Wikipedia

Jeżów

miasto w województwie łódzkim
(Przekierowano z Jeżów (powiat brzeziński))

Jeżów – miasto w Polsce w województwie łódzkim, w powiecie brzezińskim, w gminie Jeżów. Siedziba gminy Jeżów.

Jeżów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Fragment centrum
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 łódzkie

Powiat

brzeziński

Gmina

Jeżów

Prawa miejskie

1334–1870, 2023

Burmistrz

Mariusz Guzicki

Powierzchnia

12,56 km²

Populacja 
• liczba ludności
• gęstość


1278[1]
102 os./km²

Strefa numeracyjna

46

Kod pocztowy

95-047[2]

Tablice rejestracyjne

EBR

Położenie na mapie gminy Jeżów
Mapa konturowa gminy Jeżów, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Jeżów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Jeżów”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Jeżów”
Położenie na mapie powiatu brzezińskiego
Mapa konturowa powiatu brzezińskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jeżów”
Ziemia51°48′49″N 19°58′07″E/51,813611 19,968611
TERC (TERYT)

1021044

SIMC

0728658

Urząd miejski
ul. Kwiatowa 1
95-047 Jeżów
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
BIP
Fragment rynku
Stacja Rogowskiej Kolei Dojazdowej

Jeżów leży na historycznym Mazowszu, w dawnej ziemi rawskiej[3]. Dawniej miasto duchowne, założone w 1334 roku, położone było w ziemi rawskiej województwa rawskiego[4][5]. Zdegradowany do rangi wsi 31 maja 1870 roku i włączony do gminy Popień jako jej nowa siedziba[6]. 21 września 1953 stał się siedzibą gminy Jeżów[7], a w latach 1954–1972 gromady Jeżów[8]. Od 1973 ponownie w reaktywowanej gminie Jeżów[9]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa skierniewickiego. Status miasta odzyskał 1 stycznia 2023[10] .

Historia edytuj

Najstarsze dzieje Jeżowa wiążą się z prepozyturą klasztoru benedyktynów w Lubiniu w Wielkopolsce. Przypuszczalnie prepozytura jeżowska została ufundowana za panowania Bolesława Krzywoustego, czyli w latach 1107–1138. Według Jana Długosza, kościół jeżowski pod wezwaniem św. Andrzeja został zbudowany z inicjatywy Piotra Włostowica, od roku 1117 palatyna księcia Bolesława. Benedyktyni administrowali obszerną parafią, obejmującą także wsie Góra, Mikulin, Jasienin, Krosnowa. Za czasów biskupa krakowskiego Gedki (czyli w latach 1166–1185) w konwencie jeżowskim odbył się synod archidiecezji gnieźnieńskiej z udziałem legata papieskiego Reginalda. Do końca XIII wieku Jeżów staje się jedną ze znaczniejszych osad w tym rejonie. Dokument Konrada I Mazowieckiego z roku 1239 sygnalizuje, że w osadzie Jeżów było targowisko i komora celna (usytuowana na drodze handlowej z Pomorza do Sandomierza). W roku 1257 książę Siemowit I uwolnił częściowo ludność Jeżowa od powinności na rzecz panującego, a w roku 1298 Bolesław II uczynił to całkowicie.

Prawa miejskie edytuj

W roku 1334 za zgodą księcia Siemowita II Jeżów uzyskał prawa miejskie. Powstała miejscowa szkoła parafialna, pozostająca pod opieką prepozyta jeżowskiego. Z tej szkoły wywodzili się liczni studenci Akademii Krakowskiej. Już w roku 1406 w annałach tej uczelni został odnotowany niejaki Spytko, syn Stanisława, z Jeżowa (Spitko Stanislai de Jeszow). W latach 1462–1500 studiowało trzech żaków z Jeżowa, w latach 1500–1600 kolejnych trzynastu. W roku 1462 po śmierci Władysława II, księcia płockiego, Ziemia rawska wraz z Jeżowem została przyłączona do Korony. Miasto rozwijało się i wysyłało osadników. Maciej, syn Macieja, z Jeżowa został w roku 1459 założycielem miasta Skierniewic. W mieście istniała łaźnia, z której raz w tygodniu zakonnicy i uczniowie szkoły parafialnej mogli korzystać bezpłatnie. Wcześnie powstały cechy kowali, stelmachów i szewców. Za czasów króla Zygmunta I Starego Jeżów nabył prawo do organizowania 9 jarmarków rocznie. Jego mieszkańcy byli zwolnieni z obowiązku dostarczania podwód dla wojska (dekrety z r. 1519 i 1546).

