Franciszek (papież)

papież od 2013 roku, zakonnik jezuicki
(Przekierowano z Jorge Mario Bergoglio)

Franciszek[1][2][3] (łac. Franciscus PP., wł. Francesco, hiszp. Francisco; właśc. Jorge Mario Bergoglio SJ[a][4][5]; ur. 17 grudnia 1936 w Buenos Aires[6][7]) – argentyński duchowny rzymskokatolicki, jezuita, arcybiskup metropolita Buenos Aires i Prymas Argentyny[8] w latach 1998–2013, kardynał prezbiter w latach 2001–2013, przewodniczący Konferencji Episkopatu Argentyny w latach 2005–2011, 266. papież i 8. suweren Państwa Watykańskiego od 2013, sekretarz sekcji ds. migrantów i uchodźców Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju Człowieka od 2017[9], prefekt Dykasterii ds. Ewangelizacji od 2022.

Franciszek
Franciscus
Jorge Mario Bergoglio
Papież
Biskup Rzymu
Suweren Państwa Watykańskiego
Ilustracja
Franciszek (2023)
Herb duchownego Miserando atque eligendo
Spojrzał
z miłosierdziem
i wybrał
Kraj działania

Argentyna, Watykan

Data i miejsce urodzenia

17 grudnia 1936
Buenos Aires

Papież
Okres sprawowania

od 13 marca 2013

Prefekt Dykasterii ds. Ewangelizacji
Okres sprawowania

od 5 czerwca 2022

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

jezuici

Śluby zakonne

22 kwietnia 1973

Prezbiterat

13 grudnia 1969

Nominacja biskupia

20 maja 1992

Sakra biskupia

27 czerwca 1992

Kreacja kardynalska

21 lutego 2001
Jan Paweł II

Kościół tytularny

San Roberto Bellarmino

Pontyfikat

13 marca 2013

Faksymile
Odznaczenia
Order Najwyższy Chrystusa Order Złotej Ostrogi Kawaler Orderu Piusa IX Kawaler Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego Kawaler Orderu Świętego Sylwestra Wielki Łańcuch Narodowego Orderu Kondora Andów (Boliwia) Order Uśmiechu
Strona internetowa
Sukcesja apostolska
Data konsekracji

27 czerwca 1992

Miejscowość

Buenos Aires

Miejsce

katedra Trójcy Przenajświętszej

Konsekrator

Antonio Quarracino

Współkonsekratorzy

Ubaldo Calabresi
Emilio Ogñénovich

Po powrocie do zdrowia po ciężkiej chorobie, w 1958 wstąpił do zakonu jezuitów. Święcenia kapłańskie przyjął w 1969, a w latach 1973–1979 był prowincjałem jezuickim w Argentynie. W 1992 mianowany biskupem pomocniczym archidiecezji Buenos Aires oraz biskupem tytularnym Auki, a w 1998 roku został arcybiskupem Buenos Aires. W 2001 kreowany kardynałem prezbiterem z kościołem tytularnym San Roberto Bellarmino. Po rezygnacji Benedykta XVI, 13 marca wybrany na jego następcę. Imię Franciszek wybrał na cześć św. Franciszka z Asyżu. Jest pierwszym papieżem z Ameryki Południowej, a także pierwszym spoza Europy[5] od czasu papieża Grzegorza III (pontyfikat 731–741)[10]. Jest również pierwszym jezuitą wybranym na papieża[11] i pierwszym zakonnikiem od czasu papieża Grzegorza XVI (pontyfikat 1831–1846)[12]. Jest poliglotą, posługuje się językami: hiszpańskim, włoskim[13], niemieckim[13][14], francuskim[13], łaciną[15], piemonckim[16] oraz angielskim[13][17], zna też portugalski[13]. Na studiach uczył się także klasycznej greki[18].

Przypisuje mu się mniej formalne podejście do papiestwa niż jego poprzednikom. Zdecydował się na przykład zamieszkać w Domus Sanctae Marthae zamiast w papieskim apartamencie Pałacu Apostolskiego. Znany ze swojej pokory, troski o ubogich i zaangażowania w dialog międzyreligijny. Podtrzymuje tradycyjne poglądy Kościoła na temat aborcji, celibatu i wyświęcania kobiet. Utrzymuje, że Kościół powinien być bardziej otwarty dla członków społeczności LGBT i opowiada się za prawnym uznawaniem par osób tej samej płci[19][20][21]. Jest krytykiem nieokiełznanego kapitalizmu i ekonomii wolnorynkowej, konsumpcjonizmu i nadmiernego rozwoju[22] oraz opowiada się za podejmowaniem działań w sprawie zmian klimatycznych. W dyplomacji międzynarodowej pomagał w przywróceniu stosunków amerykańsko-kubańskich[23][24] oraz wspierał sprawę uchodźców podczas kryzysów migracyjnych w Europie i Ameryce Środkowej[25][26]. Jest zdecydowanym przeciwnikiem nacjonalizmu[27][28] oraz dyskryminacji motywowanej wiarą[29].

Jest trzecim, po Leonie XIII i Klemensie XII, najstarszym urzędującym biskupem Rzymu[30][b].

Został uhonorowany tytułem Człowiek Roku 2013 magazynu „Time[32].

Życiorys

Młodość i wykształcenie

 
Jorge Mario Bergoglio (czwarty chłopiec od lewej w trzecim rzędzie od góry) w wieku 12 lat, podczas nauki w szkole salezjańskiej (ok. 1948–49)

Urodził się 17 grudnia 1936[33] we Flores, ubogiej dzielnicy Buenos Aires[4][5][33][34]. Był najstarszym z pięciorga dzieci księgowego Mario José Bergoglio (1908–1959)[34][35][36] i Reginy María Sívori (1911–1981)[37]. Mario Bergoglio był włoskim imigrantem[38] urodzonym w Portacomaro. Regina Sívori[39] była gospodynią domową urodzoną w Buenos Aires w rodzinie pochodzenia północnowłoskiego (piemoncko-genueńskiego)[40][41][42]. Rodzina Mario José opuściła Włochy w 1929 roku, aby uciec przed faszystowskimi rządami Benito Mussoliniego[43]. Według Maríi Eleny Bergoglio (ur. 7 lutego 1948) nie wyemigrowali ze względów ekonomicznych[44]. Jego rodzeństwem byli Alberto Horacio (17 lipca 1942 – 15 czerwca 2010), Oscar Adrián (zm. 30 stycznia 1938) i Marta Regina (24 sierpnia 1940 – 11 lipca 2007)[45][46]. Jego siostrzenica, Cristina Bergoglio, jest malarką mieszkającą w Madrycie[47][48].

W wieku 6 lat uczęszczał do Wilfrid Barón de los Santos Ángeles, szkoły salezjanów, w Ramos Mejía[34]. Uczęszczał do technikum Escuela Técnica Industrial Hipólito Yrigoyen[34], nazwanego na cześć byłego prezydenta Argentyny. Szkołę ukończył z dyplomem technika chemika[c][33][34][49]. Cierpiał na zagrażające życiu zapalenie płuc i trzy cysty. Niedługo potem wycięto mu fragment prawego płuca[50].

W wieku 21 lat rozpoczął studia w seminarium, w Villa Devoto koło Buenos Aires[51][35]. 11 marca 1958 wstąpił do zakonu jezuitów i kontynuował naukę w domach zakonnych; w nowicjacie w Chile zgłębiał nauki humanistyczne, w Colegio Máximo San José w San Miguel koło Buenos Aires obronił licencjat z filozofii, w Colegio de la Inmaculada Concepción w Santa Fe studiował literaturę i psychologię[35].

W latach 1964–1965 był nauczycielem literatury i psychologii w Colegio de la Inmaculada Concepción w Santa Fe, zaś w 1966 r. w Colegio del Salvador w Buenos Aires. W latach 1967–1970 studiował teologię na wydziale teologicznym Colegio Máximo San José w San Miguel[52].

Prezbiter

13 grudnia 1969 roku z rąk arcybiskupa Ramóna José Castellano, emerytowanego metropolity Córdoby, przyjął święcenia kapłańskie, a wieczystą profesję złożył 22 kwietnia 1973[6].

