Jerzy Stuhr
Jerzy Oskar Stuhr (ur. 18 kwietnia 1947 w Krakowie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser, filolog polski i pisarz, profesor sztuk teatralnych. Uznawany za jednego z najwybitniejszych i najpopularniejszych polskich aktorów[1]. Laureat Polskiej Nagrody Filmowej za rolę drugoplanową w filmie Persona non grata (2005) i nagrody specjalnej za osiągnięcia życia (2018).
.jpg) Jerzy Stuhr (2018) | |
| Imię i nazwisko |
Jerzy Oskar Stuhr |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
18 kwietnia 1947 |
| Zawód | |
| Współmałżonek |
Barbara Stuhr |
| Lata aktywności |
od 1971 |
| Odznaczenia | |
      
| |
ŻyciorysEdytuj
Pochodzi z rodziny od pokoleń związanej z Krakowem. Pierwsi jej przedstawiciele – Anna z Thillów oraz Leopold Stuhrowie – przybyli do miasta z powiatu Mistelbach w Dolnej Austrii w 1879[2]. Pradziadek aktora, Leopold Stuhr, należał do zamożnego mieszczaństwa; osiadłszy w Krakowie, kupił kamienicę w Rynku Podgórskim, a następnie założył restaurację[3]. Dziadkiem aktora był Oskar Stuhr, adwokat i działacz Stronnictwa Narodowego[4][5]. Matka Jerzego Stuhra, Maria, była księgową w teatrze Banialuka[6], a ojciec Tadeusz był prokuratorem[7]. Jest jedynakiem[8].
Do ukończenia szkoły średniej (III Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego) mieszkał z rodzicami w Bielsku-Białej[9]. Następnie powrócił do Krakowa, gdzie ukończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim[8], a potem Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. W 1994 uzyskał tytuł profesora sztuk teatralnych. Był członkiem Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów[10].
Rozpoczął pracę jako aktor w Starym Teatrze. Na wielkim ekranie debiutował niewielką rolą w filmie Hieronima Przybyła Milion za Laurę (1971). W kolejnych latach pojawił się epizodycznie m.in. w filmach Andrzeja Żuławskiego, Jerzego Gruzy i Antoniego Krauze. W 1976 zagrał swoją pierwszą, główną rolę filmową – Antoniego Gralaka, młodego mężczyzny, który po opuszczeniu zakładu karnego po trzech latach odsiadki próbuje ułożyć sobie nowe życie w realiach Polski lat 70. XX wieku w filmie Krzysztofa Kieślowskiego Spokój (1980). W tym czasie pojawił się w innym filmie reżysera, Bliźnie (1976), w którym wcielił się w asystenta głównego bohatera, dyrektora Stefana Bednarza. W 1978 premierę miały dwa filmy, w których zagrał główną rolę: Wodzirej Feliksa Falka[11] i Seans Sławomira Idziaka, jak też film Andrzeja Wajdy Bez znieczulenia, w którym odegrał drugoplanową postać adwokata Jerzego Porębowicza. W 1979 pojawił się na ekranie w roli Filipa Mosza, głównego bohatera filmu Krzysztofa Kieślowskiego Amator.
Równocześnie z działalnością aktorską, w połowie lat 70. zaczął współprowadzić (z Bogusławem Sobczukiem) programy telewizyjne z cyklu Spotkanie z Balladą.
W 1980 wyjechał do Włoch, gdzie w kolejnych latach wystawiał spektakle teatralne[12], nawiązał współpracę ze Szkołą Teatralną w Bolonii i Teatro Stabile w Trieście[12] oraz prowadził kursy aktorskie na Festiwalu Aktorów we Florencji[12].
Szeroką rozpoznawalność w Polsce zapewniła mu rola Maksa Paradysa w filmie Juliusza Machulskiego Seksmisja (1983). Umiejętności komediowe zaprezentował również w kolejnych filmach lat 80., takich jak Kingsajz (1988), Dekalog X (1988) czy Obywatel Piszczyk (1989).
W latach 1990–1996 był rektorem PWST w Krakowie. W 1994 zadebiutował jako reżyser filmowy produkcją Spis cudzołożnic (1995), będącą adaptacją powieści Jerzego Pilcha Spis cudzołożnic. Proza podróżna z 1993, w której dodatkowo zagrał główną rolę Gustawa. W 1997 zagrał pięć ról w wyreżyserowanych przez siebie Historiach miłosnych. Ponadto wykreował komediową postać komisarza Ryby w filmie Juliusza Machulskiego Kiler (1997), a także w jego kontynuacji Kiler-ów 2-óch z 1999. W 1998 otrzymał nagrodę Narodowego Syndykatu Włoskich Dziennikarzy Filmowych[12].