W roku 1494 miasto zostało zniszczone przez pożar. Zniszczeniu uległ także kościół pw. Św. Andrzeja. Odbudowę tego kościoła prowadził opat Piotr w latach 1494–1505. Po odbudowie Jeżów należał do grona najpiękniejszych miasteczek Polski. Gościł tu król Zygmunt I Stary (4 czerwca 1513 r.) i jego syn Zygmunt II August (10 maja 1552 r.).

Upadek Jeżowa edytuj

W czasie „potopu szwedzkiego” (1655–1657) miasto zostało dwukrotnie doszczętnie złupione i zniszczone (po raz pierwszy w kwietniu 1655, po raz drugi w czerwcu 1657 r.). Po raz trzeci miasto dotkliwie ucierpiało podczas rokoszu Lubomirskiego w r. 1665, kiedy dokonano gwałtu na mieszczanach Jeżowa. Dwa lata później (1667) Jeżów (pomijając zakonników) liczył tylko 33 mieszkańców. Dla upamiętnienia pomordowanych i zmarłych podczas zarazy w drugiej połowie XVII w. wzniesiono kościół cmentarny pod wezwaniem św. Leonarda. Mimo usilnych starań prepozytorów jeżowskich miasto odbudowywało się wolno. W roku 1777 Jeżów posiadał 91 domów mieszkalnych i 546 mieszkańców i miał prawo do 4 jarmarków. W roku następnym król Stanisław August Poniatowski dodał do istniejących cztery nowe jarmarki.

W wyniku II rozbioru Polski (1793) Jeżów znalazł się we władzy Prus. Prusacy założyli w mieście garnizon wojskowy i sporządzili dokładny opis miasta (88 drewnianych domów, 393 mieszkańców, w tym osób głównych 93). W mieście było 27 rzemieślników, pozostali mieszkańcy utrzymywali się z rolnictwa (dysponując 44 końmi i 180 wołami pociągowymi) i z hodowli (spis niemiecki rejestruje ogółem: 97 krów, 61 owiec, 96 świń). W mieście był szpital-przytułek, w którym przebywało 8 starców lub kalek. Władzę w mieście sprawował burmistrz (Józef Szwaciński) przy pomocy 6 radnych. Sekularyzacja dóbr kościelnych w roku 1796 spowodowała likwidację prepozytury benedyktyńskiej. Dobra kościelne przeszły pod administrację króla pruskiego, a Jeżów stał się miastem królewskim. Tym samym miasto utraciło zamożnego patrona w postaci zakonu benedyktynów. W roku 1798 liczyło 98 domów i 526 mieszkańców. Dość znaczny wzrost ludności wiązał się z osiedlaniem się w Jeżowie kupców i rzemieślników żydowskich, którzy wcześniej nie mogli mieszkać w posiadłościach kościelnych.

W latach 1807–1815 Jeżów wchodził w skład Księstwa Warszawskiego. Jednak okres wojen napoleońskich nie był korzystny dla rozwoju miasta. 6 lipca 1807 roku rozgorzał wielki pożar, który strawił większość domów. W roku 1809 wybuchła epidemia cholery, która zdziesiątkowała ludność. W mieście przestały funkcjonować targi, szkoła elementarna została zamknięta. Funkcjonował w dalszym ciągu jedynie szpital-przytułek.

Wraz z utworzeniem Królestwa Polskiego pojawiły się symptomy rozwoju miasta. W roku 1815 wybrukowano rynek miejski, a w roku 1837 dwie główne ulice – Piotrkowską i Tylną. W roku 1826 wytyczono rewir dla Żydów, których liczba znacząco wzrastała. W roku 1830 miasto liczyło 102 domy i 798 mieszkańców, w tym 67 Żydów.

Według spisu z roku 1860 Jeżów posiadał 2 kościoły (jeden murowany, drugi cmentarny drewniany) i 125 domów (2 murowane). Miał 1217 mieszkańców, w tym 335 Żydów i 16 Niemców. W mieście były 2 zajazdy i 9 karczem. Handlem zajmowało się 60 osób, rzemiosłem 97, reszta mieszczan trudniła się hodowlą i rolnictwem.

Utrata praw miejskich edytuj

W roku 1869 na mocy ukazu carskiego Jeżów utracił prawa miejskie, a w roku następnym decyzją gubernatora piotrkowskiego został włączony do gminy Popień (z siedzibą w Popieniu). Mimo degradacji Jeżów pozostał głównym ośrodkiem w gminie. Tu była jedyna w całej gminie szkoła początkowa, do której uczęszczało prawie dwustu uczniów (w drugiej istniejącej szkole w Katarzynowie, stworzonej przez kolonistów niemieckich, uczono wyłącznie w języku niemieckim i rosyjskim). Dobrze rozwijało się w Jeżowie szkolnictwo zawodowe.

