Wikipedia

Jedlina-Zdrój

miasto i gmina w województwie dolnośląskim, uzdrowisko
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Jedlina-Zdrój (ujednoznacznienie).

Jedlina-Zdrój (niem. Bad Charlottenbrunn) – miasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, historycznie na Dolnym Śląsku. W latach 1945–1954 siedziba wiejskiej gminy Jedlina Zdrój.

Jedlina-Zdrój
miasto i gmina
Ilustracja
Zimowa panorama uzdrowiska
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

wałbrzyski

Aglomeracja

wałbrzyska

Prawa miejskie

1967

Burmistrz

Ilona Angelika Bujalska

Powierzchnia

17,44 km²

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


4682[1]
268,5 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 74

Kod pocztowy

58-330

Tablice rejestracyjne

DBA

Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego
Mapa konturowa powiatu wałbrzyskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Jedlina-Zdrój”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jedlina-Zdrój”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Jedlina-Zdrój”
Ziemia50°43′16″N 16°20′20″E/50,721111 16,338889
TERC (TERYT)

0221021

SIMC

0984025

Urząd miejski
ul. Poznańska 2
58-330 Jedlina-Zdrój
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 4682 mieszkańców[1] (583. miejsce w kraju).

Położenie

edytuj

Położone pomiędzy pasmem Gór Wałbrzyskich i Gór Sowich. Z trzech stron otaczają miejscowość zalesione stoki Rzepiska, Mniszego Lasu, Kobieli Leśniaka i najwyższej góry Borowej (854 m n.p.m.). Dolina otwarta jest od południa i południowego wschodu, dzięki czemu osłonięta jest od ostrych wiatrów, ma łagodniejszy klimat i większe nasłonecznienie niż okoliczne miejscowości.

Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 17,44 km²[1] (347. miejsce w kraju). Miasto stanowi 3,4% powierzchni powiatu.

Według danych z roku 2002 Jedlina-Zdrój miała obszar 17,47 km², w tym: użytki rolne 37%, użytki leśne 43%[2].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.

Historia

edytuj
Ta sekcja od 2008-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Najstarsze wzmianki o mieście pochodzą z XIII wieku, a nazwa wywodzi się od rosnących tu wówczas wspaniałych lasów jodłowych. Była to wtedy osada drwali należąca do Bolka I – księcia świdnicko-jaworskiego. W XVI wieku odkryto pierwsze źródła wody mineralnej, a w XVIII w. uznano je za lecznicze i zaczęto korzystać na większą skalę.

W 1723 roku osada stała się uzdrowiskiem. Źródło, od imienia Charlotty, żony Hansa Christophera barona von Seher-Thoss – właściciela Jedlinki, nazwano Charlottenbrunn. Nazwę tę przyjęła cała Jedlina i nosiła ją do 1945 roku. Miejscowość zaczęła się rozrastać. Rozwijało się tkactwo i sukiennictwo, od XVII wyrabiano płótno lniane. Powstał kurort znany na całym Śląsku. W 1740 roku Jedlina otrzymała przywilej targowy. Od 1813 nastąpił rozwój działalności leczniczej, wprowadzono kurację owczym i kozim mlekiem. W 1846 powstał park zdrojowy, mały ogród botaniczny i muzeum mineralogiczne. W 1884 uzdrowisko nabyła gmina i od tego czasu rozwój i działalność podporządkowano wspólnej gospodarce lokalnej.

W 1900 roku Jedlina-Zdrój miała pocztę z telegrafem, która do dnia dzisiejszego mieści się w tym samym budynku przy ulicy Warszawskiej 6. Domy posiadały instalację wodociągową, niektóre z naturalnie gazowaną wodą mineralną. W latach 1902–1903 położono nawierzchnie kamienne, zamontowano oświetlenie gazowe, a w uzdrowisku elektryczne. Miejscowość przeżywała swój okres świetności. Znana była na Śląsku jako uzdrowisko z szeroką działalnością kulturalną i rozrywkową. Funkcjonowały liczne hotele, pensjonaty i domy gościnne. Z najbardziej znanych należy wymienić „Szwajcarkę” z XIX w., która oferowała kurację mleczną, kasztany jadalne i odpoczynek wśród przepięknych drzew. Niestety w wyniku prac górniczych i intensywnego użytkowania źródła szczawy alkalicznej zanikły i wodę zaczęto dowozić ze Szczawna.

