Wikipedia

Jedlina-Zdrój

miasto i gmina w województwie dolnośląskim, uzdrowisko

Jedlina-Zdrój (niem. Bad Charlottenbrunn) – miasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, historycznie na Dolnym Śląsku. W latach 1945–1954 siedziba wiejskiej gminy Jedlina Zdrój.

Jedlina-Zdrój
miasto i gmina
Ilustracja
Zimowa panorama uzdrowiska
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

wałbrzyski

Aglomeracja

wałbrzyska

Prawa miejskie

1768

Burmistrz

Leszek Orpel

Powierzchnia

17,44 km²

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


4682[1]
268,5 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 74

Kod pocztowy

58-330

Tablice rejestracyjne

DBA

Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego
Mapa konturowa powiatu wałbrzyskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Jedlina-Zdrój”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jedlina-Zdrój”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Jedlina-Zdrój”
Ziemia50°43′16″N 16°20′20″E/50,721111 16,338889
TERC (TERYT)

0221021

SIMC

0984025

Urząd miejski
ul. Poznańska 2
58-330 Jedlina-Zdrój
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 4682 mieszkańców[1] (583. miejsce w kraju).

Położenie edytuj

Położone pomiędzy pasmem Gór Wałbrzyskich i Gór Sowich. Z trzech stron otaczają miejscowość zalesione stoki Rzepiska, Mniszego Lasu, Kobieli Leśniaka i najwyższej góry Borowej (854 m n.p.m.). Dolina otwarta jest od południa i południowego wschodu, dzięki czemu osłonięta jest od ostrych wiatrów, ma łagodniejszy klimat i większe nasłonecznienie niż okoliczne miejscowości.

Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 17,44 km²[1] (347. miejsce w kraju). Miasto stanowi 3,4% powierzchni powiatu.

Według danych z roku 2002 Jedlina-Zdrój miała obszar 17,47 km², w tym: użytki rolne 37%, użytki leśne 43%[2].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.

Historia edytuj

 
Jedlina-Zdrój w 1908 roku
 
Widok miejscowości po 1857
 
Kościół poewangelicki w Jedlinie-Zdroju

Najstarsze wzmianki o mieście pochodzą z XIII wieku, a nazwa wywodzi się od rosnących tu wówczas wspaniałych lasów jodłowych. Była to wtedy osada drwali należąca do Bolka I – księcia świdnicko-jaworskiego. W XVI wieku odkryto pierwsze źródła wody mineralnej, a w XVIII w. uznano je za lecznicze i zaczęto korzystać na większą skalę.

W 1723 roku osada stała się uzdrowiskiem. Źródło, od imienia Charlotty, żony Hansa Christophera barona von Seher-Thoss – właściciela Jedlinki, nazwano Charlottenbrunn. Nazwę tę przyjęła cała Jedlina i nosiła ją do 1945 roku. Miejscowość zaczęła się rozrastać. Rozwijało się tkactwo i sukiennictwo, od XVII wyrabiano płótno lniane. Powstał kurort znany na całym Śląsku. W 1768 roku Jedlina otrzymała prawa miejskie. Od 1813 nastąpił rozwój działalności leczniczej, wprowadzono kurację owczym i kozim mlekiem. W 1846 powstał park zdrojowy, mały ogród botaniczny i muzeum mineralogiczne. W 1884 uzdrowisko nabyła gmina i od tego czasu rozwój i działalność podporządkowano wspólnej gospodarce lokalnej.

 
Plac Zdrojowy w Jedlinie-Zdroju po modernizacji. Na ławeczce przy fontannie „siedzi” Charlotta von Seherr-Thoss, żona Hansa Christophera barona von Seherr-Thoss, właściciela Jedlinki.

W 1900 roku Jedlina-Zdrój miała pocztę z telegrafem, która do dnia dzisiejszego mieści się w tym samym budynku przy ulicy Warszawskiej 6. Domy posiadały instalację wodociągową, niektóre z naturalnie gazowaną wodą mineralną. W latach 1902–1903 położono nawierzchnie kamienne, zamontowano oświetlenie gazowe, a w uzdrowisku elektryczne. Miejscowość przeżywała swój okres świetności. Znana była na Śląsku jako uzdrowisko z szeroką działalnością kulturalną i rozrywkową. Funkcjonowały liczne hotele, pensjonaty i domy gościnne. Z najbardziej znanych należy wymienić „Szwajcarkę” z XIX w., która oferowała kurację mleczną, kasztany jadalne i odpoczynek wśród przepięknych drzew. Niestety w wyniku prac górniczych i intensywnego użytkowania źródła szczawy alkalicznej zanikły i wodę zaczęto dowozić ze Szczawna.