W 2001 użyczył głosu Osłu w filmie animowanym Shrek (2001), jak również w jego czterech kontynuacjach. W 2002–2008 ponownie piastował stanowisko rektora krakowskiej PWST. W 2003 zagrał główną rolę w wyreżyserowanym przez siebie filmie Pogoda na jutro (2003). W 2005 otrzymał nagrodę im. Roberta Bressona od Papieskiej Rady Kultury[12]. W 2006 wszedł w skład rady programowej Fundacji Centrum Twórczości Narodowej.
Został przewodniczącym rady Fundacji Krakowskiego Hospicjum dla Dzieci im. księdza Józefa Tischnera[13], którą wspiera od 2004.
Życie prywatneEdytuj
W 1971 poślubił Barbarę Kóskę, skrzypaczkę (później artystkę Capelli Cracoviensis i założycielkę zespołu Amar Corde[14][15]), z którą zna się od dzieciństwa[16]. Mają dwoje dzieci: syna Macieja (ur. 1975) i córkę Mariannę (ur. 1982).
W 1988 przeszedł zawał serca, co zaowocowało napisaniem książki pt. Sercowa choroba, czyli moje życie w sztuce[13]. We wrześniu 2011 trafił na leczenie do szpitala onkologicznego w związku z problemami z gardłem, a lekarze potwierdzili nowotwór krtani[17]. W lutym 2016 przeszedł drugi zawał serca[18]. 13 lipca 2020 przeszedł udar mózgu[19][20].
Odznaczenia i nagrodyEdytuj
.jpg)
Ordery i odznaczeniaEdytuj
- 2014 – Order Uśmiechu[21] oraz członek Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu (2016)[22].
- 2012 – Odznaka „Honoris Gratia”[23]
- 2011 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury polskiej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej oraz działalności pedagogicznej”[24]
- 2007 – Laur Krakowa XXI wieku
- 2005 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[25]
- 2000 – Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Republiki Włoskiej[26]
- 1997 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski „w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej”[27]
- 1995 – Nagroda Miasta Krakowa[28]
- Złoty Krzyż Zasługi[29]
Inne nagrody i wyróżnieniaEdytuj
- 1979 – Brązowe Lwy Gdańskie 6. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych dla najlepszego aktora
- 1987 – Brązowe Lwy Gdańskie 12. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za najlepszą rolę drugoplanową
- 1988 − Nagroda Sekcji Krytyków Teatralnych Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego przyznana w ramach nagrody im. Stanisława Ignacego Witkiewicza za popularyzację polskiej kultury teatralnej za granicą[30].
- 1994 ‒ Nagroda Specjalna Jury 19. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za film Spis cudzołożnic
- 1997 – Złote Lwy 22. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za film Historie miłosne
- 1999 – Nagroda Specjalna Jury 24. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za film Tydzień z życia mężczyzny
- 2005 – Orzeł – nagroda za najlepszą drugoplanową rolę męską za film Persona non grata
- 2007 ‒ Nagroda za najlepszy scenariusz 32. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za film Korowód
- 9 listopada 2007 został doktorem honoris causa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach[31], gdzie też jest wykładowcą.
- 12 listopada 2008 otrzymał Złotą Kaczkę, zostając wybranym najlepszym aktorem komediowym stulecia.
- Za książkę Stuhrowie. Historie rodzinne, wydaną przez Wydawnictwo Literackie otrzymał przyznawaną przez Śródmiejski Ośrodek Kultury w Krakowie Nagrodę Krakowska Książka Miesiąca.
- 19 maja 2012 ‒ Wielka Nagroda Festiwalu „Dwa Teatry ‒ Sopot 2012” za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia i Teatrze Telewizji (razem z Anną Seniuk)[32].
- 12 listopada 2012 – Złote Berło, nagroda Fundacji Kultury Polskiej za „wspaniałe dzieła teatralne i filmowe, przejmujące i porywające kreacje aktorskie oraz refleksyjną i niebanalną memuarystykę”[33].
- 2012 – Perła Honorowa Polskiej Gospodarki w kategorii kultura[34]
- 2014 – Kamień Optymizmu oraz tytuł Aktora NieZwykłego na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu
- 20 września 2014 – Nagroda Specjalna Jury 39. Festiwalu Filmowego w Gdyni za film Obywatel
- 24 sierpnia 2017 – Mocny Solanin na 9. Solanin Film Festiwal 2017 za „walkę o przyzwoitość, szlachetność i dobro zarówno na scenie, jak i w codziennym życiu.”[35]
- 9 marca 2018 – Orzeł 2018 za osiągnięcia życia[36].
