Jordanów

miasto i gmina w województwie małopolskim

Jordanówmiasto w województwie małopolskim, w powiecie suskim, siedziba gminy wiejskiej Jordanów.

Jordanów
miasto i gmina
Ilustracja
Jordanowski rynek z lotu ptaka
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

suski

Data założenia

1564

Prawa miejskie

7 listopada 1564

Burmistrz

Andrzej Malczewski

Powierzchnia

21,03[1] km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


5366[2]
255,2 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 18

Kod pocztowy

34-240

Tablice rejestracyjne

KSU

Położenie na mapie powiatu suskiego
Mapa konturowa powiatu suskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jordanów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Jordanów”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Jordanów”
Ziemia49°38′57″N 19°49′48″E/49,649167 19,830000
TERC (TERYT)

1215011

SIMC

0960154

Urząd miejski
Rynek 1
34-240 Jordanów
Strona internetowa
BIP

Położenie edytuj

Miasto położone jest nad rzeką Skawą w Kotlinie Rabczańskiej u południowych podnóży Beskidu Makowskiego[3].
W latach 1975–1998 w województwie nowosądeckim.
Sąsiednie gminy: Bystra-Sidzina, Jordanów, Raba Wyżna.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 5366 mieszkańców[2].

Historia edytuj

 
Widok ogólny około 1928–1930

Miasto zostało lokowane w 1564 r. na prawie niemieckim przez Wawrzyńca Spytka Jordana z Zakliczyna. Powstało na "surowym korzeniu" na terenie starszej wsi Malejowa[4]. Nazwa miasta wywodzi się od nazwiska założyciela. Osada położona była przy skrzyżowaniu szlaków: z Krakowa i Wieliczki (trakt solny) przez Myślenice na Orawę i Węgry oraz szlaku doliną Skawy na historyczny Śląsk. W 1581 r. Jordanów uzyskał prawo dorocznych jarmarków, które w XVII w. stały się znane w południowej części Korony. Sprzedawano tu bydło, płótno oraz sól.

W XIX w. miasto nieco podupadło i miało charakter raczej rolniczy. Liczba mieszkańców ledwie przekraczała tysiąc osób. Wśród nich Żydzi, z których część należała do miejscowej gminy wyznaniowej żydowskiej. 1 kwietnia 1929 do miasta przyłączono sąsiednią wieś Malejową oraz przysiółki Przykiec, Hrobacze i Munkacz[5]. Tym samym liczba ludności przekroczyła trzy tysiące.

W 1939 r. okolice Jordanowa były miejscem walk 10. Brygady Kawalerii oraz miejscowej ludności z wojskami niemieckimi. Miasto zostało mocno zniszczone w czasie II wojny światowej.

Kalendarium edytuj

 
Liceum Ogólnokształcące w Jordanowie, 1926

Wydarzenia[potrzebny przypis]:

