Johow-Gelände w Poznaniu

Johow-Gelände w Poznaniu – zespół mieszkaniowy, którego budowa rozpoczęła się na początku XX wieku, zlokalizowany w Poznaniu na terenie Łazarza na obszarze jednostki pomocniczej Osiedle Św. Łazarz. Stanowi akademicki przekrój przez style architektoniczne XX wieku[potrzebny przypis]. Założenie urbanistyczne zespołu od 29 listopada 1991 roku figuruje w rejestrze zabytków pod numerem 368[1].

Johow-Gelände
Zabytek: nr rej. 368 z 29.11.1991
Ilustracja
Johow-Gelände (ul. Juliusza Kossaka) – zabudowa z około 1910
Państwo

 Polska

Miasto

Poznań

Dzielnica

Osiedle Św. Łazarz

Data budowy

1904–lata 60. XX wieku

Architekt

Max Johow, Emil Asmus

Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, w centrum znajduje się punkt z opisem „Johow-Gelände”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Johow-Gelände”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Johow-Gelände”
Ziemia52°23′58″N 16°53′53″E/52,399444 16,898056
Johow-Gelände (narożnik ulic Kossaka i Siemiradzkiego) – zabudowa modernistyczna
Niektóre wewnętrzne tereny zielone zamieniono po wojnie w śmietniska i parkingi

Lokalizacja

edytuj

Zespół znajduje się między ulicami: Jana Matejki, Stanisława Wyspiańskiego (także przy Skwerze Marszałka Ferdynanda Focha), Ułańską i Artura Grottgera w Poznaniu. Dojazd autobusem Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Poznaniu linii 164 (przystanki Palmiarnia lub Wyspiańskiego) oraz tramwajami z dworca głównego w kierunku pętli Górczyn – do przystanku Park Wilsona.

Historia do 1918

edytuj

Współwłaścicielami tego terenu w 1902 byli Max Johow i architekt Emil Asmus (teren nabył początkowo sam Johow po 1900 od Heliodora Święcickiego[2]). Całość podzielono, według koncepcji pierwszego z nich, prostokątną siatką, zaznaczając zarysy poszczególnych parceli, których zabudowa była dziełem różnych architektów, aczkolwiek Johow tworzył spółkę projektancką z Albertem Schmidtem[2]. Całość zabudowano dużymi, reprezentacyjnymi cztero-, pięciokondygnacyjnymi kamienicami bez oficyn, z podwórzami stanowiącymi wspólne tereny zielone. Budynki zawierały luksusowe apartamenty (4-, 5-pokojowe), z mieszkaniami dla służby na poddaszach i w suterenach. Koncepcja przypomina znacząco zaprojektowane kilka lat później założenie w BerlinieWillmersdorf.

Najwcześniejsze obiekty kompleksu to: domy przy ul. Matejki 51, 59, 60, 61 (proj. Emil Asmus), Matejki 56 (proj. Max Biele) z 1904, ul. Chełmońskiego 22 (proj. Karl Roskam) z 1906. Domy przy ul. Siemiradzkiego 5 oraz Chełmońskiego 8 i 9 są prawdopodobnie autorstwa Franciszka Rotnickiego. Ten okres zabudowy Johow-Gelände reprezentuje przede wszystkim architektura secesyjna i style historyzujące (eklektyzm). Osiedle miało charakter elitarny, a adresatami lokali byli głównie urzędnicy, wyżsi rangą wojskowi, nauczyciele, kupcy i architekci[2].

Historia po 1918

edytuj

Zabudowę kompleksu kontynuowano w dwudziestoleciu międzywojennym, jednak w okrojonym zakresie (m.in. zrezygnowano z bocznych skrzydeł i koncepcji wspólnych ogrodów). Początkowo były to budynki o formach neoklasycznych, a później (lata 30. XX wieku) również modernistycznych. W tym czasie prace koncentrowały się głównie w rejonie ulic: Kossaka, Chełmońskiego i Ułańskiej. Warto wymienić z tego okresu:

  • dom przy ul. Chełmońskiego 5 z arkadową klatką schodową biegnącą przez całą elewację,
  • dom przy ul. Siemiradzkiego 3 z 1936 o stylistyce modernistycznej.

W czasie II wojny zabudowa była kontynuowana – powstawały wówczas spore założenia przy ulicach Ułańskiej i Kossaka. Domy z tego okresu posiadały duże wewnętrzne podwórza tudzież wysunięte przed lico piony balkonowe i paradoksalnie nawiązywały do znienawidzonej w III Rzeszy stylistyki modernizmu. Zachowały się płaskorzeźby z tego okresu w nadświetlach drzwi wejściowych – nawiązujące do germańskiej symboliki i sławiące związek człowieka z ziemią.

Czasy współczesne

edytuj

Ostatni etap zabudowy Johow-Gelände miał miejsce w latach 60. XX wieku, kiedy powstały nieliczne budynki plombowe. Obecnie pewna część kamienic na tym terenie zatraciła cechy stylowe po licznych, nieodpowiednich przebudowach. Jednak całość kompleksu nadal jest interesującym przykładem przeglądowym na architekturę XX wieku, reprezentującą wysoki poziom artystyczny.

Tablica

edytuj

Dom na narożniku ulic Matejki i Wyspiańskiego posiada na elewacji tablicę pamiątkową następującej treści: Dom ten był w latach 19451948 siedzibą Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Partii Robotniczej w Poznaniu / Poznań, luty 1967 r.

Zobacz też

edytuj

Galeria zdjęć

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 155 [dostęp 2010-10-01].
  2. a b c Jacek Kotus, Natura wielkomiejskich sąsiedztw. Analiza subsąsiedzkich i sąsiedzkich terytorialnych podsystemów społecznych w Poznaniu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 2007, s. 139-140, ISBN 978-83-232182-9-6

Bibliografia

edytuj