Jawornik Ruski

Jawornik Ruski
	wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	przemyski
Gmina	Bircza
Liczba ludności (2011)	146
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-751
Tablice rejestracyjne	RPR
SIMC	0599209
	Położenie na mapie gminy Bircza Jawornik Ruski
	Położenie na mapie Polski Jawornik Ruski
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Jawornik Ruski
	Położenie na mapie powiatu przemyskiego Jawornik Ruski
	49°43′53″N 22°18′51″E/49,731389 22,314167
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jawornik Ruski (w latach 1977–1981 Jaworowice) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Bircza^[6]^[5]. Leży na Pogórzu Przemyskim.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego. Obok wsi znajduje się czynna kopalnia diatomitu.

Części wsi

Integralne części wsi Jawornik Ruski^[6]^[5]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0599215	Przesada Jawornicka	część wsi
0599221	Rybne	część wsi
0599238	Wola	część wsi

drobne techniczne

Historia

Wieś została założona w 1469 – była wtedy własnością Anny Rzeszowskiej. W 1508 zmieniono nazwę na Jawornyczek (właścicielami wtedy byli Kmitowie). W 1519 wieś została przejęta przez Stadnickich, a w 1588 przez Krasickich.

W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej w Jaworniku Ruskim byli Teodor Bekesz, Józef Wąsowicz i rodzeństwo Gozdowicze^[7].

Pod koniec XIX poszczególne domy nosiły nazwę Kopanie^[8].

We wsi znajduje się drewniana greckokatolicka cerkiew pw. św. Dymitra, zbudowana w 1882 w miejsce starszej cerkwi pod tym samym wezwaniem, istniejącej co najmniej do 1830.

Osobny artykuł: Cerkiew św. Dymitra w Jaworniku Ruskim.

II wojna światowa

W kwietniu 1944 r. policja ukraińska z Jawornika Ruskiego aresztowała pięciu mieszkańców Pawłokomy pod zarzutem przynależności do AK i posiadania broni. Aresztowanymi byli: Jan Kuś, Jan Radon, Jan Ulanowski, Maria Ulanowska i Katarzyna Kocyło oraz Jana Chrapka z Dylągowej. 25 kwietnia próby odbicia aresztowanych dokonał oddział AK, dowodzony przez ppor. Aleksandra Grubę ps. „Sęp”. Podczas ataku na posterunek w Jaworniku Ruskim został on spalony wraz kilkoma sąsiednimi budynkami. Zabito jednego i raniono dwu policjantów oraz zabito kilku stawiających opór Ukraińców mieszkańców wsi, w tym sołtysa. Aresztowanych Polaków jednak nie uwolniono, ponieważ na posterunku już ich nie było.

Pogrzeb ofiar UPA

Jawornik Ruski – kościół rzymskokatolicki

W 2015 w okolicy Jawornika Ruskiego odkryto zbiorową mogiłę. Wstępne ustalenia mówiły o kilku pochowanych osobach, ostatecznie w wyniku ekshumacji wydobyto szczątki 14 osób, a także łuski po nabojach, dewocjonalia i polski guzik wojskowy. Szczątki nosiły ślady złamań. W wyniku badań archiwalnych ustalono, że 24 lipca 1945 roku w okolicy doszło do potyczki żołnierzy ze szkoły podchorążych w Przemyślu (28 Pułku Piechoty) z oddziałem Ukraińskiej Powstańczej Armii. 14 żołnierzy znajdowało się na liście strat jako zaginionych. W znajdujących się w archiwalnych sprawach karnych wyjaśnieniach Włodzimierza Szczygielskiego pseudonim Burłak znajdują się odniesienia do mającej w tym miejscu potyczki, wzięcia do niewoli i zabicia 14 żołnierzy Wojska Polskiego; odpowiedzialność jego zdaniem ponosił Michał Duda pseudonim Hromenko^[9]. W wyniku badań genetycznych potwierdzono tożsamość kilku ofiar: Feliks Gołębiowski (ur. 1924), por. Tadeusz Wienc (ur. 1923), kpr Mieczysław Szymczak (ur. 1922), Walenty Żurek (ur. 1924); noty identyfikacyjne wręczono w Pałacu Prezydenckim^[10].

28 lipca 2022 r. uroczysty pogrzeb owych żołnierzy odbył się w Jaworniku^[11].

Po II wojnie światowej cerkiew była użytkowana przez rzymskich katolików, do czasu zbudowania nowego kościoła filialnego. Kościół należy do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Borownicy (Dekanat Bircza)^[12]. Obecnie o zwrot cerkwi stara się Kuria Greckokatolicka w Przemyślu. Natomiast o budynek dawnego ukraińskiego domu ludowego stara się stowarzyszenie, które zamierza urządzić w nim izbę pamięci Mychajła Werbyckiego.

Demografia

1785 – 284 grekokatolików, 100 rzymskich katolików i 16 żydów
1840 – 513 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
1859 – 615 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
1879 – 709 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
1899 – 902 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
1926 – 1030 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
1929 – 1215 mieszkańców
1938 – 1200 grekokatolików, 1068 rzymskich katolików, 154 żydów i 35 baptystów^{[potrzebny przypis]}
2006 – 161 osób

Znani ludzie związani z wsią

Mychajło Werbycki – autor muzyki do hymnu ukraińskiego
Wołodymyr Soroczak

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 45539
↑ Wieś Jawornik Ruski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-04-07] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-04-07].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 379 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ ^a ^b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 77.
↑ Kopanie 3.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 372 .
↑ PAP/RIRM: Prokurator IPN: zbrodnia UPA w Jaworniku Ruskim w 1946 r. była ludobójstwem. Radio Maryja, 2019-02-08. [dostęp 2021-02-05].
↑ Wręczono noty identyfikacyjne 24 ofiar totalitaryzmów. prezydent.pl, 2019-06-17. [dostęp 2021-02-05].
↑ W Jaworniku Ruskim pochowano 14 żołnierzy zamordowanych w 1946 r. przez UPA [online], dzieje.pl [dostęp 2022-09-10] (pol.).
↑ Parafia na stronie diecezji. [dostęp 2017-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-25)].

Linki zewnętrzne

Jawornik ruski z Borowicą, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 517 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 45539

[pwl-2] Wieś Jawornik Ruski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-04-07] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[nsp-3] GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-04-07].

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 379 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-6] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[7] Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 77.

[8] Kopanie 3.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 372 .

[9] PAP/RIRM: Prokurator IPN: zbrodnia UPA w Jaworniku Ruskim w 1946 r. była ludobójstwem. Radio Maryja, 2019-02-08. [dostęp 2021-02-05].

[10] Wręczono noty identyfikacyjne 24 ofiar totalitaryzmów. prezydent.pl, 2019-06-17. [dostęp 2021-02-05].

[11] W Jaworniku Ruskim pochowano 14 żołnierzy zamordowanych w 1946 r. przez UPA [online], dzieje.pl [dostęp 2022-09-10] (pol.).

[12] Parafia na stronie diecezji. [dostęp 2017-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-25)].

[6]

[5]

[2]

[3]

[4]

[1]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]