  • 7 listopada 1564 – Wawrzyniec Spytek Jordan otrzymał od króla Zygmunta Augusta przywilej na założenie miasta Jordanowa.
  • 1576 – został wzniesiony drewniany kościół, którego fundatorką była żona zmarłego Spytka Jordana – Anna Jordanowa z Sieniawskich.
  • 1588 – utworzono pierwszą szkołę parafialną obok Skotnicy (dzisiejsza ul. Batalionów Chłopskich).
  • 1618 – pierwsza wzmianka historyczna o obrazie Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, czczonej jako Pani Jordanowska.
  • 1772 – w wyniku rozbioru Polski dobra jordanowskie, których właścicielem był Józef Sierakowski, przeszły pod panowanie Austrii, tak jak inne tereny południowej Polski.
  • 1858 – wizytacja w Jordanowie Jego Cesarskiej Mości Franciszka Józefa.
  • 1885 – została założona Ochotnicza Straż Pożarna Miasta Jordanowa.
  • 1896 – zostało założone Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”[6].
  • 1900 – powstało Towarzystwo Zaliczkowe „Praca i Oszczędność”.
  • 1912 – w ramach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” powstał paramilitarny oddział Polowych Drużyn Sokolich[6].
  • 1913 – wybudowano kościół parafialny według projektu dr. Jana Sas-Zubrzyckiego. Również ten sam architekt zaprojektował budynek Ratusza Miejskiego (1911) oraz budynek Sądu Grodzkiego (1908).
  • 1919 – posadzono na zachodniej stronie jordanowskiego Rynku „Dąb Wolności” na pamiątkę odzyskania przez Polskę niepodległości.
  • 1926 – założenie Miejskiego Prywatnego Seminarium Nauczycielskiego im. św. Stanisława ze Szczepanowa.
  • 1929 – przyłączono do miasta Jordanowa gminę Malejowa oraz przysiółki: Hrobacze, Przykiec i Munkacz.
  • 1930 – miasto Jordanów zostaje zelektryfikowane.
  • 1932 – miasto wizytował ks. kardynał Adam Stefan Sapieha – metropolita krakowski, i uczestniczył w uroczystym posiedzeniu Rady Miasta.
  • 1933 – powstał organ lewicy chłopskiej „Wieś i Jej Pieśń”.
  • 1 września 1939 – od strony słowackiej Orawy Niemcy hitlerowskie napadły ziemię jordanowską.
  • 1939 – wprowadzono w Jordanowie tajne nauczanie dla klas od V do VII, a następnie w zakresie szkoły średniej.
  • 1939–1945 – miasto zostało dwukrotnie spalone, a straty w wyniku zniszczeń wyniosły 72%.
  • 1939–1945 – na terenie ziemi jordanowskiej działały między innymi takie ugrupowania partyzanckie jak: Bocian, Chełm, Harnasie, Walka, Związek Walki Zbrojnej oraz Koła: Rocha i Bataliony Chłopskie.
  • 1942 – rozstrzelanie przez okupanta hitlerowskiego 67 Żydów jordanowskich.
  • 29 stycznia 1945 – zajęcie miasta przez oddziały Armii Czerwonej.
  • 1951 – miasto otrzymało wodę z wodociągów miejskich z ujęciem źródeł na górze Przykrzec oraz zostały uruchomione 22 hydranty przeciwpożarowe.
  • 1967 – groźny pożar kościoła parafialnego, powstały w wyniku wyładowań atmosferycznych. Dzięki sprawnej akcji gaśniczej straży pożarnych udało się uratować świątynię. Spłonął tylko dach kościoła.
  • Na przełomie lat 60. i 70. XX w. powstał największy zakład produkcyjny Krakowskiej Fabryki Armatur – Zakład nr 3 w Jordanowie.
  • 1975 – Miejska Rada Narodowa podjęła uchwałę w formie wniosku pod adresem Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie o utworzeniu wspólnej Rady dla: Miasta Jordanowa, Gminy w Jordanowie oraz Gminy Bystra-Sidzina.
  • 13 grudnia 1975 – na stację kolejową w Jordanowie wjechał pierwszy specjalny pociąg elektryczny relacji Kraków – Zakopane.
  • 4 marca 1977 – w sali widowiskowej Domu Strażaka odbył się I Wojewódzki Zjazd Ochotniczych Straży Pożarnych z terenu województwa nowosądeckiego.
  • 15 maja 1978 – powołano Towarzystwo Miłośników Ziemi Jordanowskiej.
  • 3 czerwca 1979 – miasto Jordanów było organizatorem Wojewódzkiego Święta Ludowego.
  • 9 września 1984 – miasto Jordanów zostało odznaczone Orderem Krzyża Grunwaldu III kl. Złotą odznaką Zasłużone dla Województwa Nowosądeckiego, odznaczenie honorowe Związku Bojowników o Wolność i Demokrację – Zarząd Główny.
  • 1981–1985 – oddano do użytku bloki mieszkalne z budownictwa spółdzielczego na osiedlu Wrzosy oraz oczyszczalnię ścieków typu bioblok.
  • 1983 – wybudowano nowe ujęcie wody dla Jordanowa na rzece Skawa.
  • 25 września 1994 – koronacja obrazu Matki Bożej Trudnego Zawierzenia – Pani Jordanowskiej. Koronacji dokonał kardynał Franciszek Macharski – metropolita krakowski.
  • 13 czerwca 1999 – beatyfikacja sług bożych wywodzących się z parafii jordanowskiej – ks. Piotra Dańkowskiego i ks. Stanisława Pyrtka.
  • 9 września 2001 – na jordanowskich plantach posadzono „Dęby – Pomniki Historii” dla upamiętnienia: papieża Jana Pawła II, ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, ks. bł. Piotra Dańkowskiego i ks. bł. Stanisława Pyrtka. Otwarto wystawę ekumeniczną w Izbie Historii Miasta Jordanowa „Przyjaźń bez granic”. Organizatorem wystawy były władze szwedzkiego miasta Karlskoga i Towarzystwo Miłośników Ziemi Jordanowskiej.
  • 9 października 2010 – koronacja papieskimi koronami obrazu Matki Bożej Trudnego Zawierzenia w parafii Przenajświętszej Trójcy Świętej w Jordanowie. Korony, które zostały nałożone na skronie Dzieciątka Jezus i Matki Bożej, zostały pobłogosławione przez papieża Benedykta XVI 1 września 2010 r. w Castel Gandolfo. Korony wykonano według wzoru koron częstochowskich pobłogosławionych przez Jana Pawła II. W koronie Matki Bożej umieszczono pierścień Sługi Bożego Jana Pawła, ofiarowany jordanowskiemu sanktuarium przez ks. kard. Stanisława Dziwisza.