Z 1910 roku pochodzi stojąca do dziś drewniana remiza strażacka z dzwonnicą (przy ulicy Warszawskiej 9). Do dziś można podziwiać piękną Willę Sans-Souci (Chojnowska 2) należącą dawniej do lekarza uzdrowiska. Trudno nie wspomnieć o okazałym, choć zniszczonym Zespole Pałacowym, którego wejścia strzegą kamienne lwy. W dzielnicy Kamieńsk na wzgórzu stoi kościółek wybudowany w stylu budownictwa alpejskiego. W Jedlinie-Zdroju zachowały się także budowle w stylu neoklasycyzmu berlińskiego z misternymi ażurowymi balkonami.

W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Jedlina Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Charlottenbrunn[3]. Początkowo po II wojnie światowej był to ośrodek lecznictwa wojskowego, od 1961 letnisko, od 1962 ponownie uzdrowisko[4]. W latach 1954–66 osiedle[5], które 1 stycznia 1967 otrzymało prawa miejskie[6].

Miasto rozwijało się jako niewielki, spokojny ośrodek wczasowo-uzdrowiskowy. Pod koniec lat 60. w oparciu o przedwojenne wille i pensjonaty FWP posiadał tu dwa ośrodki („Podgórze” i „Słowik”), które w 8 budynkach dysponowały ok. 290 miejscami noclegowymi. Prowadziły one 21-dniowe wczasy lecznicze dla osób z lekkimi nieżytami dróg oddechowych, lekkimi postaciami niedokrwistości i stanami wyczerpania. Obiekty dysponowały świetlicami z telewizorami i bibliotekami. W mieście funkcjonowały: restauracja, 4 kawiarnie, klub kuracjusza, lokal taneczny i kino. Latem działał basen kąpielowy[7].

Zabytki

edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:

  • założenie uzdrowiskowo-parkowe, po 1820 r.
  • kościół ewangelicki, obecnie nieużytkowany, ul. Jana Pawła II, z l. 1855-60
  • dworzec kolejowy „Jedlina Dolna”, ul. Dworcowa, z 1902 r.
  • dworzec kolejowy „Jedlina Górna”, ul. Kłodzka 59 a, murowano-szachulcowy, z 1878 r.
  • dom, ul. Chojnowska 12, z pierwszej ćw. XX w.
  • willa, ul. Cmentarna 1, z XIX w./XX w.
  • dom, ul. Hoża 6 (d. Noworudzka 3), szachulcowy, z XVII w.
  • dom, ul. Jasna 4, z pierwszej poł. XIX w.
  • dom, ul. Jasna 8, z końca XVIII w.
  • pałac, ul. Noworudzka 15, z XVIII w.
  • willa, ul. Piastowska 7, z XIX w./XX w.
  • dom, ul. Piękna 7, z XIX w./XX w.
  • dom, ul. Wałbrzyska 1, z końca XIX w.
  • dom, ul. Warszawska 2, z końca XIX w.
  • dom, ul. Warszawska 6, z pocz. XX w.
  • dom zdrojowy, pl. Zdrojowy (d. Armii Czerwonej) 1, z trzeciej ćw. XIX w. w.
  • dom, pl. Zdrojowy (d.Armii Czerwonej) 8, z poł. XVIII w.

Jedlina-Zdrój – Jedlinka

  • zespół pałacowy, z drugiej połowy XVIII w.:

Uzdrowisko

edytuj

W Jedlinie-Zdroju leczy się: dychawicę oskrzelową, przewlekłe nieżyty dróg oddechowych, przewlekłe zapalenia zatok, pylica płuc, choroby stawów i stany wyczerpania[9]. W zakładzie przyrodoleczniczym wyposażonym w aparaturę zabiegową prowadzi się kąpiele mineralne i inhalacje dróg oddechowych[10]. Występują szczawy wodorowęglanowe, wapniowe, magnezowe, sodowe, w większości nie eksploatowane[11].

Kultura

edytuj

W Jedlinie-Zdroju od 2006 roku odbywają się Letnie Warsztaty Gitarowe[12], a od 2014 roku Letni Festiwal Gitarowy[13]. Odbywa się tu też Dolnośląski Festiwal Zupy[14] i Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych[15].

