Wikipedia

John Ross (odkrywca)

brytyjski oficer i polarnik

John Ross (ur. 24 lipca 1777 w Balsarroch, w hrabstwie Wigtownshire w Szkocji, zm. 30 sierpnia 1856 w Londynie) – brytyjski oficer Royal Navy, odkrywca, polarnik, dowódca wypraw arktycznych.

John Ross
Ilustracja
Portret Johna Rossa (ok. 1833)
Rear Admiral
Data i miejsce urodzenia

24 lipca 1777
Balsarroch

Data i miejsce śmierci

30 sierpnia 1856
Londyn

Przebieg służby
Siły zbrojne

 Royal Navy

Główne wojny i bitwy

II koalicja antyfrancuska
III koalicja antyfrancuska

Multimedia w Wikimedia Commons

W latach 1818–1819 dowodził w wyprawie, która dotarła do Cieśniny Smitha i Cieśniny Lancastera. Podczas wyprawy w latach 1829–1833 odkrył półwysep Boothia i Wyspę Króla Williama. Podczas tej ekspedycji jego bratanek James Clark Ross (1800–1862) jako pierwszy ustalił położenie północnego bieguna magnetycznego. W latach 1850–1851 prowadził poszukiwania zaginionej wyprawy Franklina.

Życiorys edytuj

John Ross urodził się 24 lipca 1777 roku w Balsarroch, w hrabstwie Wigtownshire w Szkocji[1].

Royal Navy edytuj

W wieku 9 lat wstąpił jako first-class volunteer do Royal Navy pod opiekę kapitana Seymoura Fincha[2]. Przez trzy lata służył na statku HMS Pearl na Morzu Śródziemnym, a przez kolejny rok na statku HMS Impregnable pod opieką kapitana Thomasa Byarda (1743–1798)[2]. Następnie odbył trzy rejsy do Indii Zachodnich i trzy po Morzu Bałtyckim[2].

W latach 1793–1798 roku Ross pracował dla Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej[2]. W 1799 roku powrócił do marynarki i służył jako midshipman na slupie HMS Weazel[2]. Następnie służył na statkach HMS Clyde i HMS Diligence[3]. W 1803 roku po wypowiedzeniu wojny Francji służył na HMS Grampus[3]. W 1805 roku otrzymał awans na porucznika[3]. Poważnie ranny w 1806 roku podczas abordażu na statek hiszpański – w 1809 roku otrzymał rentę z tytułu odniesionych obrażeń[4]. Od 1808 roku służył na HMS Victory – jednej z jednostek ochraniających brytyjskie statki handlowe na Morzu Bałtyckim[4]. Flota brytyjska była wspierana przez siły szwedzkie, które były osłabione – załogi szwedzkie rekrutowały się z biednych chłopów[5]. Posługujący się szwedzkim Ross został oddelegowany jako oficer łącznikowy do marynarki szwedzkiej[6]. W 1812 roku Ross został awansowany na stopień komandora i został dowódcą HMS Briseis[7]. W tym samym roku przyjął na statek jako first-class volunteer swojego bratanka Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[7].

Wyprawy arktyczne edytuj

Brytyjskie poszukiwania Przejścia Północno-Zachodniego edytuj

W 1817 roku brytyjski podróżnik William Scoresby (1789–1857) raportował, że wody wokół Grenlandii między 74°N a 80°N są wolne od lodu[8]. Wzbudziło to zainteresowanie Admiralicji i rozpoczęto poszukiwania Przejścia Północno-Zachodniego[8]. W 1818 roku wysłano dwie wyprawy, które zapoczątkowały 35 lat brytyjskich poszukiwań[8].

Kandydaturę Rossa na dowódcę „Isabelli” wysunął George Johnstone Hope (1767–1818)[9]. Wyprawa Rossa potwierdziła informacje Williama Baffina (1584–1622) o Zatoce Baffina i podjęła próbę dalszej przeprawy na północ[10]. Dotarła do Cieśniny Smitha, osiągając 76°N, gdzie dalszą przeprawę uniemożliwiła obecność lodu[10]. Następnie Ross skierował się na zachód, docierając do Cieśniny Lancastera[11]. Zawrócił zmylony mirażem gór blokującym dalsze przejście na zachód, za co spotkała go krytyka po powrocie do domu[10]. Podczas wyprawy Ross jako pierwszy Europejczyk odwiedził dom grenlandzkiego Inuita[12].

