klucza dóbr iłżeckich i parafii w Gąsawach Plebańskich. Miejscowość znajdowała się w województwie sandomierskim, powiecie i kasztelanii radomskiej (do 1795)[8]. 30 września 1427 Władysław II Jagiełło na prośbę biskupa krakowskiego nadał Jastrzębiowi prawa miejskie. Miasto lokowano na prawie magdeburskim w oparciu o dawny układ przestrzenny okolnicy, z centralnie usytuowaną kaplicą św. Jana Chrzciciela i wzdłużnym rynkiem (dziś pl. Niepodległości) na osi traktu Iłża – Skrzynno. W 1434 kard. Zbigniew Oleśnicki erygował parafię[9]. Miasto pełniło wtedy funkcje rolnicze, śladowo rzemieślnicze i handlowe, będąc siedzibą targów cotygodniowych (środy) i jarmarku świętojańskiego[9]. W 40. XV w. urządzono komory celne dla przewozu towarów traktem skrzyńskim i później do Szydłowca, uzyskując w 1529 prawo poboru opłaty za przewóz niezbywanego w Jastrzębiu żelaza, co łączy się z obecnością w mieście niewielkiej kolonii Żydów[10]. Przywileje miejskie określiły osadę jako prywatne miasto duchowne (biskupstwa krakowskiego), co zostało potwierdzone w późniejszych latach przez kolejnych królów: Zygmunta I Starego (1525), Zygmunta II Augusta (1548, 1549), Stefana Batorego (1578), Jana III Sobieskiego (1683). W 1792 Stanisław II August Poniatowski zniósł powinności służebne mieszczan jastrzębskich na rzecz biskupów krakowskich.

W wyniku III rozbioru Polski Jastrząb znalazł się w granicach monarchii habsburskiej, wchodząc w skład cyrkułu radomskiego w Nowej Galicji. W 1809 ponownie pod zarządem polskim w Księstwie Warszawskim, departamencie radomskim, okręgu opoczyńskim, powiecie szydłowieckim. W 1815 region włączono do Królestwa Polskiego, w którym Jastrząb znalazł się w województwie sandomierskim, okręgu i powiecie radomskim. Po reformie administracyjnej z 1837 w guberni radomskiej, obwodzie i powiecie radomskim. W trakcie powstania styczniowego Jastrząb był tymczasową siedzibą prowizorycznych władz cywilnych województwa sandomierskiego z Jadwigą Prendowską i Ignacym Maciejowskim na czele.

W wyniku reformy miejskiej z 1869 Jastrząb został zdeklasowany do rangi wsi 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Mirów, którą równocześnie przemianowano na Rogów, a której Jastrząb został siedzibą[11]. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 Jastrząb znalazł się w województwie kieleckim i powiecie radomskim.

W latach 1954–1972 był siedzibą gromady Jastrząb[12], od 1 października 1954 w powiecie szydłowieckim[13].

W wyniku kolejnej reformy gminnej w 1973 został siedzibą gminy Jastrząb[14]. W 1975–1998 w województwie radomskim[15].

Odzyskanie praw miejskich (2023) edytuj

25 czerwca 2021 Rada Gminy Jastrząb podjęła uchwałę intencyjną w sprawie odzyskania praw miejskich przez Jastrząb w 152. rocznicę ich utraty, po czym nastąpił etap konsultacji społecznych z mieszkańcami[16]. Konsultacje trwały od 1 września do 31 października 2021[17]. Spośród 4151 osób uprawnionych w gminie do udziału w konsultacjach, głos oddało 319 osób (frekwencja 7,68%), z czego za nadaniem statusu miasta oddano 287 głosów (89,96% wszystkich głosujących), natomiast 16 osób było przeciwko i tyle samo wstrzymało się od zajęcia jednoznacznego stanowiska. W Jastrzębiu na 808 osób uprawnionych do głosowania, w konsultacjach udział wzięło 51 osób (frekwencja 6,31%). Za nadaniem statusu miasta głos oddało 47 osób (92,15% głosujących), a 4 osoby były przeciwko[18].

W lokalnym referendum, przeprowadzonym jesienią 2021, 89,96% głosujących opowiedziało się za przywróceniem praw miejskich dla Jastrzębia, które otrzymał 1 stycznia 2023 roku.[19].

1 stycznia 2023 doszło do przywrócenia statusu miasta[20].

Ludność edytuj

Ludność Jastrzębia w latach 1998–2022
Źródło: https://www.polskawliczbach.pl/wies_Jastrzab_jastrzab_mazowieckie

Zabytki edytuj

  • Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela, ul. Jana Pawła II 2 (d. pl. Kościelny)
  • Dom Ludowy z 1929 (ob. Bank Spółdzielczy Rzemiosła), ul. Jana Pawła II 2 (d. ul. Świętojańska)
  • dom z XVIII w. – pl. Niepodległości 50 (d. Rynek).
  • dom z 1. poł. XIX w. – ul. Szydłowiecka.
 
Jeden z domów zabytkowej zabudowy małomiasteczkowej przy pl. Niepodległości (d. Rynek), fot. 2011

Infrastruktura edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 374 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  4. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. ↑ Jerzy Z. Pająk: Ziemia sandomierska. X–XIV wiek. wojtek.onlinesc.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-05)]. (pol.).
  6. ↑ Jerzy Piwek. Wkład duchowieństwa rzymskokatolickiego w rozwój kultury Ziemi Radomskiej w latach 1795–1864. „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”. 32 (1–2), s. 7, 1997. Helena Kisiel – przewodnicząca kolegium redakcyjnego. Radom: Radomskie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0137-5156. [dostęp 2022-12-23]. (pol.). 
  7. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  8. ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
  9. ↑ a b Jan Wiśniewski, Dekanat radomski, Radom: Jan Kanty Trzebiński, 1911, s. 68.
  10. ↑ Zenon Guldon, Karol Krzystanek, Ludność żydowska w miastach lewobrzeżnej części województwa sandomierskiego w XVI–XVIII wieku : Studium osadniczo-demograficzne, Kielce: WSP im. J. Kochanowskiego, 1990, s. 49–51.
  11. ↑ Postanowienie z 17 (29) października 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 415)
  12. ↑ Uchwała Nr 13i/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu radomskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104)
  13. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 236
  14. ↑ Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174).
  15. ↑ Jarosław Swajdo, Między Wisłą a Pilicą : Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku, Kielce: JP, 2005, ISBN 83-88874-89-6.
  16. ↑ Jastrząb po ponad 150 latach odzyska prawa miejskie? Takie plany mają władze gminy
  17. ↑ Przywrócenie praw miejskich miejscowości Jastrząb
  18. ↑ Wyniki Jastrząb
  19. ↑ Protokół zawierający wyniki konsultacji społecznych odbytych w Gminie Jastrząb od dnia 01.09.2021 do 31.10.2021r. w sprawie wniosku o nadanie statusu miasta miejscowości Jastrząb [online], jastrzab.com.pl [dostęp 2022-08-15].
  20. ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 1597.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jastrząb_(miasto)&oldid=69940216”