Sport

edytuj

W Jedlinie-Zdroju zarejestrowany jest aktywny klub sportowy pétanque – KSP Jedlina-Zdrój[16].

Miasto jest miejscem ogólnopolskich turniejów pétanque pod auspicjami Polskiej Federacji Pétanque[17].

Od 2005 roku na przełomie kwietnia i maja[18] w mieście organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Pétanque[19]. Od 2009 roku jest miejscem rozgrywek polskiej edycji cyklu środkowo-europejskich turniejów Centrope Cup[20][21]. Od 2010 organizowane jest w Jedlinie-Zdroju jedyne w Polsce zimowe grand prix w petanque[22].

W maju organizowany jest „Półmaraton Górski Jedlina-Zdrój”, który od początku spotkał się z dużym zainteresowaniem wśród biegaczy z całej Polski oraz Czech. Warto dodać, że trasa biegu poprowadzona została przez najdłuższy w Polsce tunel kolejowy (Tunel pod Małym Wołowcem) mierzący 1601 m. Strona biegu: www.biegajwjedlinie.pl

W mieście działa również klub piłkarski – KS Zdrój Jedlina-Zdrój. Więcej o drużynie piłkarskiej: www.zdroj.futbolowo.pl

Obiekty sportowe na terenie miasta:

  • Całoroczny tor saneczkowy
  • Całoroczne boisko do gry w pétanque
  • Wyciąg narciarski „Karolinka”
  • 3 boiska sportowe[23]
  • Kort tenisowy

Atrakcje

edytuj
  • Park linowy „Czarodziejskie Liny”
  • Letni tor saneczkowy w Centrum Sportów Górskich
  • Fontanna
  • sztuczny Zalew na potoku Jedlina[23]

Demografia

edytuj

Dane z 30 czerwca 2004[24]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 5155 100 2711 52,6 2444 47,4
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 295,1 155,2 139,9

Piramida wieku mieszkańców Jedliny-Zdroju w 2014 roku[25].
 

Administracja, instytucje

edytuj

Jedlina-Zdrój ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Jedlina-Zdrój 15 radnych[26]. Organem wykonawczym samorządu jest burmistrz miasta.

W mieście znajdują się instytucje Centrum Obsługi Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych Nowe Siodło:

  • Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza Jedlina 1, ul.Chojnowska 13, 58-330 Jedlina Zdrój
  • Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza Jedlina 2, ul. Kłodzka 28, 58-330 Jedlina Zdrój[27][28]

Transport

edytuj
Zobacz też: Jedlina-Zdrój (przystanek kolejowy).

Po Jedlinie kursują autobusy komunikacji miejskiej z Wałbrzycha, łączące miasto z Wałbrzychem, Jedlinką i Głuszycą[29][30]. Przez miasto biegnie również czynna w ruchu pasażerskim linia kolejowa Kłodzko – Wałbrzych, obsługiwana autobusami szynowymi przez samorządowe Koleje Dolnośląskie. W Jedlinie-Zdrój bierze początek linia kolejowa nr 266/285 do Świdnicy Miasto; na której znajduje się przystanek Jedlina-Zdrój Centrum[31].

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Lista miast i gmin z którymi władze Jedliny-Zdroju podjęły współpracę:

Władze Jedliny-Zdroju od 2004 r. prowadzą także współpracę ze Stowarzyszeniem Gmin Mikroregionu Hustirzanka z Czech[35].

Ludzie związani z Jedliną-Zdrojem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Jedliną-Zdrojem.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Jedlinie-Zdroju.