Po złożeniu ślubów wieczystych w latach 1971–1973 był mistrzem nowicjatu w seminarium w Villa Barilari i, równocześnie, profesorem Wydziału Teologii w Colegio Máximo San José w San Miguel, a od 1972 r. przez rok członkiem konsulty (rady) prowincji jezuickiej San Miguel, wreszcie prowincjałem jezuitów w Argentynie (1973–1979)[35]. W 1973 roku zaczęto określać go „głową argentyńskiego kościoła”[53]. Po zakończeniu sprawowania tego urzędu, w 1979 r., przebywał w Niemczech, a następnie[kiedy?] w Instituto Secundario „El Salvador” w Córdobie. W tym samym roku (1979) został ponownie rektorem Colegio Máximo de San José w San Miguel (pozostał nim do 1986 r.). We Frankfurcie nad Menem kontynuował naukę na wydziale teologicznym St. Georgen[54]. W latach 1986–1988 był członkiem komitetu redakcyjnego „Boletín de espiritualidad”, a następnie w latach 1990–1991 spowiednikiem w Residencia Mayor w Córdobie[35][55][56].

Biskup

 
Herb kardynalski Jorgego Bergoglia

20 maja 1992 został prekonizowany przez papieża Jana Pawła II biskupem pomocniczym Buenos Aires[6] i biskupem tytularnym Auca[6]. Sakry biskupiej udzielił mu 27 czerwca 1992 arcybiskup Buenos Aires, kardynał Antonio Quarracino, któremu asystowali nuncjusz apostolski w Argentynie, arcybiskup Ubaldo Calabresi, i Emilio Ogñénovich, biskup diecezjalny Mercedes-Luján. 3 czerwca 1997 został przeniesiony na arcybiskupa koadiutora tej archidiecezji, obejmując rządy 28 lutego 1998, po śmierci kardynała Quarracino[35]. 30 listopada 1998 został jednocześnie ordynariuszem dla wiernych rytów orientalnych, mieszkających w Argentynie, nieposiadających własnego ordynariusza[35]. Pełnił funkcje Wielkiego Kanclerza Katolickiego Uniwersytetu Argentyny oraz wiceprzewodniczącego Konferencji Episkopatu Argentyny[35]. W grudniu 2011 r. w związku z ukończeniem 75 lat złożył rezygnację z obowiązków arcybiskupa metropolity Buenos Aires[57], jednakże papież Benedykt XVI zlecił mu dalsze sprawowanie urzędu i pełnił aż do wyboru na papieża w 2013 r.[58]

Brał udział w sesjach Światowego Synodu Biskupów w Watykanie, w tym w sesji specjalnej poświęconej Kościołowi w Ameryce w listopadzie i grudniu 1997 r.[35]

Kardynał

 
Jorge Bergoglio jako kardynał w 2008
 
Kardynał Jorge Bergoglio i prezydent Argentyny Cristina Fernández de Kirchner w 2010

W lutym 2001 r. Jan Paweł II wyniósł go do godności kardynalskiej, nadając tytuł prezbitera San Roberto Bellarmino[35]. Podczas konklawe w kwietniu 2005 r. kardynał Bergoglio był wymieniany w gronie papabile, potencjalnych faworytów do następstwa po zmarłym Janie Pawle II. Mógł być też wspierany przez Carlo Marię Martiniego[59]. Z informacji, jakie udało się zebrać włoskiemu watykaniście Lucio Brunelliemu, Bergoglio w trakcie konklawe 2005 był najpoważniejszym kontrkandydatem dla Ratzingera[60].

Jako kardynał był członkiem kilku dykasterii Kurii Rzymskiej:

W latach 2005–2011 (dwie 3-letnie kadencje) był przewodniczącym Konferencji Episkopatu Argentyny[35].

Prowadził skromny tryb życia: latami sam sobie gotował, a po mieście poruszał się, korzystając z transportu publicznego[61]. W 2001 r. zrobiło się o nim głośno na świecie po tym, jak odwiedzając hospicjum umył i ucałował stopy 12 osobom chorym na AIDS[62]. Jest kibicem i honorowym członkiem argentyńskiego klubu piłkarskiego CA San Lorenzo de Almagro (założonego w 1908 r. przez salezjanina, księdza Lorenzo Massę SDB i nazwanego na cześć świętego Wawrzyńca)[63].

Wybór na papieża

13 marca 2013 podczas drugiego dnia konklawe, zwołanego po rezygnacji papieża Benedykta XVI, w piątym głosowaniu został wybrany biskupem Rzymu – 266. papieżem[64]. Tradycyjny biały dym, obwieszczający światu wybór nowej głowy Kościoła, pojawił się o godz. 19:06 czasu rzymskiego[64].

Franciszek na początku inauguracyjnego wystąpienia odmówił Modlitwę Pańską za swojego poprzednika, Benedykta XVI[65][66], z którym 23 marca spotkał się w Castel Gandolfo[67]. Następnie poprosił wiernych o odmówienie modlitwy za swój pontyfikat, po czym udzielił pierwszego błogosławieństwa Urbi et Orbi[68]. Wezwał też do modlitwy o ogólnoświatowe braterstwo[69].

Wybór imienia podyktowany został chęcią zajęcia się problemami biednych i nędzarzy, na wzór św. Franciszka z Asyżu, jak to zostało zakomunikowane przez elekta kardynałom tuż po wyborze[70].

Pontyfikat (od 2013)

 
Pierwsze spotkanie z wiernymi po konklawe
 
Papież Franciszek w marcu 2013

Już dzień po wyborze papież Franciszek opuścił mury Watykanu, udając się do bazyliki Matki Bożej Większej[71]. Miejsce to jest szczególne dla zakonu jezuitów – tam pierwszą mszę św. odprawił św. Ignacy Loyola.

Papież Franciszek zachował biskupią dewizę Miserando atque eligendo zaczerpniętą z komentarza do powołania św. Mateusza (Mt 9,9), św. Bedy Czcigodnego (Homila 21; CCL 122, 149-151)[72][73]. 18 marca 2013 podano także, że papież Franciszek zatrzyma swój dotychczasowy herb. Został on jednak lekko zmodyfikowany, aby symbole były bardziej czytelne. Dotychczasową pięcioramienną gwiazdę zastąpiono ośmioramienną nawiązującą do ośmiu ewangelicznych błogosławieństw, zaś szpikanardowi – symbolowi św. Józefa – nadano wyraźny wygląd kwiatu, aby nie mylił się z winogronem[74]. Uroczysta inauguracja pontyfikatu Franciszka odbyła się 19 marca 2013[75]. Według źródeł watykańskich we mszy św. inauguracyjnej wzięło udział ok. 200 tys. wiernych[76].

20 marca 2013 papież Franciszek mianował swoim osobistym sekretarzem ks. prałata Alfreda Xuereba[77].

7 kwietnia 2013 odbył się ingres do bazyliki św. Jana na Lateranie, która jest jego katedrą jako biskupa Rzymu. Podczas ingresu Franciszek po raz pierwszy podczas swego pontyfikatu użył srebrnej feruli Pawła VI, mającej formę lekko zagiętego krzyża z pasyjką, używanej m.in. przez Jana Pawła II w czasie jego pontyfikatu[78].

 
Papież Franciszek razem ze swoim poprzednikiem emerytowanym papieżem Benedyktem XVI podczas uroczystości odsłonięcia pomnika Michała Archanioła przed budynkiem gubernatorstwa Państwa Watykańskiego w dniu 5 lipca 2013
 
Papież Franciszek przy trumnie swojego poprzednika w dniu jego pogrzebu 5 stycznia 2023

W dniu 5 lipca 2013 została opublikowana pierwsza encyklika papieża Franciszka nosząca tytuł Lumen Fidei[79]. Papież, 13 czerwca 2013 podczas spotkania z członkami Rady Sekretariatu Synodu Biskupów, przyznał, iż szybkie tempo powstania pierwszej encykliki zawdzięcza rozpoczęciu pracy nad nią jeszcze przez swego poprzednika Benedykta XVI[80]. Również 5 lipca 2013 doszło do historycznego wspólnego udziału dwóch papieży – Franciszka i Benedykta XVI – w ceremonii odsłonięcia nowego pomnika Michała Archanioła w Ogrodach Watykańskich[81]. Papież Franciszek jest wspierany w pisaniu swoich mów przez ks. Paolo Luca Braidę[82].

6 sierpnia 2013 papież Franciszek otrzymał honorową Nagrodę im. Martina Fierro przyznaną przez argentyńską telewizję za prowadzenie programu religijnego. Jako arcybiskup Buenos Aires prowadził on 32 odcinki programu „Biblia, diálogo vigente”, który był emitowany w 2012 roku w należącej do stołecznej archidiecezji stacji Canal 21[83].