Wybrane role teatralneEdytuj
- Kontrabasista w Kontrabasiście Patricka Süskinda
- Sekretarz w Życiorysie Krzysztofa Kieślowskiego
- Belzebub w Dziadach Adama Mickiewicza
- Piotr Stiepanowicz Wierchowieński w Biesach Fiodora Dostojewskiego
- Piotr Wysocki w Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego
- AA w Emigrantach Sławomira Mrożka
- Horodniczy w Rewizorze Nikołaja Gogola
- Porfiry Pietrowicz w Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego
- Król Ryszard w Ryszardzie III Williama Shakespeare’a w Teatrze Ludowym w Krakowie
- Volpone w Volpone albo lis Bena Jonsona w Teatrze Telewizji
- Radost w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry w Teatrze Telewizji
FilmografiaEdytuj
Polski dubbingEdytuj
- 1998: Mulan – Mushu
- 2000: Larry 7: Miłość na Fali – Larry
- 2001: Shrek – Osioł
- 2004: Shrek 2 – Osioł
- 2004: Mulan II – Mushu
- 2007: Shrek Trzeci – Osioł
- 2007: Pada Shrek – Osioł
- 2010: Shrek Forever – Osioł
- 2010: Święty Mikołaj – dorosły Święty Mikołaj
- 2010: Shrek ma wielkie oczy – Osioł
- 2010: Shrek 3-D – Osioł
- 2011: Smerfy − Gargamel
- 2011: Opowieść Wigilijna Smerfów – Gargamel
- 2013: Smerfy 2 − Gargamel
- 2017: Gnomy rozrabiają – Dziadunio
- 2017: Twój Vincent – listonosz Joseph Roulin[38]
- 2018: Mowgli: Legenda dżungli – Akela
- 2019: Król Lew – Rafiki
ReżyseriaEdytuj
- 1994: Spis cudzołożnic
- 1997: Historie miłosne
- 1999: Tydzień z życia mężczyzny
- 2000: Duże zwierzę
- 2003: Pogoda na jutro
- 2007: Korowód
- 2011: Mundo Invisível. Tributo ao Público de Cinema (Jerzy Stuhr był reżyserem i autorem scenariusza jednego z segmentów filmu[39])
- 2014: Obywatel
Pozostała twórczośćEdytuj
_23._Buchmesse_in_Krakau.jpg)
Publikacje książkoweEdytuj
- Sercowa choroba, czyli moje życie w sztuce. Czytelnik, Warszawa 1992
- Ucieczka do przodu! Jerzy Stuhr od A do Z w wywiadach Marii Malatyńskiej. Znak, Kraków 2007
- Stuhrowie. Historie rodzinne. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008
- Tak sobie myślę…. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012
- Obywatel Stuhr. Z Jerzym i Maciejem rozmawia Ewa Winnicka. Znak, Kraków 2014
- Kto tam zerka na Kacperka? (wspólnie z Marianną Bończą-Stuhr). Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014
- Ja kontra bas. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015
Współpraca radiowaEdytuj
Współpracował z RMF FM przy kampanii „Prawda czy fałsz?” oraz czytał Przygody dobrego wojaka Szwejka. Został członkiem rady programowej radia RMF Classic.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Jerzy Stuhr, Filmweb [dostęp 2021-05-08] (pol.).
- ↑ Teatr w Polsce – polski wortal teatralny, www.e-teatr.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
- ↑ Księgarnia Aros, Stuhrowie. Historie rodzinne – Jerzy Stuhr, Aros.pl [dostęp 2018-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-21].
- ↑ Polona, polona.pl [dostęp 2020-02-15].
- ↑ Okiem Jerzego Stuhra: Chichot historii, czyli rzecz o moim dziadku, plus.gazetakrakowska.pl, 28 września 2019 [dostęp 2020-02-15] (pol.).
- ↑ Stuhr Jerzy, Encyklopedia Krakowa [dostęp 2018-01-01].
- ↑ Maciej Stuhr, ks. Andrzej Luter: Myśmy się uodpornili. Rozmowy o dojrzałości. Kraków: WAM, 2019, s. 38. ISBN 978-83-277-1656-9.
- ↑ a b Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 124. ISBN 83-7337-452-3.
- ↑ Maciej Stuhr, ks. Andrzej Luter: Myśmy się uodpornili. Rozmowy o dojrzałości. Kraków: WAM, 2019, s. 55. ISBN 978-83-277-1656-9.
- ↑ Prof. przew. kwal. I Jerzy Stuhr, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2011-09-08].
- ↑ Maciej Stuhr, ks. Andrzej Luter: Myśmy się uodpornili. Rozmowy o dojrzałości. Kraków: WAM, 2019, s. 62. ISBN 978-83-277-1656-9.
