Jełgawa

Jełgawa (łot. Jelgava; do 1918 Mitawa, niem. Mitau, ros. Елгава, jidysz מיטאַווע, Mitawe) – miasto na Łotwie, w środkowej części kraju, ok. 45 km na południowy zachód od Rygi, przy ujściu rzeki Drykszny do Lelupy (dawniej Aa), miasto wydzielone.

Jełgawa

Jelgava

Herb Flaga
Państwo	Łotwa
Okręg (do 2014)	Jełgawa
Burmistrz	Andris Rāviņš
Powierzchnia	60 km²
Wysokość	13 m n.p.m.
Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość	55 972 1025,3 os./km²
Nr kierunkowy	(+371) 630
Kod pocztowy	LV-30(01-18)
Położenie na mapie Łotwy Jełgawa
56°39′N 23°42′E
Strona internetowa
Portal Litwa, Łotwa i Estonia

Pałac w Jełgawie

W mieście znajduje się stacja kolejowa Jelgava.

Historia

Na terenie obecnej Jełgawy w X wieku powstała osada Liwów. W XIII wieku, inflancka gałąź zakonu krzyżackiego, pod wodzą mistrza krajowego Konrada von Mandera rozpoczęła budowę w tym miejscu zamku, nazwanego Mitau. Mitau był zamkiem granicznym, z którego rycerze zakonu często organizowali wyprawy przeciwko Liwom i Semigalom aż do 1290. Później znaczenie zamku jeszcze wzrosło z powodu rozwoju na południu państwa litewskiego. Litwinom udało się splądrować Mitawę w 1345.

Po rozpadzie zakonu w 1561 Mitawa przypadła w udziale Księstwu Kurlandii i Semigalii. W 1573 otrzymała ona prawa miejskie. Od 1596, po podziale księstwa, Mitawa stała się stolicą Semigalii, rezydencją księcia Fryderyka Kettlera. W 1617 ponownie została stolicą zjednoczonego księstwa Kurlandii i Semigalii podległego Rzeczypospolitej. W 1621 roku podczas wojny polsko-szwedzkiej zajęta przez wojska szwedzkie. W listopadzie 1622 zawarto rozejm w Mitawie między Polską a Szwecją.

Pomimo wielu wojen polsko-szwedzkich Mitawa dalej rozwijała się w kierunku miasta handlowego i przemysłowego. Widać było jednak w Mitawie duże wpływy rosyjskie dużo wcześniej niż w innych miastach Kurlandii i Semigalii.

W 1763 książę Karol Krystian Wettyn został oblężony przez wojska rosyjskie i zmuszony do detronizacji. W II poł. XVIII wieku przedostatni książę Kurlandii Ernest Jan Biron wspierał kulturalny rozwój Mitawy. Zburzył on stary zamek i postawił na jego miejscu okazały pałac. Książę Biron otworzył również pierwszą w mieście publiczną bibliotekę i założył Akademię Piotra (Academia Petrina), uniwersytet i duchowe centrum kraju. Po wybuchu rewolucji francuskiej w 1789 mieszkańcy Mitawy zaczęli domagać się większych praw.

Miasto zostało zajęte przez Rosjan w wyniku III rozbioru Polski w 1795. W okresie wojen napoleońskich miasto było okupowane przez Prusy i zostało częściowo zniszczone. W XIX wieku Mitawa rozwinęła się z powodu doprowadzenia tutaj kolei w 1868. Rozwój miasta zachęcił Łotyszy (mieszkańców wsi) do osiedlania się w mieście. W 1914 Mitawa liczyła 45 tys. mieszkańców. Miasto zostało wyniszczone przez niemiecką okupację podczas I wojny światowej.

13 stycznia 1919 r., podczas ofensywy Armii Czerwonej na Łotwie, Mitawa została zajęta przez jednostki Armii Radzieckiej Łotwy i tym samym znalazła się w granicach Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Z rąk bolszewików miasto odbiły jednostki niemieckie, walczące po stronie utworzonego w listopadzie 1918 r. rządu niepodległej Łotwy – Bałtycka Landeswehra oraz Żelazna Dywizja. Stało się to 18 marca 1919 r., w toku szerszej antybolszewickiej kontrofensywy. W niepodległej republice łotewskiej Jełgawa stała się jednym z ważniejszych miast.

W 1940, po aneksji kraju przez Związek Radziecki, wielu mieszkańców Jełgawy, głównie Niemców, wyemigrowało z miasta. Później Jełgawę okupowali Niemcy, a od 1944 Sowieci. Podczas II wojny światowej zniszczeniu uległo prawie 90% budynków w mieście. W czasach kolejnej okupacji sowieckiej nastąpiła odbudowa miasta. Obecnie Jełgawa jest jednym z ważniejszych miast w kraju, centrum turystycznym i edukacyjnym. W okresie sowieckim rozwinął się tutaj również przemysł, w tym samochodowy.

W Mitawie urodzili się:

• pomiędzy 1765-1770 r. Fryderyk Bauman – polski architekt i rzeźbiarz-dekorator okresów klasycyzmu i romantyzmu;
• w 1780 r. Jan Krzysztof Damel – polski malarz i karykaturzysta;
• w 1889 r. Mamert Stankiewicz – polski dowódca wojskowy, komandor podporucznik Marynarki Wojennej II RP, kapitan żeglugi wielkiej Polskiej Marynarki Handlowej, dowódca statków „Lwów”, „Polonia” oraz „Piłsudski”;
• w 1903 r. Jan Jaroszewicz – polski biskup rzymskokatolicki.

Turystyka

Jełgawa jest częstym miejscem odwiedzin turystów ze względu na zabytki. Głównym z nich jest klasycystyczny pałac, jeden z najcenniejszych zabytków na Łotwie. Innymi miejscami wartymi zobaczenia są barokowy kościół św. Anny, wieża zniszczonego kościoła św. Trójcy, rzymskokatolicka katedra Najświętszej Maryi Panny oraz prawosławny sobór Świętych Symeona i Anny. Ciekawymi budowlami są neoklasycystyczne gmachy Villa Medema i Academia Petrina, w której znajduje się muzeum historii i sztuki im. G. Eliasa.

Miasta partnerskie

• Białystok, Polska
• Parnawa, Estonia
• Szawle, Litwa
• Vejle, Dania
• Xinying, Republika Chińska
• Alcamo, Włochy
• Baranowicze, Białoruś
• Berlin, Niemcy
• Hällefors, Szwecja
• Moskwa, Rosja
• Iwano-Frankiwsk, Ukraina
• Nacka, Szwecja
• Rueil-Malmaison, Francja
• Magadan, Rosja

Osoby związane z Jełgawą

• gen. Kazimierz Pułaski – od października 1762 do maja 1763 paź na dworze księcia Karola Krystiana Wettyna
• Konstanty Kurnatowski

Bibliografia

• Aleksander Kraushar, Bourboni na wygnaniu w Mitawie i Warszawie: szkic historyczny: 1798-1805, 1899

Linki zewnętrzne

• Szczegółowa historia Mitawy w I Rzeczypospolitej, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
• zdjęcia z Jełgawy
• Jelgawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 558 .
• Mitawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 508 .
• Mitawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 341 .