II wojna światowa edytuj

Podczas okupacji niemieckiej, w 1940, Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1600 Żydów. W marcu 1941 zostali wywiezieni do getta w Warszawie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[11].

Odzyskanie statusu miasta edytuj

29 grudnia 2021 rada gminy Jeżów podjęła uchwałę w sprawie odzyskania praw miejskich przez Jeżów. Według wójta Mariusza Guzickiego chodzi o sprawiedliwość dziejową. Większość mieszkańców, z którymi rozmawiało Radio Łódź, przychylnie patrzy na starania władz samorządowych o przywrócenie praw miejskich[12]. Termin przeprowadzenia konsultacji społecznych były dni 2-23 lutego 2022[13]. W konsultacjach wzięło udział 801 spośród 2711 osób uprawnionych do głosowania (frekwencja 29,55%). Za nadaniem statusu miasta głos oddało 731 osób (91,26%), przeciwko było 40 głosujących (4,99%), 27 osób wstrzymało się od głosu (3,37%), a 3 głosy były nieważne[14]. Dnia 25.03.2022 Rada Gminy Jeżów jednomyślnie, głosami 13 radnych przyjęła uchwałę XXXVI/258/2022 o wystąpieniu z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Jeżów[15]. 1 stycznia 2023 doszło do przywrócenia statusu miasta[16].

Zabytki edytuj

 
Kościół Św. Józefa Oblubieńca NMP
 
Kościół cmentarny Św. Leonarda

Według rejestru zabytków NID[17] na listę zabytków wpisane są obiekty:

  • zespół klasztorny benedyktynów, XVI–XX w.:
    • kościół, obecnie parafialny pw. św. Józefa (dobudowany do nawy kościoła św. Andrzeja), 1907–14, nr rej.: A-444 z 8.12.1976
    • kościół pw. św. Andrzeja, XVI w., nr rej.: 11-I-11 z 20.09.1947 i z 19.11.1960 oraz 11 z 27.05.1967
    • cmentarz kościelny, nr rej.: A 988 z 22.02.1995
    • dzwonnica, 1914, nr rej.: jw.
  • cmentarz rzymskokatolicki, XIX w., nr rej.: 848 A z 30.12.1994
  • kościół cmentarny pw. św. Leonarda, drewniany, 2 poł. XVII w., nr rej.: 10-I-10 z 20.09.1947 i z 19.11.1960 oraz 10 z 27.05.1967
  • brama cmentarna, nr rej.: jw.
  • cmentarz wojenny (żołnierzy polskich), ul. Wojska Polskiego, 1939–1945, nr rej.: 905/A z 21.12.1992
  • kaplica (mauzoleum), 1884, nr rej.: jw.
  • cmentarz wojenny z I wojny światowej (żołnierzy niemieckich), nr rej.: 944/A z 19.11.1993
  • dom, al. 1 Maja 7/9, drewniany, pocz. XIX w., nr rej.: A-445 z 30.10.1976
  • dom, al. 1 Maja 17, poł. XIX w., nr rej.: A-446 z 8.12.1976
  • dom, ul. Rawska 7, 1 poł. XIX w., nr rej.: 517-I-11 z 23.01.1950
  • dom, ul. Rawska 43, 1 poł. XIX w., 2 poł. XIX w., nr rej.: A-447 z 20.11.1976
  • dom, ul. Szkolna 6, drewniany, 1820, nr rej.: 516-I-11 z 23.01.1950

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 408 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Oskar Kolberg: Mazowsze. Obraz etnograficzny. T. 1: Mazowsze polne. Cz. 1. Kraków: Drukarnia Wł. L. Anczyca i Spółki, 1885, s. 4. OCLC 812176564. [dostęp 2022-12-20]. (pol.).
  4. ↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 112.
  5. ↑ Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
  6. ↑ Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 77)
  7. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 42, poz. 199
  8. ↑ Uchwała Nr 29/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu brzezińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)
  9. ↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
  10. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2022 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta (Dz.U. z 2022 r. poz. 1597)
  11. ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 382.
  12. ↑ Jeżów chce pójść śladem Bolimowa i Lutomierska. "Może stać się miastem w 2023 roku"
  13. ↑ Konsultacje Jeżów
  14. ↑ Wyniki Jeżów
  15. ↑ Uchwała
  16. ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 1597.
  17. ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-17].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jeżów&oldid=72724830”