Z 1910 roku pochodzi stojąca do dziś drewniana remiza strażacka z dzwonnicą (przy ulicy Warszawskiej 9). Do dziś można podziwiać piękną Willę Sans-Souci (Chojnowska 3) należącą dawniej do lekarza uzdrowiska. Trudno nie wspomnieć o okazałym, choć zniszczonym Zespole Pałacowym, którego wejścia strzegą kamienne lwy. W dzielnicy Kamieńsk na wzgórzu stoi kościółek wybudowany w stylu budownictwa alpejskiego. W Jedlinie-Zdroju zachowały się także budowle w stylu neoklasycyzmu berlińskiego z misternymi ażurowymi balkonami.

W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Jedlina Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Charlottenbrunn[3]. Początkowo po II wojnie światowej był to ośrodek lecznictwa wojskowego, od 1961 letnisko, od 1962 ponownie uzdrowisko[4].

Zabytki edytuj

 
Dom zdrojowy
 
Spa
 
Pałac Jedlinka

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[5]:

  • założenie uzdrowiskowo-parkowe, po 1820 r.
  • kościół ewangelicki, obecnie nieużytkowany, ul. Jana Pawła II, z l. 1855-60
  • dworzec kolejowy „Jedlina Dolna”, ul. Dworcowa, z 1902 r.
  • dworzec kolejowy „Jedlina Górna”, ul. Kłodzka 59 a, murowano-szachulcowy, z 1878 r.
  • dom, ul. Chojnowska 12, z pierwszej ćw. XX w.
  • willa, ul. Cmentarna 1, z XIX w./XX w.
  • dom, ul. Hoża 6 (d. Noworudzka 3), szachulcowy, z XVII w.
  • dom, ul. Jasna 4, z pierwszej poł. XIX w.
  • dom, ul. Jasna 8, z końca XVIII w.
  • pałac, ul. Noworudzka 15, z XVIII w.
  • willa, ul. Piastowska 7, z XIX w./XX w.
  • dom, ul. Piękna 7, z XIX w./XX w.
  • dom, ul. Wałbrzyska 1, z końca XIX w.
  • dom, ul. Warszawska 2, z końca XIX w.
  • dom, ul. Warszawska 6, z pocz. XX w.
  • dom zdrojowy, pl. Zdrojowy (d. Armii Czerwonej) 1, z trzeciej ćw. XIX w. w.
  • dom, pl. Zdrojowy (d.Armii Czerwonej) 8, z poł. XVIII w.

Jedlina-Zdrój – Jedlinka

  • zespół pałacowy, z drugiej połowy XVIII w.:

Uzdrowisko edytuj

 
Pijalnia wód mineralnych "Charlotta"

W Jedlinie-Zdroju leczy się: dychawicę oskrzelową, przewlekłe nieżyty dróg oddechowych, przewlekłe zapalenia zatok, pylica płuc, choroby stawów i stany wyczerpania[6]. W zakładzie przyrodoleczniczym wyposażonym w aparaturę zabiegową prowadzi się kąpiele mineralne i inhalacje dróg oddechowych[7].

Transport edytuj

 
Wiadukt kolejowy w Jedlinie
Zobacz też: Jedlina-Zdrój (przystanek kolejowy).

Po Jedlinie kursują autobusy komunikacji miejskiej z Wałbrzycha, łączące miasto z Wałbrzychem, Jedlinką i Głuszycą[8][9]. Przez miasto biegnie również czynna w ruchu pasażerskim linia kolejowa Kłodzko – Wałbrzych, obsługiwana autobusami szynowymi przez samorządowe Koleje Dolnośląskie.

Kultura edytuj

Pomniki
 
Ławeczka Charlotty von Seher-Thoss w Jedlinie-Zdroju
 
Ławeczka Józefa Piłsudskiego w Jedlinie-Zdroju
 
Pomnik aptekarza Carla Christiana Beinerta
 

W Jedlinie-Zdroju od 2006 roku odbywają się Letnie Warsztaty Gitarowe[10], a od 2014 roku Letni Festiwal Gitarowy[11]. Odbywa się tu też Dolnośląski Festiwal Zupy[12]i Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych[13].

Sport edytuj

W Jedlinie-Zdroju zarejestrowany jest aktywny klub sportowy pétanque – KSP Jedlina-Zdrój[14].

Miasto jest miejscem ogólnopolskich turniejów pétanque pod auspicjami Polskiej Federacji Pétanque[15].

Od 2005 roku na przełomie kwietnia i maja[16] w mieście organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Pétanque[17]. Od 2009 roku jest miejscem rozgrywek polskiej edycji cyklu środkowo-europejskich turniejów Centrope Cup[18][19]. Od 2010 organizowane jest w Jedlinie-Zdroju jedyne w Polsce zimowe grand prix w petanque[20].