Zabytki edytuj

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[7].

 
Ratusz
 
Kościół parafialny pw. Przenajświętszej Trójcy w Jordanowie
 
Dwór na Chrobaczem z 2. poł. XVIII w.

= Inne zabytki edytuj

  • Cmentarz wojenny nr 370 – Jordanów. Niezachowany cmentarz z I wojny światowej
  • Cmentarz żydowski w Jordanowie
  • Dąb Wolności na jordanowskich plantach „szubertowskich”, posadzony zgodnie z uchwałą Rady Miasta 21 maja 1919 roku w celu upamiętnienia odzyskania przez Polskę niepodległości,
  • figura św. Jana Nepomucena, znajdująca się na skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych w centrum jordanowskiego rynku, pochodząca z XVIII w. Św. Jan Nepomucen był czczony jako Patron „dobrej sławy” oraz jako opiekun dróg i mostów, a także orędownik w czasie powodzi. Zachował się orzeł w koronie wykuty w cokole kamiennej figury, mimo zaborów i wojen, jakimi dotknięta była Polska[potrzebny przypis].

Struktura powierzchni edytuj

Według danych z 2002 r.[8] Jordanów ma obszar 20,92 km², w tym:

  • użytki rolne: 57%
  • użytki leśne: 34%

Miasto zajmuje 3,05% powierzchni powiatu[potrzebny przypis].

Demografia edytuj

Dane z 30 czerwca 2004 r.[9]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 5118 100 2662 52 2456 48
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
244,6 127,2 117,4
  • Piramida wieku mieszkańców Jordanowa w 2014 roku[10].
     

Rozwój ludności edytuj

Rok 1857 1870 1880 1890 1900 1910 1921 1931 1939 1946 1950 1960 1986 2002 2004 2011 2012 2016 2019
Liczba mieszkańców 1040 1140 1236 1262 1345 1511 1486 3115 3300 2638 2515 3091 4400 5063 5118 5299 5234 5340 5360

Edukacja edytuj

Szkoły znajdujące się na terenie Jordanowa[potrzebny przypis]:

Sport edytuj

W mieście działają: Ludowy Klub Sportowy „Jordan”, Uczniowski Klub Sportowy Taekwondo Olimpijskie – Podhale oraz Koło Polskiego Związku Wędkarskiego. Z Jordanowa pochodzi pilot rajdowy Szymon Gospodarczyk[11].

Ludowy Klub Sportowy „Jordan” edytuj

Sekcja piłkarska skupia wokół siebie młodzież w czterech drużynach (ok. 90 zawodników): trampkarze, juniorzy młodsi, juniorzy i seniorzy. Klub dysponuje zmodernizowanym i odwodnionym boiskiem sportowym z dobrze rozbudowanym zapleczem socjalnym.

W sezonie 2001/2002 drużyna trampkarzy zajęła V miejsce w lidze okręgowej, natomiast drużyna juniorów I miejsce w tej samej lidze. Drużyna seniorów grająca w klasie A zajęła w sezonie 2001/2002 VI miejsce. W sezonie 2008/2009 drużyna seniorów zajęła I miejsce w klasie A Podhale i niniejszym dokonała historycznego awansu (po raz pierwszy w historii klubu i piłki nożnej w miasteczku) do Ligi Okręgowej okręgu Nowy Sącz. W sezonie 2018/19 Jordan wygrał rozgrywki podhalańskiej A Klasy i awansował do ligi okręgowej, do grupy Nowy Sącz II (Limanowa i Podhale)[12][13].

Uczniowski Klub Sportowy Taekwondo Olimpijskie – Podhale edytuj

Uczniowski Klub Sportowy Taekwondo Olimpijskie – Podhale skupia dzieci i młodzież oraz dorosłych z terenu Podhala. Klub powstał w 2001 r. Obecnie trenuje w nim ok. 60 zawodników. Klub promuje zdrowy styl życia poprzez trening dyscypliny olimpijskiej. W sezonie 2010/2011 zawodnicy klubu startowali w międzynarodowych i krajowych zawodach sportowych. Najwyższe osiągnięcia tamtego sezonu to:

  • 2 srebrne i 2 brązowe medale na Międzynarodowych Zawodach Taekwondo „Ilyo Cup 2010” na Słowacji miejsca 7 i 10 w kategorii mężczyzn oraz 8 i 9 w kategorii kobiet na III Technicznych Mistrzostwach Polski Poomsae dzieci i młodzików w 2011
  • brązowy medal w konkurencji walk kobiet na Ogólnopolskiej Olimpiadzie Młodzieży – Podlaskie 2011
  • złoty medal w konkurencji walk kobiet na Międzynarodowych Mistrzostwach Bydgoszcz CUP’2011.