- ↑ a b c d e gal: Jerzy Stuhr: polska gwiazda we Włoszech (pol.). W: Onet.pl [on-line]. wiadomosci.onet.pl, 2005-09-07. [dostęp 2020-07-11].
- ↑ a b Strasznie chcę żyć dla ludzi. Fragmenty rozmowy z Jerzym Stuhrem. „Angora”. Nr 7 (19 lutego 2012), 2012-01-29.
- ↑ Beata Nowicka, Barbara Stuhr: Basia : Szczęśliwą się bywa. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2018, s. 133. ISBN 978-83-280-4554-5.
- ↑ Jerzy Stuhr: Ja kontra bas. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015, s. 90–91. ISBN 978-83-08-06051-3.
- ↑ Jerzy Stuhr: 39 lat po ślubie a kocham Basię bez pamięci [dostęp 2018-08-17].
- ↑ Stuhr: wierzę, że pokonam chorobę. polskieradio.pl, 2011-12-05. [dostęp 2012-02-15].
- ↑ Jerzy Stuhr wraca do zdrowia. Aktor nagrał filmik z pozdrowieniami, www.spidersweb.pl [dostęp 2020-09-25].
- ↑ Jerzy Stuhr po udarze. Pojawiły się PRZEŁOMOWE informacje!, www.se.pl [dostęp 2020-07-18].
- ↑ Jerzy Stuhr wyszedł ze szpitala. "Czuje się dużo lepiej", TVN24 [dostęp 2020-08-03].
- ↑ PRZYZNANIE ORDERÓW UŚMIECHU. orderusmiechu.pl. [dostęp 2015-12-06].
- ↑ Komunikat Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu z dn. 2.11.2016 roku. orderusmiechu.pl, 2016-11-02. [dostęp 2016-11-02].
- ↑ Zarządzenie Nr 989/2012 Prezydenta Miasta Krakowa z dnia 2012-04-13 w sprawie nadania odznaki Honoris Gratia panu Jerzemu Stuhrowi. bip.krakow.pl, 2012-04-13. [dostęp 2012-06-24].
- ↑ M.P. z 2011 r. nr 71, poz. 697
- ↑ Medal Gloria Artis dla twórców i działaczy kultury. wiadomosci.wp.pl, 5 października 2005. [dostęp 2013-01-06].
- ↑ Stuhr Sig. Jerzy Cavaliere Ordine al Merito della Repubblica Italiana
- ↑ M.P. z 1998 r. nr 6, poz. 110
- ↑ Stuhr Jerzy [w:] Encyklopedia Krakowa, s. 936, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000
- ↑ Kto jest kim w Polsce, edycja 2, Warszawa: Interpress, 1989, s. 1269
- ↑ Jerzy Stuhr, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2019-01-31].
- ↑ Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Śląskiego [dostęp 2011-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-25].
- ↑ Festiwal „Dwa Teatry” na antenach TVP. Telewizja Polska SA, 2012-05-14. [dostęp 2012-05-29].
- ↑ Złote Berło dla Jerzego Stuhra. radio-krakow.pl. [dostęp 2012-11-08].
- ↑ Laureaci z poprzednich edycji : Polish Market, polishmarket.com.pl [dostęp 2015-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19].
- ↑ Jerzy Stuhr – 9. Solanin Film Festiwal 2017 – Offowy Festiwal Filmowy, solanin-film.pl [dostęp 2017-11-07].
- ↑ Jerzy Stuhr laureatem za osiągnięcia życia. onet.pl. [dostęp 2018-03-09].
- ↑ Marcin Michałowski: Brodka, Krystyna Janda i Jerzy Stuhr w drugim sezonie animacji "Kajko i Kokosz" (pol.). Złote przeboje, 2022-02-05. [dostęp 2021-10-22].
- ↑ Jerzy Stuhr i Danuta Stenka w polskiej wersji językowej filmu „Twój Vincent” [ZOBACZ] – Radio Wrocław, radiowroclaw.pl [dostęp 2017-11-24].
- ↑ Mundo Invisível (2011) reżyseria, scenariusz, produkcja, Filmweb [dostęp 2021-05-18] (pol.).
BibliografiaEdytuj
- Jerzy Stuhr w bazie IMDb (ang.)
Linki zewnętrzneEdytuj
- Jerzy Stuhr w bazie Filmweb
- Jerzy Stuhr w bazie filmpolski.pl
- Jerzy Stuhr, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-04-09].
- Giuseppe Sedia, An Interview with Jerzy Stuhr, in “The Krakow Post”, March 26th 2012.
- Jerzy Stuhr na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Jerzy Stuhr o swoich rolach, wirtualny album