W maju organizowany jest „Półmaraton Górski Jedlina-Zdrój”, który od początku spotkał się z dużym zainteresowaniem wśród biegaczy z całej Polski oraz Czech. Warto dodać, że trasa biegu poprowadzona została przez najdłuższy w Polsce tunel kolejowy (Tunel pod Małym Wołowcem) mierzący 1601 m. Strona biegu: www.biegajwjedlinie.pl

W mieście działa również klub piłkarski – KS Zdrój Jedlina-Zdrój. Więcej o drużynie piłkarskiej: www.zdroj.futbolowo.pl

Obiekty sportowe na terenie miasta:

  • Całoroczny tor saneczkowy
  • Całoroczne boisko do gry w pétanque
  • Wyciąg narciarski „Karolinka”
  • 3 boiska sportowe[21]
  • Kort tenisowy

Atrakcje edytuj

Atrakcje
 
Letni tor saneczkowy w Centrum Sportów Górskich
 
Budynek kasy i informacji parku linowego
 
Park
  • Park linowy „Czarodziejskie Liny”
  • Letni tor saneczkowy w Centrum Sportów Górskich
  • Fontanna
  • sztuczny Zalew na potoku Jedlina[21]

Demografia edytuj

Dane z 30 czerwca 2004[22]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 5155 100 2711 52,6 2444 47,4
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 295,1 155,2 139,9

Piramida wieku mieszkańców Jedliny-Zdroju w 2014 roku[23].
 

Administracja edytuj

Jedlina-Zdrój ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Jedlina-Zdrój 15 radnych[24]. Organem wykonawczym samorządu jest burmistrz miasta.

Współpraca międzynarodowa edytuj

Lista miast i gmin z którymi władze Jedliny-Zdroju podjęły współpracę:

Władze Jedliny-Zdroju od 2004 r. prowadzą także współpracę ze Stowarzyszeniem Gmin Mikroregionu Hustirzanka z Czech[28].

Zobacz też edytuj

 
Browar Jedlinka w Jedlinie-Zdroju (obok pałacu Jedlinka)

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-07-24] (pol.).
  2. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  3. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  4. ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 279–280.
  5. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 187,188. [dostęp 2012-10-21].
  6. ↑ Jedlina Zdrój, Uzdrowiska w Polsce [dostęp 2020-05-13] (pol.).
  7. ↑ Lokalna Organizacja Turystyczna „Aglomeracja Wałbrzyska”, lotaw.pl [dostęp 2020-05-13].
  8. ↑ Jedlinazdroj.eu: Inauguracja linii autobusowej nr 5 w Jedlinie-Zdroju, dostęp: 2014-09-29.
  9. ↑ ZDKiUM Wałbrzych: Rozkład jazdy i mapa komunikacyjna ZDKiUM Wałbrzych, dostęp: 2014-09-29.
  10. ↑ XII Letnie Warsztaty Gitarowe, www.jedlinazdroj.eu [dostęp 2020-05-13].
  11. ↑ XII Letnie Warsztaty Gitarowe, doba.pl [dostęp 2020-05-13].
  12. ↑ XVII Dolnośląski Festiwal Zupy, jedlinazdroj.eu [dostęp 2020-05-13].
  13. ↑ Międzynarodowy Festiwal Teatrów ulicznych, www.jedlinazdroj.com.pl [dostęp 2020-05-13].
  14. ↑ – historia klubu, www.petanque.net.pl [dostęp 2020-05-13].
  15. ↑ Kalendarz rozgrywek Polskiej Federacji Pétanque. [dostęp 2011-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 grudnia 2014)].
  16. ↑ Międzynarodowy Festiwal Petanque, www.jedlinazdroj.nazwa.pl [dostęp 2020-05-13].
  17. ↑ Informacje o petanque na stronie Urzędu Miasta Jedlina-Zdrój. [dostęp 2011-08-10].
  18. ↑ Centrope Cup 2010 Polska – relacja. Polska Federacja Petanque – Związek Sportowy z siedzibą we Wrocławiu, 2010-05-24. [dostęp 2011-08-11].
  19. ↑ Centrope cup. Kamil Orpel. [dostęp 2011-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-27)].
  20. ↑ Informacja o Pierwszym Zimowym Grand Prix w Jedlinie-Zdroju (2010). [dostęp 2011-08-10].
  21. ↑ a b Jedlina Zdrój, Kompleks ACTIV Jedlina, Jedlina Zdrój [dostęp 2020-05-13] (pol.).
  22. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  23. ↑ Jedlina-Zdrój w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  24. ↑ Zarządzenie Nr 78 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 29 marca 2010 r. ws. ustalenia liczby radnych (Dz. Urz. Woj. Dolnośląskiego z 2010 r., Nr 63, poz. 966, s. 6648).
  25. ↑ Uchwała Nr XXXVI/196/06 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 26 stycznia 2006 r. ws. podjęcia współpracy partnerskiej.
  26. ↑ Współpraca z niemieckim miastem Strehla. Urząd Miasta Jedlina-Zdrój. [dostęp 2011-08-10].
  27. ↑ Uchwała Nr XX/104/04 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 30 czerwca 2004 r. ws. podjęcia współpracy ze społecznością lokalną miasta Velichovky.
  28. ↑ Uchwała Nr XX/105/04 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 30 czerwca 2004 r. ws. podjęcia współpracy ze Stowarzyszeniem Gmin Mikroregionu Hustirzanka.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jedlina-Zdrój&oldid=70911123”