Jawornica (województwo dolnośląskie)

wieś w województwie dolnośląskim

Jawornica (do 1945 niem. Jauernig) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Lewin Kłodzki.

Jawornica
wieś
Ilustracja
Kaplica w Jawornicy
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

kłodzki

Gmina

Lewin Kłodzki

Wysokość

590-650 m n.p.m.

Liczba ludności (III 2011)

70[2]

Strefa numeracyjna

74

Kod pocztowy

57-343[3]

Tablice rejestracyjne

DKL

SIMC

0853270

Położenie na mapie gminy Lewin Kłodzki
Mapa konturowa gminy Lewin Kłodzki, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Jawornica”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Jawornica”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Jawornica”
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego
Mapa konturowa powiatu kłodzkiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Jawornica”
Ziemia50°23′37″N 16°19′48″E/50,393611 16,330000[1]
Kaplica w Jawornicy

W przeszłości do wsi należał przysiółek Jaworniczka (niem. Neu Jauernig)[4]. Obecnie nazwa niestandaryzowana.

Podział administracyjny edytuj

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Etymologia nazwy wsi edytuj

Nazwa wsi Yawornicz utworzona została prawdopodobnie od słowiańskiego słowa „javor” (jawor). Aktualna, powojenna nazwa nawiązuje do tradycyjnej nazwy wsi.

Historia edytuj

Jawornica wzmiankowana była po raz pierwszy w roku 1477 jako wieś należąca do dóbr homolskich[5]. W roku 1684 została przez sprzedana właścicielom Szczytnej[5]. Należała do niej do lat czterdziestych XIX wieku, kiedy to odłączono od niej dobra łężyckie wraz z należącymi do nich wsiami, m.in. z Jawornicą, należącą do parafii w Lewinie.
Jawornica w pierwszych stuleciach istnienia była niewielką wsią, w której mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa[5]. Jednakże już po roku 1765 znaczna część ludności utrzymywała się z rzemiosła[6]. Największa część populacji zajmowała się tkactwem[5]. Okres szybkiego rozwoju płóciennictwa zakończył się na początku XIX wieku, lecz pomimo tego jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku w Jawornicy mieszkali tkacze, użytkujący ponad 49 krosien lnianych[6]. Rzemiosło to było podstawą życia ludzi zamieszkujących wieś[6]. Ponadto w Jawornicy znajdowały się dwa młyny wodne, a przez krótki czas wydobywano tu rudę żelaza, przerabianą w kuźnicy w Kudowie[5].
Pomimo szlaku turystycznego łączącego Orlicę z Lewinem, Jawornica nie stała się miejscowością turystyczną[6].

Surowce edytuj

W okolicach wsi znajdują się złoża hematytów[6].

Współczesność edytuj

Dzisiaj Jawornica jest prawie wyludniona (według Narodowego Spisu Powszechnego, w marcu 2011 r. zamieszkiwało ją 70 osób)[2]. Jedynie kamienna droga idąca wzdłuż wsi daje wyobrażenie o odległej świetności tego miejsca. W czasie zimy dojazd w głąb miejscowości jest niemożliwy. W czasie opadów deszczu z trudnością radzą sobie pojazdy z napędem na cztery koła. Jazdę utrudniają śliskie, wystające oraz ostre kamienie pokryte błotem i roślinnością. Idealny dojazd do Kudowy-Zdroju, czy Czech niestety nie podnosi zainteresowania turystów, których ruch w tych rejonach jest śladowy.

Rozwój wsi w liczbach edytuj

źródło danych[4]:

Rok Aerał Domy Ludność Rozwój, przemysł
1789 166 młyn, 23 krosna lniane
1816 140
1830 28 156 młyn
1845 38 179 młyn, kuźnia, 49 krosn klnianych
1857 255
1867 299
1871 287
1885 290 61 276
1895 53 215
1905 48 193 szkoła
1910 199
1933 175
2011 70

Demografia edytuj

Liczba mieszkańców wsi systematycznie wzrastała do roku 1867, kiedy to osiągnęła największy udokumentowany poziom – 299 osób. Następne lata to powolny spadek ludności, do poziomu 165 osób w 1939.

Liczba ludności Jawornicy

Układ urbanistyczny edytuj

Jawornica, położona przy lokalnej drodze z Lewina ku przełęczy Polskie Wrota, oddzielającej Wzgórza Lewińskie od Gór Orlickich i Bystrzyckich, rozlokowana jest na terenie Wzgórz Lewińskich, w malowniczej dolinie potoku Jaworniczki, i na wysokości około 590–650 m n.p.m.[6] Zachowały się relikty zabudowań wsi skupione w zachodniej, płytszej części doliny potoku, jak i w jej partii środkowej[6]. Około połowy XVIII w. Jawornica o układzie łańcuchowym była dużą wsią ze zwartym i jednolitym siedliskiem[6]. Osią układu była droga z Lewina do Podgórza w Górach Bystrzyckich, położonego na południe od Dusznik. Około roku 1865 wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ łańcuchowy. Siedlisko wsi było nadal zwarte. W końcówce XIX w. układ przestrzenny Jawornicy został wzbogacony elementami układu wielodrożnego, a siedlisko uległo rozczłonkowaniu. Mimo to Jawornica tworzyła jeden zespół osadniczy ze swą kolonią Jaworniczką, przysiółkiem Jerzykowicami Małymi i wsią Zimne Wody. Obecnie ze względu na zniszczenie niemal całej zabudowy wsi dawny jej układ nie jest czytelny. Jedynie z układu istniejących budynków można wnioskować, że zabudowa skupiona była zarówno blisko dna doliny, jak i na wysokim, stromym grzbiecie Wzgórz Lewińskich, wydzielających dolinę Jaworniczki od południa. W połowie XVIII w. zabudowa wsi była zróżnicowana, a około roku 1865 dominowały skromne budynki sytuowane kalenicowo względem wiejskich dróg. Dawna zabudowa wsi praktycznie już nie istnieje. Zachowały się tylko kaplica na zachodnim krańcu Jawornicy i parę skromnych, jednokondygnacyjnych domów nakrytych dachami dwuspadowymi. Jeden tylko budynek nr 1 ma dwie kondygnacje.

Zabytki edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisana jest[7]

  • kaplica z 1714 roku, w dolinie potoku Jaworniczka, o elewacjach zdobionych pilastrami i profilowanym gzymsem[5].

Szlaki turystyczne edytuj

Przez Jawornicę przechodzą dwa znakowane szlaki turystyczne:

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 45498
  2. a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 386 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. a b Parafia Lewin
  5. a b c d e f Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, s. 337. ISBN 978-83-89188-95-3.
  6. a b c d e f g h Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 107. ISBN 83-7005-301-7.
  7. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 75. [dostęp 2012-08-29].
  8. Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 27.03.2014

Bibliografia edytuj