Jawiszowice
Jawiszowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, w gminie Brzeszcze. Powierzchnia sołectwa wynosi 1529 ha[1], a liczba ludności 6794, co daje gęstość zaludnienia równą 444,3 os./km².
| ||
 Zabytkowy, drewniany kościół pw. św. Marcina | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Województwo | małopolskie | |
| Powiat | oświęcimski | |
| Gmina | Brzeszcze | |
| Liczba ludności (2010) | 6794 | |
| Strefa numeracyjna | (+48) 32 | |
| Kod pocztowy | 32-626 | |
| Tablice rejestracyjne | KOS | |
| SIMC | 0213144 | |
Położenie na mapie gminy Brzeszcze   Jawiszowice | ||
Położenie na mapie Polski  Jawiszowice | ||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  Jawiszowice | ||
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego  Jawiszowice | ||
 49°57′32,5″N 19°08′20,6″E/49,959028 19,139056
| ||
GeografiaEdytuj
Leży nad rzeką Wisłą i jej dopływem Dankówką. Jawiszowice graniczą od północy z Brzeszczami i Przecieszynem, od wschodu ze Skidziniem i Zasolem, od południa z Zasolem Bielańskim, Wilamowicami i Dankowicami, a od zachodu z Górą. Południowo-zachodnia część wsi nosi nazwę Jaźnik. Znajduje się w niej m.in. fragment starorzecza Wisły, stacja kolejowa Jawiszowice Jaźnik. A także trójstyk trzech powiatów: oświęcimskiego, pszczyńskiego i bielskiego. Zachodnia granica na Wiśle jest historyczną granicą Małopolski (ziemia oświęcimska) ze Śląskiem.
HistoriaEdytuj
Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 pod nazwą Janissowicz/Jawissowicz[2][3]. Zatem miejscowa parafia katolicka powstała wcześniej.
Wieś leżała wówczas w granicach księstwa oświęcimskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a w 1457 zostało zakupione przez króla Polski. W towarzyszącym temu dokumencie sprzedaży księstwa Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 miejscowość wymieniona została jako Jawyschowicze[4]. W 1504 roku zbudowany został we wsi pierwszy drewniany kościół św. Marcina[5]
W 1564 ostatecznie księstwo oświęcimskie wcielono do Korony Królestwa Polskiego. Nazwę miejscowości jako własność Korony Polskiej wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[5][6].
Po rozbiorach Polski Jawiszowice znalazły się w granicach monarchii austro-węgierskiej w skład, których wchodziły latach 1772–1918. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 213 budynkach w Jawiszowicach na obszarze 1645 hektarów mieszkało 1368 osób (gęstość zaludnienia 83,2 os./km²), z czego 1343 (98,2%) było katolikami, 1 (0,1%) grekokatolikiem, 18 (1,3%) wyznawcami judaizmu a 6 innej religii lub wyznania, 1336 (97,7%) było polsko-, 7 (0,5%) niemiecko- a 7 innojęzycznymi[7].
W XIX wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest w powiecie bialskim w Galicji. Była miejscowością przygraniczną leżącą na granicy między Austrią, a Prusami. Znajdowała się w niej jednoklasowa szkoła ludowa oraz przystanek kolei żelaznej[5]. W miejscowości mieszkało wówczas 1411 katolików, 6 ewangelików oraz 9 izraelitów[5].
Wieś dzieliła się wówczas na dwie części. Większa należała do arcyksięcia Albrechta i liczyła 444 morg roli, 95 morg łąk i ogrodów, 83 morgi pastwisk oraz 607 morg lasu szpilkowego; druga, mniejsza część liczyła 1176 morg roli, 73 morgi łąk i ogrodów, 141 morg pastwisk i 84 morgi lasu. We wsi znajdowało się także gospodarstwo stawowe[5].
Sporo jawiszowian zginęło w walkach o ojczyznę w latach 1914–1921 i 1939-1945. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Jawiszowice znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej.
W okresie II wojny światowej w miejscowości znajdował się niemiecki nazistowski obóz pracy przymusowej w Jawiszowicach – filia KL Auschwitz-Birkenau. Powstał w połowie sierpnia 1942 r., a osadzeni w nim więźniowie pracowali w dwóch zakładach wydobywczych kopalni węgla kamiennego „Brzeszcze”[8][9].
Po II wojnie część ziem Jawiszowic zostało przejętych przez Brzeszcze.
W latach 1954–1956 w granicach Brzeszcz. 1954-72 siedziba gromady Jawiszowice. W latach 1973–1977 miejscowość była siedzibą gminy Jawiszowice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.
Ludzie związani z miejscowościąEdytuj
- Z Jawiszowic pochodził kpt. Jan Wawrzyczek (1912-2000).
- Antoni Fajferek polski ekonomista.
ZabytkiEdytuj
- XVII-wieczny kościółek drewniany w stylu barokowym pod wezwaniem św.Marcina. Świątynia wzniesiona została w 1692 r. na miejscu spalonego wcześniejszego kościoła z 1511 r.[10]
- zespół XVIII i XIX-wiecznych kapliczek przydrożnych
PrzemysłEdytuj
Ruch II, szyby, Andrzej III i Andrzej IV, kopalni KWK Brzeszcze. Zakłady POM, po 1989 sprywatyzowane i zajmujące się podobną działalnością (tzn. naprawa samochodów dostawczych).
Sport i rekreacjaEdytuj
Klub Sportowy LKS Jawiszowice założono w 1951 roku. Piłkarze występują w IV lidze. W drużynie grał m.in.: Krzysztof Chrapek (Lech Poznań).
PrzypisyEdytuj
- ↑ Gmina Brzeszcze: Podstawowe informacje. W: brzeszcze.pl [on-line]. [dostęp 2010-12-07].
- ↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147–150.
- ↑ Wojciech Janusz: 725 lat Jawiszowic. Panorama najdawniejszych dziejów miejscowości na pograniczu śląsko-małopolskim. Jawiszowice: 2010.
- ↑ Krzysztof Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 83-88857-31-2.
- ↑ a b c d e Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. III, hasło „Jawiszowice”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1882. s. 511–512. [dostęp 2018-06-15].
- ↑ Aleksander Przezdziecki, Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, Liber Beneficiorum, Tom II, Kraków 1864, s. 224.
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XII. Galizien. Wien: 1907.
- ↑ Pilichowski 1979 ↓.
- ↑ Cywiński 2013 ↓.
- ↑ Paweł Kutaś, Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce, Zakrzów: Wydawnictwo Promo, 2013, s. 22–23, ISBN 978-83-60941-50-8, OCLC 909996041.
BibliografiaEdytuj
- Wojciech Janusz: 725 lat Jawiszowic. Panorama najdawniejszych dziejów miejscowości na pograniczu śląsko-małopolskim. Jawiszowice: 2010.
- Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945: informator encyklopedyczny. Warszawa: Państ. Wyd. Naukowe, 1979. ISBN 83-01-00065-1.
- Piotr Cywiński: Auschwitz od A do Z: ilustrowana historia obozu. Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2013. ISBN 83-7704-060-3.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Jawiszowice w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.