W 2010 klub był również organizatorem seminarium treningowego z koreańskim Mistrzem Choel In Kang 6 dan. Klub organizuje też bezpłatne zajęcia w hali sportowej dla dzieci i młodzieży z Jordanowa i powiatu suskiego. Zajęcia prowadzi Artur Skwirut – trener II klasy sportowej, posiadacz czarnego pasa III Dan, kilkukrotny medalista Mistrzostw Polski oraz medalista I Olimpiady Młodzieży w 1995 r.[potrzebny przypis]

Turystyka edytuj

Z uwagi na swoje położenie wśród gór i lasów Jordanów posiada charakter miejscowości wczasowo-turystycznej. Miasto stanowi dogodny punkt wyjściowy w otaczające pasma górskie. Z centrum prowadzi pięć szlaków turystycznych m.in. na Luboń Wielki i Babią Górę[potrzebny przypis].

Piesze szlaki turystyczne edytuj

Szlaki[potrzebny przypis]:

  Główny Szlak Beskidzki: Rabka-ZdrójSkawa st. PKP – JordanówBystra PodhalańskaOkrąglicaPrzełęcz Kucałowa (schronisko na Hali Krupowej) – PolicaPrzełęcz KrowiarkiBabia Góra
  LanckoronaPrzełęcz SanguszkiBieńkówkaKoskowa GóraPrzełęcz JabconiówkaGrońOsielec Górny – JordanówNaprawa Dolna – Luboń MałyLuboń WielkiRabka Zaryte
  LubieńKlimasZębalowaKrzeczów Masztelowo – Naprawa Górna – Jordanów
  Jordanów dw. PKP – Wysoka

W okolicach Jordanowa leżą miejscowości: Naprawa, rodzinna wieś Jalu Kurka, autora głośnej powieści Grypa szaleje w Naprawie, Łętownia z zabytkowym drewnianym kościołem z XVIII w. oraz wieś Wysoka z zabytkowym dworem z XVI w. W niewielkiej odległości znajduje się Babiogórski Park Narodowy. Cennym zespołem krajobrazowo – przyrodniczym jest góra Przykrzec z atrakcyjnymi punktami widokowymi na dolinę Skawy, Beskid Wyspowy, Gorce, Tatry i Pasmo Babiogórskie.

Komunikacja edytuj

Komunikację w okolicach i z Krakowem, Zakopanem czy Rabką zapewniają busy, a na trasie KrakówZakopane i Sucha BeskidzkaNowy Sącz także linia kolejowa wraz ze stacją PKP w Jordanowie. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 28, dzięki temu przez Jordanów przejeżdżają przelotowe autobusy PKS ze Śląska w kierunku Zakopanego, Rzeszowa, Przemyśla[potrzebny przypis].