Po powrocie Ross przeszedł na emeryturę, lecz był skłonny poprowadzić kolejną wyprawę, jednak już nigdy nie powierzono mu takiego zadania[10]. Zainteresował się silnikami parowymi i frenologią[10].

Wyprawa Rossa (1829–1833) edytuj

 
Statek „Victory” w Gulf of Boothia (1832)
 
„Boothia Peninsula and North Somerset”, mapa z True Tales of Arctic Heroism in the New World (1912) autorstwa Adolphusa Greely’ego (1844–1935)

W 1829 roku zamożny producent ginu Felix Booth (1780–1850) postanowił sfinansować prywatną wyprawę arktyczną w poszukiwaniu Przejścia Północno-Zachodniego[10]. Ekspedycję poprowadził John Ross wraz z bratankiem[10]. Wyprawa wyruszyła na statku „Victory”[10]. Odkryto Cieśninę Księcia Regenta i ląd po jej stronie zachodniej[10], który nazwano Boothia na cześć fundatora wyprawy[13]. Ross odkrył również zatokę na południe od Cieśniny Księcia Regenta, którą również nazwano Boothia[1][a]. Wyprawa przezimowała na południowym krańcu zatoki w miejscu, które Ross nazwał Lord Mayor Bay[10]. Europejczycy przetrwali dzięki pomocy Inuitów, którzy rozbili swój obóz zimowy w pobliżu Lord Mayor Bay[10]. Podczas pierwszego zimowania w 1831 roku bratanek Rossa – James Clark Ross (1800–1862) jako pierwszy ustalił położenie północnego bieguna magnetycznego[10]. Dopiero po trzech latach ekspedycji udało się osiągnąć Cieśninę Księcia Regenta[10]. Uczestnicy wyprawy zmuszeni byli porzucić „Victory” i przeprawili się na północny wschód[10]. Założyli obóz zimowy w miejscu, gdzie składowano zapasy ze statku Parry’ego[10]. Przy próbie dalszej przeprawy łodziami zostali zoczeni przez statek wielorybniczy – dawny statek Rossa „Isabellę” – który zabrał ich do Anglii[10]. Powrót zaginionych przez lata polarników i odkrycie północnego bieguna magnetycznego uczyniły Rossów sławnymi[10]. W 1834 roku John Ross otrzymał tytuł szlachecki[1]. Na mocy decyzji Parlamentu Ross otrzymał rentę, a Booth zwrot kosztów ekspedycji[10]. W latach 1839–1846 Ross pełnił urząd konsula w Sztokholmie[1].

Ekspedycja ratunkowa do Arktyki edytuj

Osobny artykuł: Ekspedycja Franklina (1845).

W 1851 roku Ross stanął na czele kolejnej ekspedycji ratunkowej w celu odnalezienia członków zaginionej ekspedycji Johna Franklina – bez powodzenia[10][1].

W 1851 roku został awansowany na stopień kontradmirała (ang. rear admiral)[1]. Zmarł w 1856 roku w Londynie[1].

Publikacje edytuj

  • 1835 – Narrative of a Second Voyage in Search of a North-West Passage[1]

Członkostwa i nagrody edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej nie wprowadziła egzonimu „Zatoka Boothia”, zob. KSNG 2007 ↓, s. 2, nazwa zatoki to Gulf of Boothia , zob. KSNG 2008 ↓, s. 18.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h Encyclopædia Britannica ↓.
  2. ↑ a b c d e Ross 1994 ↓, s. 11.
  3. ↑ a b c Ross 1994 ↓, s. 12.
  4. ↑ a b Ross 1994 ↓, s. 13.
  5. ↑ Ross 1994 ↓, s. 13–14.
  6. ↑ Ross 1994 ↓, s. 14.
  7. ↑ a b Ross 1994 ↓, s. 18.
  8. ↑ a b c d e Day 2006 ↓, s. 248.
  9. ↑ Ross 1994 ↓, s. 31.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Nuttall 2005 ↓, s. 1775.
  11. ↑ Encyklopedia PWN ↓.
  12. ↑ Nuttall 2005 ↓, s. 1774.
  13. ↑ Encyclopædia Britannica – Boothia ↓.
  14. ↑ Royal Geographical Society: Gold medallists 1832-2021. [w:] www.rgs.org [on-line]. [dostęp 2021-09-19]. (ang.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Ross_(odkrywca)&oldid=72708115”