Zobacz też

edytuj
 
Plac Zdrojowy w Jedlinie-Zdroju po modernizacji. Na ławeczce przy fontannie „siedzi” Charlotta von Seherr-Thoss, żona Hansa Christophera barona von Seherr-Thoss, właściciela Jedlinki.
  •  
    Miejscowość po 1857
  •  
    Spa
  •  
    Letni tor saneczkowy w CSG
  •  
    Park
  •  
    Wiadukt kolejowy w Jedlinie
  •  
    Ławeczka Charlotty von Seher-Thoss
  •  
    Ławeczka Józefa Piłsudskiego
  •  
    Pomnik aptekarza Carla Christiana Beinerta
  •  
    Pomnik: Konstytucji 1791, Niepodległości 1918, Wyborów 1989
  •  
    Browar Jedlinka[36]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-24] (pol.).
  2. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  3. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  4. ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 279–280.
  5. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 253
  6. ↑ Dz.U. z 1966 r. nr 52, poz. 318
  7. ↑ Krystyna Chylińska (oprac.): Informator FWP. Warszawa: Wydawnictwo Związkowe CRZZ, 1968, s. 126-127.
  8. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 187,188. [dostęp 2012-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-31)].
  9. ↑ Jedlina Zdrój [online], Uzdrowiska w Polsce [dostęp 2020-05-13] (pol.).
  10. ↑ Lokalna Organizacja Turystyczna „Aglomeracja Wałbrzyska” [online], lotaw.pl [dostęp 2020-05-13].
  11. ↑ Atlas uzdrowisk polskich. Warszawa – Wrocław: PPWK, 1990, s. 174. ISBN 83-7000-070-3.
  12. ↑ XII Letnie Warsztaty Gitarowe [online], www.jedlinazdroj.eu [dostęp 2020-05-13].
  13. ↑ XII Letnie Warsztaty Gitarowe [online], doba.pl [dostęp 2020-05-13].
  14. ↑ XVII Dolnośląski Festiwal Zupy [online], jedlinazdroj.eu [dostęp 2020-05-13].
  15. ↑ Międzynarodowy Festiwal Teatrów ulicznych [online], www.jedlinazdroj.com.pl [dostęp 2020-05-13].
  16. ↑ – historia klubu [online], www.petanque.net.pl [dostęp 2020-05-13].
  17. ↑ Kalendarz rozgrywek Polskiej Federacji Pétanque. [dostęp 2011-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 grudnia 2014)].
  18. ↑ Międzynarodowy Festiwal Petanque [online], www.jedlinazdroj.nazwa.pl [dostęp 2020-05-13].
  19. ↑ Informacje o petanque na stronie Urzędu Miasta Jedlina-Zdrój. [dostęp 2011-08-10].
  20. ↑ Centrope Cup 2010 Polska – relacja. Polska Federacja Petanque – Związek Sportowy z siedzibą we Wrocławiu, 2010-05-24. [dostęp 2011-08-11].
  21. ↑ Centrope cup. Kamil Orpel. [dostęp 2011-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-27)].
  22. ↑ Informacja o Pierwszym Zimowym Grand Prix w Jedlinie-Zdroju (2010). [dostęp 2011-08-10].
  23. ↑ a b Jedlina Zdrój, Kompleks ACTIV Jedlina [online], Jedlina Zdrój [dostęp 2020-05-13] (pol.).
  24. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  25. ↑ Jedlina-Zdrój w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  26. ↑ Zarządzenie Nr 78 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 29 marca 2010 r. ws. ustalenia liczby radnych (Dz. Urz. Woj. Dolnośląskiego z 2010 r., Nr 63, poz. 966, s. 6648).
  27. ↑ Centrum Obsługi Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych Nowe Siodło. [dostęp 2024-03-04].
  28. ↑ Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Jedlina 2". [dostęp 2024-03-04].
  29. ↑ Jedlinazdroj.eu: Inauguracja linii autobusowej nr 5 w Jedlinie-Zdroju, dostęp: 2014-09-29.
  30. ↑ ZDKiUM Wałbrzych: Rozkład jazdy i mapa komunikacyjna ZDKiUM Wałbrzych, dostęp: 2014-09-29.
  31. ↑ PLK zachwala podróże po górskiej linii ze Świdnicy do Jedliny-Zdrój. Rynek Kolejowy. [dostęp 2024-09-08].
  32. ↑ Uchwała Nr XXXVI/196/06 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 26 stycznia 2006 r. ws. podjęcia współpracy partnerskiej.
  33. ↑ Współpraca z niemieckim miastem Strehla. Urząd Miasta Jedlina-Zdrój. [dostęp 2011-08-10].
  34. ↑ Uchwała Nr XX/104/04 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 30 czerwca 2004 r. ws. podjęcia współpracy ze społecznością lokalną miasta Velichovky.
  35. ↑ Uchwała Nr XX/105/04 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 30 czerwca 2004 r. ws. podjęcia współpracy ze Stowarzyszeniem Gmin Mikroregionu Hustirzanka.
  36. ↑ Browar obok pałacu Jedlinka

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jedlina-Zdrój&oldid=76652654”