Miasta i gminy partnerskie[14] edytuj

Jordanów w mediach i kulturze edytuj

  • Jordanów jest wymieniony z nazwy w Potopie Henryka Sienkiewicza[15].
  • W powieści Jalu Kurka Grypa szaleje w Naprawie (I wyd. 1934 r.) część akcji rozgrywa się w Jordanowie.
  • Karczma Przykiec, zlokalizowana w Jordanowie, posłużyła do nagrań w 275. odcinku serialu Detektywi pod tytułem Schronisko (ten odcinek był także kręcony w schronisku na Hali Krupowej)[16].
  • Jordanów był często wspominany przez redaktora Andrzeja Zalewskiego w ramach jego audycji EkoRadio w Programie I Polskiego Radia[17].
  • Z Jordanowa pochodzi Robert K. Leśniakiewicz, badacz UFO oraz zjawisk nadprzyrodzoych, autor wielu publikacji na ten temat[18].
  • Z Jordanowa pochodzi Irena Stopa, ludowa poetka, autorka tomiku poezji ludowej Pokłosie życia oraz zbioru opowiadań góralskich Opowieści leśnej syski, a także laureatka wielu konkursów regionalnych. Wraz z rodziną była jedną z bohaterek serialu dokumentalnego Górale, emitowanego premierowo przez Polsat w latach 2018–2021 i wielokrotnie powtarzanego na siostrzanych kanałach należących do grupy Polsat Plus (m.in. Nowa TV i Polsat Play). Odcinki cyklu są również dostępne na platformie internetowej Polsat Box Go[19][20].
  • Z Jordanowa pochodzi pilot rajdowy Szymon Gospodarczyk[21].
  • W roku 2013 wydana została Monografia miasta Jordanowa, autorstwa Stanisława Bednarza, członka Towarzystwa Miłośników Ziemi Jordanowskiej[22].
  • W roku 2015 została wydana książka Życie i Zagłada Izraelickiej Gminy Wyznaniowej w Jordanowie autorstwa Grzegorza Miśkiewicza[23].
  • W Jordanowie istnieje Orkiestra Dęta Ochotniczej Straży Pożarnej[24]. W styczniu 2016 w noworocznym koncercie kolędowym tej orkiestry gościnnie wystąpiła Katarzyna Miśkowiec znana z szóstej edycji „The Voice of Poland”, a pochodząca rodem z Kojszówki, maleńkiej wioski, położonej 10 km od Jordanowa[25][26][27].
  • W 2023 wydana została książka Jordanów odkrywany na nowo - wędrówki i opowieści, autorstwa Stanisława Bednarza, członka Towarzystwa Miłośników Ziemi Jordanowskiej[28].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-09-30].
  2. a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-21].
  3. Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
  4. Zbigniew Anusik, Podział dawnego latyfundium kasztelana krakowskiego Spytka Wawrzyńca Jordana (1518–1568) w 1597 roku. Studium z dziejów młodszej gałęzi rodziny Jordanów herbu Trąby, „Przegląd Nauk Historycznych”, 21 (2), 2022b, s. 32.
  5. Dz.U. z 1929 r. nr 20, poz. 184
  6. a b Księga Uchwał Towarzystwa Gimnastycznego w Jordanowie. Paweł Matejko. Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Gniazda: Jordanów, Sucha, Maków. Kraków 2001. Wydawnictwo Zakonu Pijarów. Nakład 300 egz.
  7. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy, wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
  8. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  9. Baza demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  10. http://www.polskawliczbach.pl/Jordanow, w oparciu o dane GUS.
  11. Szymon Gospodarczyk pojedzie na Dakarze... ciężarówką!, Sucha24.pl, 20 listopada 2019 [dostęp 2020-04-25] (pol.).
  12. Klasa A 2018/2019, grupa: Podhale, 90minut.pl [dostęp 2020-07-21].
  13. Liga okręgowa 2019/2020, grupa: Nowy Sącz II (Limanowa-Podhale), 90minut.pl [dostęp 2020-07-21].
  14. Miasta partnerskie.
  15. Henryk Sienkiewicz: Potop II, literat.ug.edu.pl [dostęp 2017-10-12].
  16. 275 – Schronisko (2). KacperOpSuchor 2014-04-06. [dostęp 2017-10-12].
  17. Tomasz Wala, Jordanów. Upamiętnili dziennikarza [dostęp 2017-10-12] (pol.).
  18. WizjaNet(R), Badacz zjawisk niezwykłych, beskidzka24.pl [dostęp 2017-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-12] (pol.).
  19. Jordanów: Spotkanie autorskie z Ireną Stopą [dostęp 2017-10-12] (pol.).
  20. Znana ze szklanego ekranu Irena Stopa potrzebuje naszych głosów. Czasu jest mało, mamnewsa.pl [dostęp 2022-12-29].
  21. Małopolanin na fińskich szutrach, radiokrakow.pl [dostęp 2022-12-29] (pol.).
  22. „Monografia” w Magistracie, „echo jordanowa”, 21 lutego 2014 [dostęp 2017-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-12] (pol.).
  23. Życie i Zagłada Izraelickiej Gminy Wyznaniowej w Jordanowie, empik.com [dostęp 2017-10-12] (pol.).
  24. Ochotnicza Straż Pożarna. Orkiestra dęta OSP, jordanow.pl [dostęp 2020-07-21].
  25. Tomasz Wala, Noworoczne kolędowanie z Kasią Miśkowiec w Jordanowie, sucha24.pl [dostęp 2020-07-21] (pol.).
  26. Koncert Noworoczny Orkiestry Dętej OSP Jordanów, powiatsuski24.pl [dostęp 2023-01-29] (pol.).
  27. Kasia Miśkowiec z Kojszówki w drużynie Edyty Górniak, Sucha24, 12 września 2015 [dostęp 2023-01-29] (pol.).
  28. Jordanów hucznie obchodził 105. Rocznice Narodowego Święta Niepodległości, Sucha24, 13 listopada 2023 [dostęp 2024-01-18] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj