Wikipedia

Jeremy Bentham

angielski filozof, prawnik i ekonomista

Jeremy Bentham (ur. 4 lutego 1747?/15 lutego 1748 w Londynie, zm. 6 czerwca 1832 tamże[1]) – angielski prawnik, filozof i ekonomista. Reformator instytucji prawnych i społecznych, prekursor pozytywizmu prawniczego. Jeden z głównych przedstawicieli liberalizmu. Jeden z autorów filozoficznej koncepcji utylitaryzmu. W ekonomii zwolennik wolnego rynku. Jedną z najsłynniejszych jego myśli było przekonanie, że ludzie pragną w życiu przede wszystkim przyjemności cielesnych, które są dla nich ważniejsze niż dobro świata.

Jeremy Bentham
Ilustracja
Data urodzenia

1748

Data śmierci

1832

Zawód, zajęcie

ekonomista

Narodowość

Anglik

podpis

Doktryny edytuj

 
Defence of usury, 1788

Według Benthama celem człowieka jest unikanie bólu i dążenie do przyjemności. Jego zdaniem jest to również cel społeczeństwa. Bentham twierdził, że należy dążyć do szczęścia, a jego maksymalizacja jest celem państwa i prawa. Człowiek w ujęciu Benthama jest istotą racjonalną, zdolną do dążenia do szczęścia w oparciu o rozumny namysł nad zyskami i stratami (przyjemnościami i przykrościami) płynącymi z określonego działania i jego skutków (tzw. „rachunek szczęśliwości”, czyli felicific calculus)[2]. W myśl tej doktryny rozumne dążenie do osobistego szczęścia zwiększa pomyślność ogółu, a ludzkie postępowanie jest moralne wtedy, gdy dąży do realizacji zasady „największego szczęścia największej liczby ludzi”[3].

Bentham uważał demokrację za dobry ustrój. Był radykałem i postulował likwidację monarchii oraz Izby Lordów. Był twórcą utylitaryzmu (zwłaszcza ilościowego). Bentham, tak jak Thomas Hobbes, uznawał wolę suwerena za źródło prawa. Według niego obywatele porównywali korzyści i niekorzyści z tytułu podporządkowania się władzy. Byli jej posłuszni, ponieważ oceniali przykrości z podporządkowania jako mniejsze niż przykrości skutków ich nieposłuszeństwa. W duchu pozytywizmu prawniczego twierdził, że zasady współżycia ludzi powinny zostać ujęte w ramy stałego i znanego wszystkim prawa, co umożliwiłoby dokonanie racjonalnej kalkulacji pozwalającej uniknąć przykrości wynikających z przekroczenia prawa. Jako prawnik stworzył kierunek analityczny w prawie. Jego kontynuatorami byli John Austin i James Mill.

Był zwolennikiem równouprawnienia kobiet[4], a także przeciwnikiem penalizacji stosunków homoseksualnych[5].

Wypełniając ostatnią wolę Benthama[6], jego zwłoki najpierw oddano nauce, a następnie z jego szkieletu skonstruowano „auto-ikonę”, ubraną w prawdziwą odzież filozofa i mającą woskową głowę, która eksponowana jest w University College w Londynie. Według jednej z legend, jego życzeniem było bycie obecnym przy ważniejszych czynnościach akademickich w przyszłości, co jego spadkobiercy mieli rzekomo skrzętnie wypełniać, i jego mumia miała być wnoszona na uroczyste posiedzenia senatu, a podczas sprawdzania kworum przed głosowaniami senatu uczelni miano odczytywać formułę „Jeremy Bentham, obecny, bez prawa głosu”[7].

Nawiązania w kulturze popularnej edytuj

  • John Locke, bohater amerykańskiego serialu telewizyjnego Zagubieni, ukrywał się po opuszczeniu wyspy pod nazwiskiem Jeremy Bentham. Pseudonim jest nieprzypadkowy: działania bohatera mają znamiona głębokiego utylitaryzmu (np. próbuje odebrać sobie życie w trosce o dalsze losy jego przyjaciół).

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Bentham Jeremy, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-05-22].
  2. ↑ Wiktor Werner, Homo laborans – wolna jednostka czy wytwór historii? Jeden z metodologicznych problemów badania zachowań „człowieka pracującego”, [w:] Magdalena Piorunek (red.) Człowiek w kontekście pracy. Teoria – empiria – praktyka, Wydawnictwo Adam Marszałek, Poznań 2009, s. 10–30.
  3. ↑ Bentham Jeremy, w: „Nowa encyklopedia powszechna PWN”, red. Barbara Petrozolin-Skowrońska, t. 1, Warszawa 1998, s. 413.
  4. ↑ Miriam Williford, Bentham on the Rights of Women, „Journal of the History of Ideas”, Vol. 36 (Nr. 1 (Jan. – Mar., 1975)), s. 167–176.
  5. ↑ Jeremy Bentham, Offences Against One’s Self, „Journal of Homosexuality”, 3(4) i 4(1), 1978.
  6. ↑ Extract from Bentham’s Will. University College London. [dostęp 2011-07-19]. (ang.).
  7. ↑ Auto-Icon. University College London. [dostęp 2011-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-11)]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Polskojęzyczne
Anglojęzyczne
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jeremy_Bentham&oldid=71753830”