24 listopada 2013 podczas uroczystej mszy św. kończącej Rok Wiary, ustanowiony przez Benedykta XVI, papież Franciszek ogłosił swoją pierwszą adhortację noszącą tytuł Evangelii gaudium (pol. Radość Ewangelii), której oficjalna prezentacja odbyła się 26 listopada[84].

27 kwietnia 2014 w Niedzielę Miłosierdzia Bożego papież Franciszek podczas uroczystej eucharystii na placu Świętego Piotra po raz pierwszy w historii dokonał kanonizacji dwóch swoich poprzedników Jana XXIII i Jana Pawła II[85]. 18 czerwca 2015 w Watykanie zaprezentowano drugą encyklikę Papieża Laudato si', poruszającą tematykę ochrony środowiska[86].

12 lutego 2016 na Kubie papież Franciszek jako pierwszy w historii zwierzchnik Kościoła katolickiego spotkał się ze zwierzchnikiem Kościoła prawosławnego Rosji – patriarchą moskiewskim i całej Rusi Cyrylem I, gdzie punktem kulminacyjnym tego spotkania było podpisanie wspólnej katolicko-prawosławnej deklaracji[87][88]. 19 marca papież ogłosił drugą adhortację Amoris Laetitia, którą zaprezentowano w Watykanie 8 kwietnia[89].

8 marca 2020, w związku z pandemią COVID-19, po raz pierwszy w historii papież Franciszek przewodniczył modlitwie Anioł Pański z Biblioteki Watykańskiej[90]. Taka sama sytuacja miała miejsce trzy dni później, gdy audiencja generalna z papieżem odbyła się bez udziału wiernych w Bibliotece Watykańskiej[91]. 27 marca 2020 papież uczestniczył w celebracji liturgicznej w związku z pandemią COVID-19 bez obecności wiernych na placu św. Piotra i udzielając na koniec nadzywczajnego błogosławieństwa Urbi et Orbi w drzwiach bazyliki św. Piotra[92]. Błogosławieństwu nie towarzyszyła modlitwa, a zostało ono udzielone Najświętszym Sakramentem[93].

3 października 2020, zgodnie z zapowiedzią z dnia 5 września 2020, w Asyżu podpisał swoją trzecią encyklikę Fratelli tutti o braterstwie i przyjaźni społecznej[94].

11 stycznia 2021 opublikowanym w motu proprio Spiritus Domini papież dokonał zmiany w prawie kanonicznym zezwalając kobietom na posługę akolity i lektora[95].

16 lipca 2021 papież Franciszek wydał list apostolski motu proprio Traditionis custodes, którym ograniczył możliwość korzystania z tak zwanej liturgii przedsoborowej[96][97]. Zniósł tym samym uprawnienia udzielone przez swych poprzedników, a w szczególności przez Benedykta XVI, który w motu proprio Summorum Pontificum udostępnił wszystkim przedsoborową liturgię. Zgodnie z Traditionis custodes wydawanie zezwolenia na posługiwanie się Mszałem z 1962 r. powraca do wyłącznych kompetencji biskupa, który ma się upewnić, że grupy, które się nim posługują, nie podważają reformy liturgicznej i nauczania papieży[98].

25 lutego 2022 papież Franciszek udał się do ambasady Rosji przy Watykanie, aby wyrazić ból i cierpienie z powodu rozpoczętej przez Rosję inwazje na Ukrainę[99][100].

Na początku marca 2022 roku papież Franciszek wysłał na pomoc Ukrainie dwóch kardynałów[101]. Specjalnymi wysłannikami papieża byli kardynał Konrad Krajewski, jałmużnik papieski oraz kardynał Michael Czerny, prefekt Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju Człowieka. Misja, która obejmowała kilka podróży[102][103], została uznana za niezwykłe posunięcie dyplomacji watykańskiej[104].

25 marca 2022, na zakończenie nabożeństwa pokutnego w bazylice św. Piotra, papież Franciszek dokonał aktu poświęcenia Rosji i Ukrainy Niepokalanemu Sercu Maryi[105][106].

W związku z reformą Kurii Rzymskiej ogłoszoną w konstytucji apostolskiej Praedicate Evangelium z dniem 5 czerwca 2022 został również prefektem nowo powstałej Dykasterii ds. Ewangelizacji, utworzonej z połączenia Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów oraz Papieskiej Rady ds. Nowej Ewangelizacji[107][108].

W opublikowanym przez hiszpański dziennik „ABC” wywiadzie papież Franciszek ujawnił, że podpisał list rezygnacyjny w przypadku, gdyby doszło do „ciężkiego i trwałego problemu zdrowotnego”, który uniemożliwiłby mu sprawowanie posługi piotrowej[109].

5 stycznia 2023 papież Franciszek jako pierwszy w historii Kościoła biskup Rzymu, przewodniczył na placu świętego Piotra uroczystościom pogrzebowym swojego poprzednika, emerytowanego papieża Benedykta XVI, zmarłego 31 grudnia 2022[110].

Choroba

31 grudnia 2020 ogłoszono, że papież Franciszek ze względu na rwę kulszową nie będzie mógł przewodniczyć I Nieszporom Uroczystości Świętej Bożej Rodzicielki Maryi oraz mszy świętej następnego dnia[111]. Była to pierwsza uroczystość, z której papież musiał zrezygnować z powodów zdrowotnych[112]. Z tego samego powodu zrezygnował również z mszy świętej w Niedzielę Słowa Bożego 24 stycznia 2021 oraz z przewodniczenia Nieszporom święta Nawrócenia Świętego Pawła następnego dnia w bazylice św. Pawła za Murami, a także ze spotkania z korpusem dyplomatycznym[113].

4 lipca 2021 papież Fraciszek w klinice Gemelli został poddany zabiegowi chirurgicznemu uchyłkowatości okrężnicy, który polegał na wycięciu części jelita grubego (tzw. hemikolektomia)[114]. W związku z rekonwalescencją papieża Franciszka po operacji, po raz pierwszy od swojego pontyfikatu modlitwie Anioł Pański przewodniczył z apartamentu w klinice, w tym samym, w którym kilka razy przebywał Jan Paweł II[115]. Pobyt w klinice papież zakończył 14 lipca 2021[116].

5 maja 2022 podczas spotkania w aulii Pawła VI z Międzynarodową Unią Przełożonych Generalnych zgromadzeń żeńskich poruszał się na wózku inwalidzkim z powodu problemów z kolanem. W ostatnim czasie z tego powodu, papież przeszedł zabieg infiltracji, w celu przyjęciu specjalnego zastrzyku[117][118].

Od 29 marca do 1 kwietnia 2023 papież Franciszek przebywał w klinice Gemelli, z powodu zapalenia oskrzeli[119], zaś 7 czerwca 2023 przeszedł operację z powodu z niedrożnością jelit tzw. laparotomię[120][121]. Pobyt w klinice papież zakończył 16 czerwca 2023[122]. 26 listopada tego samego roku z powodu choroby infekcji płuc, papież Franciszek w kaplicy w Domu Świętej Marii przewodniczył w modlitwie Anioł Pański, jednocześnie mając problemy z płucami nie mogąc czytać rozważań[123]. Podczas środowych audiencji generalnych tj. 28 lutego, 6 marca i 13 marca 2024 papież z powodu problemów z głosem nie mógł odczytać katechezy[124][125][126].

Nominacje kardynalskie

Franciszek do tej pory zwołał 9 konsystorzy zwyczajnych, podczas których kreował 142 kardynałów.

Beatyfikowani i kanonizowani przez Franciszka

Tablica przodków

Tablica rodowodowa[127]
Prapradziadkowie José Bergoglio
María Giacchino
César Vasallo
María Sugliano
José Crema
Ángela María Marchisio
Antonio Sívori
(24.01.1813–09.02.1871)
Catalina Daneri
(1812–02.02.1886)
José Sturla
Magdalena Pinasco
Jaime Gogna Juan Demergazzo
María
Pradziadkowie Francisco Bergoglio
María Teresa Bugnano
Pedro Vasallo
Ángela Crema
Vicente Jerónimo Sívori
(20.01.1850–?)
Catalina Sturla
(1849–?)
Pedro Juan Gogna
Regina Demergazzo
Dziadkowie Juan Ángel Bergoglio
(13.08.1884–30.10.1964)
Rosa Margarita Vasallo
(zm. 01.08.1974)
Francisco Sívori
(12.03.1874–29.07.1954)
María Gogna
(03.06.1887–?)
Rodzice Mario José Bergoglio
(02.04.1908–1959)
Regina María Sívori
(28.11.1911–08.01.1981)
  Jorge Mario Bergoglio, papież
(ur. 17.12.1936)

Zwyczaje Franciszka

 
Inauguracja pontyfikatu
 
Papież Franciszek pozdrawiający wiernych na placu św. Piotra w Watykanie w 2013
 
Papież Franciszek podczas przemówienia w Parlamencie Europejskim

Już po samym wyborze papieża Franciszka nastały zmiany. Zaraz po swoim wyborze odmówił założenia mucetu w wersji zimowej (tj. ozdobnego, w kolorze karmazynowym, lamowanego gronostajem) oraz stuły, którą założył dopiero podczas błogosławieństwa Urbi et orbi, taki sam gest robi podczas błogosławieństwa Urbi et orbi z okazji świąt Bożego Narodzenia czy Zmartwychwstania Pańskiego. Do kolejnych nowości w tym pontyfikacie należą:

Kalendarium pontyfikatu

Podróże apostolskie

 
Mapa podróży apostolskich Franciszka
 
Papież Franciszek i prezydent USA Barack Obama podczas podróży apostolskiej papieża do Stanów Zjednoczonych (2015)

Działalność reformatorska

 
Papież Franciszek podczas modlitwy Anioł Pański w oknie Pałacu Apostolskiego

Franciszek już od początku pontyfikatu podkreślał potrzebę dokonania istotnych zmian wewnątrz Kościoła katolickiego. Pierwszym krokiem w tym kierunku było powołanie 13 kwietnia 2013 specjalnej grupy kardynałów.

Osobny artykuł: Rada Kardynałów.

Celem tej grupy było – jak to określił oficjalny komunikat Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej – doradzenie papieżowi w zarządzaniu Kościołem Powszechnym oraz opracowanie projektu zmiany Konstytucji apostolskiej Pastor Bonus o Kurii Rzymskiej[144].
Grupa kardynałów liczy ośmiu członków:

Pierwsze oficjalne spotkanie grupy nastąpiło w Watykanie w dniach 1–3 października 2013 r.[144]

Dziełu reformy poddany został również tzw. Bank Watykański. W dniu 24 czerwca 2013 Franciszek powołał Papieską Komisję ds. Instytutu Dzieł Religijnych (IOR). Zadaniem Komisji jest przede wszystkim zbieranie dokładnych informacji na temat sytuacji prawnej i różnych działań Instytutu w celu umożliwienia, w razie potrzeby, większej harmonizacji z powszechną misją Kościoła katolickiego[145]. Komisja składa się z pięciu członków, a na jej czele stoi kardynał Raffaele Farina. Członkowie komisji posiadają prawo dostępu do „dokumentów, danych i informacji niezbędnych do wykonywania przez nich obowiązków służbowych”, nawet jeśli objęte są tajemnicą zawodową. Komisja, po zakończeniu dochodzenia, dostarczy raport końcowy papieżowi[146].

Ekumenizm

 
Papież Franciszek w Muzeum Auschwitz-Birkenau (2016)

Jednym z wyrazów ekumenicznego zaangażowania Franciszka była jego wizyta 22 czerwca 2015 w świątyni Kościoła Waldensów w Turynie. W jej trakcie papież zwrócił się do wiernych tego wyznania w słowach: „W imieniu Kościoła katolickiego proszę was o przebaczenie za niechrześcijańskie, czy nawet nieludzkie postawy i zachowania w dziejach, jakich dopuściliśmy się przeciwko wam. W imię Jezusa Chrystusa przebaczcie nam”[147].

Poglądy teologiczne, moralne i społeczne

Jako teolog wcześnie odżegnał się od teologii wyzwolenia, wiążąc się z jednym z posoborowych ruchów Comunione e Liberazione.

W swoich pismach podkreślał istotę Kościoła jako wspólnoty wszystkich wiernych, której kapłani są jedynie częścią. Zachęcał do otwarcia się na spotkania z osobami niewierzącymi, krytykował też przypadki nieudzielania chrztu dzieciom urodzonym poza małżeństwem[59].

Jako arcybiskup Buenos Aires starał się budować dobre relacje z organizacjami żydowskimi.

W swoich kazaniach kładł nacisk na współczucie wobec ubogich, podkreślał jednak znaczenie świętości i duchowości, uznając, że przemiana serc ludzi bogatych przyniesie więcej pozytywnych skutków dla biednych, niż same działania polityczne. Wyrażał jednak poparcie dla programów na rzecz rozwoju społecznego i publicznie krytykował politykę wolnorynkową[148]. Jednocześnie odcina się od ideologii marksistowskiej[149]. Według kard. Petera Turksona papież nie odrzuca wolnego rynku, jeśli ten służy człowiekowi, a nie na odwrót[150].

Pogląd na temat eutanazji i in vitro

Jako arcybiskup Buenos Aires wzywał księży swej archidiecezji do przeciwstawienia się aborcji i eutanazji.

Zdecydowany obrońca katolickiego nauczania w zakresie bioetyki, in vitro określił jako „produkcję dzieci”, odrzucił „fałszywe współczucie” prowadzące do aborcji czy eutanazji[151].

Pogląd na temat aborcji

1 września 2015, z okazji ogłoszenia Roku Świętego Miłosierdzia, Franciszek udzielił wszystkim księżom spowiednikom pozwolenia na rozgrzeszanie wiernych, które dokonały aborcji[152][153]. Po upływie tego okresu, w końcu 2016 r. w liście „Misericordia et misera”, przedłużył obowiązywanie tej decyzji, m.in. słowami: udzielam od tej pory wszystkim kapłanom, na mocy ich posługi, władzy rozgrzeszania osób, które popełniły grzech aborcji[154][155][156].

Dziennikarz Jordi Évole w rozmowie z papieżem pytając o stosunek do aborcji, która motywowana jest gwałtem, otrzymał odpowiedź papieża, który powiedział: „Zrozumiałbym rozpacz [zgwałconej] dziewczyny, ale wiem także, że niegodziwe jest niszczenie życia ludzkiego w celu rozwiązania tego problemu”. Jednocześnie znacząco podkreślił, że należy jej się pomoc oraz wyraził zadowolenie ze wzrostu świadomości tych przypadków w społeczeństwie, jak również z upowszechniania się organizacji pomagających takim kobietom oraz dbających o podkreślanie ich godności[157]. Podczas audiencji generalnej papież Franciszek mówiąc o aborcji porównał ją do wynajęcia płatnego zabójcy w celu rozwiązania problemu[158].

Pogląd na temat homoseksualności

W 2010 r. w liście pasterskim poprzedzającym głosowanie argentyńskiego parlamentu nad projektem ustawy o związkach jednopłciowych kardynał Bergoglio napisał, że jest on „destrukcyjnym projektem wymierzonym w Boży plan” i zaapelował o modlitwę, aby Bóg „zesłał swojego Ducha na parlamentarzystów, którzy będą głosować. Aby nie oddawali głosu kierując się błędem lub koniunkturą, lecz aby głosowali kierując się prawem naturalnym i prawem Bożym”[159].

Papież Franciszek naucza o potrzebie szacunku i niedyskryminowania osób homoseksualnych, wygłaszając w 2016 r. pogląd, że Kościół powinien przeprosić osoby homoseksualne za ich marginalizację i obrażanie[160]. Jednocześnie mówi o tym, że „lobbowanie na rzecz homoseksualizmu jest złem”[159] oraz przypomina, że według Katechizmu Kościoła Katolickiego grzechem nie mogą być same skłonności, ale są nim akty homoseksualne[161].

W styczniu 2023 w wywiadzie dla agencji Associated Press ocenił prawa penalizujące kontakty homoseksualne za niesprawiedliwe i wezwał biskupów, którzy je popierają do „nawrócenia”[162].

18 grudnia 2023 Dykasteria Nauki Wiary opublikowała deklarację doktrynalną Fiducia supplicans, zatwierdzoną przez papieża Franciszka, ws. błogosławienia par w sytuacjach nieregularnych i par jednopłciowych. Jednakże deklaracja ta i błogosławienie nie oznacza akceptacji takich związków[163].

Stosunek do zjawiska pedofilii wśród księży

W dniu 5 kwietnia 2013 Franciszek przyjął na audiencji arcybiskupa Gerharda Ludwiga Müllera, prefekta Kongregacji Nauki Wiary. W oficjalnym komunikacie zaznaczono, że papież w kwestii pedofilii wśród księży zalecił kontynuowanie linii postępowania określonej przez Benedykta XVI. Ponadto Franciszek podkreślił wagę podejmowania zdecydowanych działań w sprawie przypadków wykorzystywania seksualnego, przede wszystkim poprzez wspieranie działań w zakresie ochrony małoletnich, pomocy tym, którzy w przeszłości stali się ofiarami takiej przemocy, wszczynaniu postępowania przeciwko sprawcom dzięki zaangażowaniu lokalnych episkopatów w formułowaniu i wdrażaniu niezbędnych dyrektyw w tej dziedzinie. Ma to na celu podkreślenie wiarygodności świadectwa i misji Kościoła[164].

W motu proprio z 11 lipca 2013 r. Franciszek wprowadził na terenie Watykanu zmiany w zakresie karalności za przestępstwo pedofilii oraz czynów związanych z produkcją, przechowywaniem oraz rozprowadzaniem materiałów zawierających treści pornograficzne. Za wyżej wymienione przestępstwa podniesiono maksymalny wymiar kary. Zmiany dotyczą jedynie osób będących pracownikami bądź obywatelami państwa Watykan[165].

Podczas obrad rady kardynałów w dniu 5 grudnia 2013 papież zaakceptował decyzję kardynałów o utworzeniu komisji ds. przypadków pedofilii w Kościele[166]. 22 marca 2014 papież utworzył komisję ds. Ochrony Nieletnich[167].

Kontrowersje

Oskarżenia o współpracę z juntą

W 2005 r. kardynał Bergoglio został oskarżony o współpracę w latach siedemdziesiątych XX wieku (gdy był on prowincjałem Towarzystwa Jezusowego) z juntą przy porwaniu jezuitów Orlanda Yoria i Franza (Ferenca) Jálicsa[168][169]. Pierwszy z nich oskarżył Bergoglia o to, że nie powiedział przedstawicielom reżimu, że popiera pracę w slumsach prowadzoną przez swoich podwładnych, i w efekcie dostali się oni w ręce szwadronu śmierci[61][170].

 
Papież Franciszek w 2019.

Oskarżenie nie przedstawiło dowodów przestępstwa[171]. Kardynał Bergoglio nie podejmował obrony. Dopiero w 2010 r. ujawnił w rozmowie z biografem, że jego osobiste starania doprowadziły do uwolnienia porwanych oraz że regularnie ukrywał na terenie kościelnym osoby poszukiwane przez juntę. Jednemu mężczyźnie, podobnemu z wyglądu, dał swoje dokumenty, by mógł uciec[61][170]. O bierność wobec porwań dzieci opozycjonistów oskarżyła przyszłego papieża także organizacja Babcie z Plaza de Mayo[172]. W 2012 roku kardynał Bergoglio przeprosił Argentyńczyków za postawę kleru podczas brudnej wojny, uznając za winnych juntę i lewicę[62]. Domniemaną współpracę kardynała Bergoglia z juntą opisał Horacio Verbitsky (dziennikarz śledczy związany w przeszłości z peronistowską organizacją partyzancką Montoneros[173]) w książce El Silencio: de Paulo VI a Bergoglio: las relaciones secretas de la Iglesia con la ESMA (Cisza. Paweł VI i Bergoglio. Tajne stosunki Kościoła z ESMA[d])[174][175][176]. Reportaż oparty został m.in. na relacji Franza Jalicsa[168]. Sam Jalics twierdzi w swojej książce Rekolekcje kontemplatywne, że „z jednym współbratem zakonnym” w slumsach pracowali i żyli za zgodą przełożonych, posłani tam przez nich. Miał też w swoich rękach 30 dokumentów stwierdzających, kto doniósł na nich wojskowym, że są terrorystami[177]. Jedynym dokumentem źródłowym, mającym posłużyć za dowód rzekomej współpracy Bergoglia z juntą, w którym kardynał jest wymieniony z nazwiska, wykorzystanym w książce Verbitsky’ego, jest wzmianka urzędnika MSZ o tym, że kardynał sugerował, aby nie dawać Jalicsowi zgody na przedłużenie ważności paszportu podczas pobytu zagranicznego[178].

 
Franciszek w 2022 roku podczas wizyty apostolskiej w Kazachstanie.

Stojący na czele ruchu obrońców praw człowieka w rządzonej przez wojskowych Argentynie, laureat Pokojowej Nagrody Nobla Adolfo Pérez Esquivel neguje związki kardynała Bergoglia z reżimem junty[172][179]. Również argentyński sędzia Germán Castelli, który zajmował się zbrodniami junty z przełomu lat 70. i 80., oznajmił, że oskarżenia pod adresem Bergoglia w związku ze sprawą dwóch zakonników są „całkowicie fałszywe”[180].

Kilka dni po wyborze papieża, 15 marca, rzecznik Watykanu Federico Lombardi ustosunkował się do stawianych Bergogliowi zarzutów o związki z juntą i przedstawił oficjalne stanowisko Watykanu. Lombardi oświadczył, że wszelkie zarzuty są bezpodstawne, a kampania przeciwko Bergogliowi jest znana i była prowadzona od wielu lat. Dodał, że istnieją „liczne relacje, które ukazują, ile Bergoglio uczynił, by ochronić wiele osób w czasach dyktatury wojskowej”, oraz doprowadził do przeproszenia przez argentyński Kościół za to, że ten nie poczynił wystarczających kroków w czasach tak zwanej brudnej wojny[181][182][183].

20 marca 2013 roku mieszkający w Niemczech Franz Jalics opublikował na stronach internetowych swojego zakonu oświadczenie, w którym zaprzecza informacjom, jakoby on i jego brat zakonny Orlando Yorio byli zadenuncjowani przez ówczesnego prowincjała, ojca Jorgego Bergoglia. Jalics oświadczył, że pierwotnie skłaniał się do takich podejrzeń, ale po licznych późniejszych wyjaśnieniach i rozmowach uznał, że nie miały one podstaw[184].

Oskarżenia o bałwochwalstwo

4 października 2019 roku, na ceremonii przed Synodem Amazońskim, w Ogrodach Watykańskich wystawiono dwie figurki przedstawiające ciężarną kobietę, wokół których tańczono i śpiewano. Choć na ceremonii rzeźby nazwano Matką Boską Amazońską (hiszp. Nuestra Senora de la Amazonia)[185], w mediach pojawiła się błędna informacja iż przedstawiały one Pachamamę, inkaską boginię ziemi. 21 października na serwisie YouTube opublikowano film przedstawiający dwóch mężczyzn wrzucających figurki do Tybru[186].

Oskarżenia o poparcie dla rosyjskiej agresji na Ukrainę

Po rosyjskiej agresji na Ukrainę Bergoglio na trzeci dzień udał się z wizytą do ambasady rosyjskiej w Rzymie[187]. Przez wiele tygodni nie potępiał rosyjskiej inwazji i nie zabrał jednoznacznego stanowiska na temat wojny[188]. W ogólnikowych wypowiedziach nie wskazywał wprost na agresora w tym konflikcie[189], w miejsce tego formułując opinie o „biednych rosyjskich żołnierzach”[190] i o tym, że „wszyscy jesteśmy winni”[191]. Po zamachu na kremlowską propagandystkę Darję Duginę określił ją jako „biedną” i „niewinną”[192].

W maju 2022 stwierdził, że jednym z powodów inwazji mogło być „szczekanie NATO pod drzwiami Rosji”[193] – później tłumaczył, że usłyszał te słowa od jednego z przywódców państw, przed rozpoczęciem wojny w Ukrainie. W tej samej wypowiedzi mówił o okrucieństwie wojsk rosyjskich i ukraińskim heroizmie[194]. W tym samym czasie odbył wideokonferencję z patriarchą Cyrylem[195] i wielokrotnie deklarował chęć osobistego spotkania się z nim[196][197], jednocześnie nie zdecydował się na podróż do Ukrainy, uzasadniając to problemami zdrowotnymi[198]. Według kardynała Konrada Krajewskiego, papież uważa, iż wizyta w Ukrainie w żaden sposób nie wpłynie na wojnę[199].

Twierdził, że wspieranie Ukrainy dostawami broni przeciw rosyjskiej agresji doprowadzi do eskalacji wojny[200][201].

29 sierpnia 2023 roku, przemawiając do młodzieży rosyjskiej z Petersburga, zachęcił ją do kultywowania dziedzictwa Imperium Rosyjskiego[202]. Później stwierdził, że nie miał na myśli imperializmu Rosji[203].

9 marca 2024 roku, w wywiadzie dla szwajcarskiego nadawcy RSI stwierdził, że władze Ukrainy powinny mieć „odwagę białej flagi” i być otwarte na negocjacje z Rosją. Słowa te zostały odebrane wśród niektórych komentatorów jako nawoływanie Ukrainy do poddania się[204]. Papieską wypowiedź skrytykowali m.in. ministrowie spraw zagranicznych Polski[205], Niemiec[206] i Ukrainy[207] oraz sekretarz generalny NATO[208].

Publikacje i dokumenty

Publikacje Jorge Mario Bergoglio

Dzieła dotyczące teologii katolickiej, duchowości oraz spraw społecznych[209][210][211]:

Dokumenty papieskie

Encykliki

  Encykliki wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2013 Lumen fidei (Światło wiary)[212] 29 czerwca 2013
2. 2015 Laudato si’ (Pochwalony bądź)[213] 24 maja 2015
3. 2020 Fratelli tutti (Wszyscy bracia)[214] 3 października 2020

Adhortacje apostolskie

  Adhortacje apostolskie wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2013 Evangelii gaudium (Radość Ewangelii)[215] 24 listopada 2013
2. 2016 Amoris Laetitia (Radość miłości)[216] 19 marca 2016
3. 2018 Gaudete et exsultate (Cieszcie się i radujcie)[217] 19 marca 2018
4. 2019 Christus vivit (Chrystus żyje)[218] 25 marca 2019
5. 2020 Querida Amazonia (Umiłowana Amazonia)[219] 2 lutego 2020

Motu propria

  Motu propria wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2013 Sulla giurisdizione degli organi giudiziari dello Stato della Città del Vaticano in materia penale
(O jurysdykcji sądowej Państwa Watykańskiego w sprawach karnych)[220]
11 lipca 2013
2. Per la prevenzione ed il contrasto del riciclaggio del finanziamento del terrorismo
(W sprawie zapobiegania i przeciwdziałania praniu pieniędzy, finansowaniu terroryzmu i upowszechnianiu broni masowego rażenia)[221]
8 sierpnia 2013
3. Approvazione del nuovo statuto dell’Autorità di Informazione Finanziaria
(O zatwierdzeniu nowego statutu Urzędu Wywiadu Finansowego)[222]
15 listopada 2013
4. 2014 Fidelis dispensator et prudens
(Rządca wierny i roztropny)[223][224]
24 lutego 2014
5. Trasferimento della Sezione Ordinaria dell'Amministrazione del Patrimonio della Sede Apostolica alla Segreteria per l'Economia
(Przeniesienie zwyczajnej sekcji Administracji Dóbr Stolicy Apostolskiej do Sekretariatu Gospodarki)[225]
8 lipca 2014
6. 2015 Statui dei nuovi Organismi Enonomici
(Statut nowych organizmów klasy ekonomicznej)[226]
22 lutego 2015
7. Sulla Revisione dello Statuto del Fondo Pensioni Vaticano[227] 29 maja 2015
8. Istituzione della Segreteria per la Comunicazione[228] 27 czerwca 2015
9. Mitis Iudex Dominus Iesus[229] 15 sierpnia 2015
10. Mitis et misericoris Iesus[229]
11. 2016 De concordia inter Codices[230] 31 maja 2016
12. Istituzione del Dicastero Per i Laici, La Famiglia e La Vita[231] 4 czerwca 2016
13. Come Una Madre Amorevole[232]
14. I beni temporali[233] 4 lipca 2016
15. Con cui si istituce il Dicastero per i Laici, la Famiglia e la Vita[234] 15 sierpnia 2016
16. Istitutice il Dicastero per il Servizio dello Sviluppo Umano Integrale[235] 17 sierpnia 2016
17. 2017 Sanctuarium in Ecclesia[236] 11 lutego 2017
18. Maiorem hac dilectionem[237] 11 lipca 2017
19. Magnum principium[238] 3 września 2017
20. Summa familiae cura[239] 8 września 2017
21. 2018 Imparare a congedarsi[240] 12 lutego 2018
22. Legge sul Governo dello Stato della Città del Vaticano[241] 25 listopada 2018
23. 2019 Ecclesia Dei[242] 17 stycznia 2019
24. Cappella Musicale Pontificia[243]
25. Communis vita[244] 19 marca 2019
26. Sulla protezione dei minori e delle persone vulnerabili[245] 26 marca 2019
27. Vos estis lux mundi[246] 9 maja 2019
28. Aperuit illis, w którym ustanawia Niedzielę Słowa Bożego[247] 30 września 2019
29. Per il cambiamento della denominazione da Archivio Segreto Vaticano ad Archivio Apostolico Vaticano[248] 22 października 2019
30. Riguardante l'ufficio del decano del Collegio Cardinalizo[249] 21 grudnia 2019
31. 2020 Sulla trasparenza, il controllo e la concorrenza nelle procedure di aggiudicazione dei contratti pubblici della Santa Sede e dello Stato della Città del Vaticano[250] 19 maja 2020
32. Authenticum charismatis[251] 1 listopada 2020
33. Ab initio[252] 21 listopada 2020
34. Circa Alcune Competenze in Materia Economico-Finanziara[253] 26 grudnia 2020
35. 2021 Spiritus Domini[254] 10 stycznia 2021
36. Recante Modifiche in Materia di Giustizia[255] 8 lutego 2021
36. Del Sommo Pontefice Francesco circa il contenimento della spesa per il personale della Santa Sede, del Governatorato dello Stato della Città del Vaticano e di altri Enti collegati[256] 23 marca 2021
37. Recante Dispozisioni Sulla Transparenza Nella Gestione della Finanza Publicia[257] 26 kwietnia 2021
38. Recante Modifiche in Tema di Competenza degli Organi Giudizari dello Stato della Cittá del Vaticano[258] 30 kwietnia 2021
39. Antiquum Ministerium, w którym ustanawia posługę katechety[259] 10 maja 2021
40. Traditionis custodes (motu proprio adresowane do biskupów)[260] 16 lipca 2021
41. Con la Quale il Santo Padre Istitusce la Commisione Pontificia di Verifica e Applicazione del M. P. Mitis Iudex nelle Chiese d’Italia[261] 17 listopada 2021
42 2022 Competentias quadam decernere, modyfikujące Kodeks Prawa Kanonicznego oraz Kodeks Kanonu Kościołów Wschodnich[262] 11 lutego 2022
43 Fidem servare modyfikujące wewnętrzną strukturę działania Kongregacji Nauki Wiary[263] 14 lutego 2022
44 Assegnare alcune competenze[264] 15 lutego 2022
45 Recognitum Librum VI modyfikujący kan. 695 § 1 Kodeksu Prawa Kanonicznego[265] 26 kwietnia 2022
46 Ad charisma tuendum[266] 22 lipca 2022
47 Sulle persone giuridiche strumentalli della Curia Romana[267] 5 grudnia 2022
48 2023 Il dirito narivo[268] 20 lutego 2023
49 Vocare peccatores[269] 20 marca 2023
50 Vos Estis Lux Mundi[270] 25 marca 2023
51 Con la Quale Vengono Modificati i Termini di Ricorso del Membro Dimesso da un Istituto di Vita Consacrata[271] 2 kwietnia 2023
52 Lettera Apostolica in forma di “Motu Proprio” recante modifiche alla normativa penale e all’ordinamento giudiziario dello Stato della Città del Vaticano[272] 12 kwietnia 2023
53 Gia da tempo modyfikujące Kodeks Kanonu Kościołów Wschodnich[273] 16 kwietnia 2023

Konstytucje apostolskie

  Konstytucje apostolskie wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2013 Quo firmiores 1 maja 2013
2. Quo aptius spirituali 23 grudnia 2013
3. Patrimonium Ecclesiarum
4. Cum ad aeternam (dla Indii) 28 grudnia 2013
5. 2014 Cum ad aeternam (dla Nigerii) 18 marca 2014
6. Attenta deliberatione 12 maja 2014
7. Quo aptius
8. Christi voluntate 9 czerwca 2014
9. Ad totius dominici gregis 25 czerwca 2014
10. Undecim abhinc annos 11 lipca 2014
11. Contemplationi faventes 23 października 2014
12. Inter eximias 6 listopada 2014
13. Cum ad provedenham 22 grudnia 2014
14. 2015 Multum fructum 19 stycznia 2015
15. Quae Maiori
16. 2016 Vultum Dei quaerere 29 czerwca 2016
17. 2018 Veritatis gaudium 29 stycznia 2018
18. Episcopalis communio 15 września 2018
19. 2021 Pascite gregem dei 23 maja 2021
20. 2023 In Ecclesiarum Communione 6 stycznia 2023

Bulle

  Bulle wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2015 Misericordiae vultus (Twarz miłosierdzia)[274] 11 kwietnia 2015

Listy apostolskie

  Listy apostolskie ogłoszone przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2014 A Tutti I Consacrati (Świadkowie radości)[275] 21 listopada 2014
2. 2015 Litterae apostolicae quibus sanctus Gregorius Narecensis Doctor Ecclesiae universalis renuntiatur (Ogłoszenie św. Grzegorza z Nareku doktorem Kościoła)[276] 12 kwietnia 2015
3. 2016 Misericordia et misera (Miłosierdzie i nieszczęśliwa)[277] 20 listopada 2016
4. 2019 Admirabile signum (Godny podziwu znak)[278] 1 grudnia 2019
5. 2020 Scripturae Sacrae Affectus (Umiłowanie Pisma Świętego)[279] 30 września 2020
6. Patris Corde (Ojcowskim sercem)[280] 8 grudnia 2020
7. 2021 Candor Lucis Aetarnae (Niedostępne światło)[281] 25 marca 2021
8. 2022 Desiderio desideravi o formacji liturgicznej ludu Bożego[282] 29 czerwca 2022
9. Totum Amoris Est[283] 28 grudnia 2022

Dekrety

  Dekrety wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2014 De peracta Canonizatione Aequipollenti Beata Mariae ab Incarnatione[284] 3 kwietnia 2014
2. 2022 Decreto circa la Rappresentanza Legane Piena della Il Sezione del Dicastero per l'Evangelizzazione[285] 1 sierpnia 2022
3. 2022 Decreto per il Sovrano Militare Ordine Ospedaliero di San Giovanni di Gerusalemme, di Rodi e di Malta (S.M.O.M.)[286] 16 września 2022
4. Decreto relativo Caritas Internationalis[287] 21 listopada 2022
5. 2023 Decreto del Santo Padre Francesco per l'Assegnazione dei Settori, Degli Ambiti e Servizi Pastorali ai Vescovi Ausiliari della Diocesi di Roma[288] 6 stycznia 2023

Reskrypty

  Reskrypty wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2015 Sul compimento e l’osservanza della nuova legge del processo matrimoniale[289] 7 grudnia 2015
2. 2018 ex Audienta SS. mi[290] 2 sierpnia 2018
3. 2022 Rescritto del Santo Padre Francesco circa l’Istruzione sull’Amministrazione e gestione delle attività finanziarie e della liquidità della Santa Sede e delle Istituzioni collegate con la Santa Sede[291] 23 sierpnia 2022
4. Rescriptum ex Audienta Sanctissimi – Soppressione della Fondazione Populorum Progressio[292] 16 września 2022
5. Rescriptum ex Audienta SS.[293] 30 września 2022

Statuty

  Statuty wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2016 Statuto del Dicastero Per i Laici, La Famiglia E La Vita[294] 4 czerwca 2016
2. Statuto del Dicastero per il Servizio dello Sviluppo Umano Integrale[295] 17 sierpnia 2016
3. Statuto della Segreteria per la Comunicazione[296] 6 września 2016
4. Statuto della Pontificia Accademia per la Vita[297] 18 października 2016
5. 2019 Nuovo Statuto dell' Ufficio del Revisore Generale[298] 21 stycznia 2019

Ustawy

  Ustawy wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2020 Legge N. CCCLI sull’ordinamento giudiziario dello Stato della Città del Vaticano[299] 13 marca 2020

Listy

  Listy wydane przez Franciszka
Lp. Rok Tytuł Data wydania
1. 2016 Iuvenescit Ecclesia[300] 15 maja 2016
2. 2018 Placuit Deo[301] 22 lutego 2018
3. 2020 Economy of Francesco[302] 1 maja 2019

Wyróżnienia

Odznaczenia

Odznaczenia watykańskie

Odznaczenia innych państw

Nagrody

Obecność w kulturze masowej

Filmy

  • Franciszek, jezuita – serial biograficzny z 2015 roku[306]
  • Franciszek – film biograficzny z 2015 roku[307]
  • Beyond the Sun – film fabularny z 2017 roku, w którym po raz pierwszy w historii wystąpiła głowa Kościoła katolickiego. Film opowiada o grupie nastolatków. Na jego zakończenie papież Franciszek kieruje przesłanie do młodzieży. Imię papieża wymienione jest w obsadzie filmu[308].
  • Dwóch papieży (2019)

Zobacz też

Uwagi

  1. Wymowa hiszpańska: [ˈxoɾxe ˈmaɾjo βeɾˈɣoɣljo], wymowa włoska: [berˈɡɔʎʎo].
  2. Leon XIII zmarł mając 93 lata, 4 miesiące i 18 dni zaś Klemens XII 87 lat, 9 miesięcy i 29 dni. Franciszek (stan na 17 grudnia 2023) ma 87 lat, 0 miesięcy i 0 dni[31]
  3. Nie magistra chemii jak podają niektóre źródła.
  4. Escuela de Mecánica de la Armada, ESMA – oficerska szkoła argentyńskiej marynarki wojennej, gdzie junta wojskowa torturowała i mordowała swoich przeciwników.

Przypisy

  1. Franciszek czy Franciszek I? Odpowiadają językoznawcy. TVN24, 2013-03-14. [dostęp 2021-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  2. BIOGRAPHY OF THE HOLY FATHER FRANCIS. vatican.va. [dostęp 2021-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  3. Es Francisco, no Francisco I, precisa la Santa Sede. El Universal, 2013-03-13. [dostęp 2021-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (hiszp.).
  4. a b Papież Franciszek [online], wiadomosci.wp.pl [dostęp 2021-03-06] (pol.).
  5. a b c Papież Franciszek. Wirtualna Polska. [dostęp 2021-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  6. a b c d Pope Francis – Jorge Mario Bergoglio, S.J.. catholic-hierarchy.org. [dostęp 2013-03-13]. (ang.).
  7. Francis, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-07-26] (ang.).
  8. Franciszek, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-10-01].
  9. Statutes of the Dicastery for promoting Integral Human Development (17 August 2016) | Francis [online], vatican.va [dostęp 2022-09-27].
  10. Franciszek pierwszym papieżem spoza Europy od…. gosc.pl, 2013-03-13. [dostęp 2021-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  11. Szósta rocznica wyboru papieża Franciszka. Pierwszy spoza Europy i pierwszy z Ameryki. Polsat News, 2019-03-13. [dostęp 2021-03-27]. (pol.).
  12. Papież Franciszek. Czy abdykacja głowy kościoła jest możliwa?. Wirtualna Polska, 2020-12-26. [dostęp 2021-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  13. a b c d e Briefing di padre Lombardi. [w:] News.va [on-line]. [dostęp 2013-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-18)]. (wł.).
  14. Pope Francis: 13 key facts about the new pontiff. [w:] The Guardian [on-line]. [dostęp 2013-03-15]. (ang.).
  15. The US priest who translates the Pope’s tweets into Latin. Vatican Insider, 2015-04-02. [dostęp 2015-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
  16. Rubin S., Ambrogetti., 2013: Jezuita. Papież Franciszek. Wywiad rzeka z Jorge Bergoglio. Dom Wyd. Rafael.
  17. Pope Francis, first day after election. [w:] The Guardian [on-line]. [dostęp 2013-03-15]. (ang.).
  18. El Papa Francisco I se formó en seminario jesuita de Chile.
  19. Taylor Ardrey: Pope Francis said same-sex couples should be covered by a civil union law. Business Insider, 2020-10-21. [dostęp 2021-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  20. Philip Pullella: Pope says same-sex couples should be covered by civil union laws. Reuters, 2020-10-22. [dostęp 2021-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  21. Francis X. Rocca: Pope Francis Backs Civil Unions for Gay Couples, in Shift for Vatican. The Wall Street Journal, 2020-10-21. [dostęp 2021-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  22. Lizzy Davies: Pope says he is not a Marxist, but defends criticism of capitalism. The Guardian, 2013-12-15. [dostęp 2021-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  23. USA i Kuba znormalizują stosunki? W sprawę zaangażował się papież Franciszek [online], Polska Times [dostęp 2021-07-26] (pol.).
  24. USA i Kuba wznawiają stosunki dyplomatyczne. Pomógł papież Franciszek [online], wiadomosci.dziennik.pl [dostęp 2021-07-26] (pol.).
  25. Kamila Rezmer, Papież Franciszek wobec problemu uchodźstwa w latach 2014–2018, „Krakowskie Studia Małopolskie” (23), 2018, s. 196–209.
  26. Kryzys migracyjny. Papież: migranci cierpią pod gołym niebem, bez jedzenia, nie mogą wejść, nie czują gościnności [online], PolskieRadio24.pl [dostęp 2021-07-26].
  27. Papież piętnuje nacjonalizmy i indywidualizm. „Dzielą nas w świecie i Kościele” [online], Deutsche Welle (www.dw.com) [dostęp 2021-07-26] (pol.).
  28. Papież w przemówieniu w ONZ przestrzega przed nacjonalizmem i egoizmem [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2021-07-26] (pol.).
  29. Encyklika Fratelli Tutti Ojca Świętego Franciszka o braterstwie i przyjaźni społecznej (3 października 2020) | Francis [online], vatican.va [dostęp 2021-07-26] (pol.).
  30. Franciszek trzecim najstarszym papieżem w ciągu ostatnich 700 lat. onet.pl, 17 grudnia 2023. [dostęp 2023-12-17].
  31. Gli otto papi più longevi della storia. repubblica.it, 17 grudnia 2021. [dostęp 2023-08-30].
  32. Pope Francis, Person of the Year. Time. [dostęp 2013-12-13]. (ang.).
  33. a b c DIRETTORJU EKKLEŻJASTIKU 2016. [dostęp 2021-04-04].
  34. a b c d e Dopierała 2019 ↓, s. 1047.
  35. a b c d e f g h i j k Bergolgio, S.J., Jorge Mario. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-03-13]. (ang.).
  36. Mario Giuseppe Bergoglio. geni.com. [dostęp 2021-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  37. Regina María Sivori Gogna. geni.com. [dostęp 2021-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  38. BIOGRAPHY OF THE HOLY FATHER FRANCIS. vatican.va. [dostęp 2021-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  39. Santiago Dapelo: El éxtasis familiar por el „loco de la guerra”. La Nación, 2013-03-17. [dostęp 2021-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (hiszp.).
  40. Mark Rice-Oxley: Pope Francis: the humble pontiff with practical approach to poverty. The Guardian, 2013-03-13. [dostęp 2021-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  41. Jeffrey Donovan: Francis Ventures Out of Vatican on First Day as Pope. Bloomberg, 2013-03-14. [dostęp 2021-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  42. Barney Henderson: Pope Francis elected leader of Catholic Church: as it happened. telegraph.co.uk, 2013-03-14. [dostęp 2021-04-04]. (ang.).
  43. Luis Rosales, Daniel Olivera: Francis: A Pope for our Time: The Definitve Biography. Humanix Books, 2013, s. 5. ISBN 978-1-63006-002-2.
  44. Jorge is against regimes. It is because of fascism that our father emigrated. La Stampa, 2013-03-17. [dostęp 2021-04-04]. (ang.).
  45. Bergoglio, papa / La otra cara de un hombre público. Los Bergoglio, la familia más sorprendida. La Nación, 2013-03-14. [dostęp 2021-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (hiszp.).
  46. Helládio Holanda: People’s Pope. Clube de Autores (managed).
  47. La sobrina ‘artista’ del Papa presenta su obra en Madrid. elmundo.es, 2015-03-29. [dostęp 2021-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (hiszp.).
  48. 'Escribir con el pincel’, el documental sobre la obra pictórica de Cristina Bergoglio, la sobrina del Papa Francisco. antena3.com, 2019-06-27. [dostęp 2021-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (hiszp.).
  49. Thomas Reese: Does Pope Francis have a master’s degree in chemistry?. ncronline.org, 2015-06-03. [dostęp 2021-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  50. New Pope, Francis, Known As Humble Man With A Focus On Social Outreach. newyork.cbslocal.com. [dostęp 2013-03-14]. (ang.).
  51. Jorge Bergoglio, un sacerdote jesuita de carrera. lanacion.com.ar. [dostęp 2013-03-14]. (hiszp.).
  52. Mario Adinolfi: Il conclave: storia, regole e protagonisti dell’elezione più misteriosa del mondo. Matelica: HALLEY Editrice, 2005, s. 109–110. ISBN 978-88-7589-071-1. (wł.).
  53. Kardynał Jorge Mario Bergoglio – skromny jezuita. Kosciol.pl, 14 kwi 2005. [dostęp 2013-03-19].
  54. Damian Wojciechowski SJ: Papież – jezuicka biografia. Tymczasowa Strona Towarzystwa Jezusowego W Polsce jezuici.pl, 16 mar 2013. [dostęp 2013-03-17].
  55. Centro de espiritualidad y cultura. Reseña Historica. [dostęp 2013-03-15]. (hiszp.).
  56. Papa Francisco, Datos personales. [w:] Oficjalna strona jezuickiej prowincji Argentyny-Urugwaju [on-line]. [dostęp 2013-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-18)]. (hiszp.).
  57. HABEMUS REWOLUCJĘ!. styl.pl, 9 maja 2013. [dostęp 2020-12-01]. (pol.).
  58. Benedykt XVI nie spodziewał się wyboru kard. Bergoglio na papieża. niedziela.pl. [dostęp 2023-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  59. a b Sebastian Adamkiewicz: Papież (z) końca świata. histmag.org, 2013-03-14. [dostęp 2013-03-14].
  60. Lucio Brunelli: I segreti del Conclave. Così vinse Ratzinger. la Repubblica, 23 października 2005. (wł.).
  61. a b c Brian Murphy, Michael Warren, Pope Francis: First pope from Americas austere Jesuit [online], Toronto Star, 13 marca 2013 [dostęp 2024-02-02] (ang.).
  62. a b CBS/AP, Jorge Bergoglio: Who is the new pope? [online], CBS News, 13 marca 2013 [dostęp 2024-02-02] [zarchiwizowane z adresu 2013-04-25] (ang.).
  63. Un Santo Bergoglio, hincha de San Lorenzo. [w:] foxsportsla.com [on-line]. [dostęp 2013-03-13]. (hiszp.).
  64. a b Biały dym nad Kaplicą Sykstyńską. Kardynałowie wybrali nowego papieża. wiadomosci.onet.pl, 13 marca 2021. [dostęp 2021-06-04]. (pol.).
  65. Habemus papam – Franciszek. info.wiara.pl, 2013-03-13. [dostęp 2013-03-14].
  66. Tomorrow, mass of inauguration of Bishop of Rome’s petrine ministry. news.va. [dostęp 2016-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-02)]. (ang.).
  67. Pierwszy raz od setek lat spotkali się dwaj papieże. W „rodzinnej” atmosferze. tvn24.pl, 23 marca 2013. [dostęp 2023-02-28].
  68. Kardynałowie wybrali Jorge Mario Bergoglia. Oto nowy papież Franciszek I. zeŚwiata.pl. [dostęp 2013-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-07)]. (pol.).
  69. Primo saluto del Santo Padre Francesco. vatican.va, 2013-03-14. [dostęp 2013-03-14].
  70. Papież wybrał imię na cześć Franciszka z Asyżu. polskieradio.pl, 2013-03-14. [dostęp 2013-03-14].
  71. New Pope Fracis visits St. Mary Major, collects suitcases and pays bill at hotel. news.va. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-17)].
  72. Watykan: gotowe są symbole pontyfikatu. Radio Watykańskie, 2013-03-18. [dostęp 2013-03-18].
  73. Znamy papieski herb i zawołanie. Co oznaczają?. deon.pl, 2013-03-18. [dostęp 2013-03-18].
  74. Adam Sosnowski, Pamiętnik konklawe 2013, s. 144–145, ISBN 978-83-7553-147-3 [dostęp 2017-01-11].
  75. Inauguracja pontyfikatu papieża Franciszka [RELACJA NA ŻYWO] [online], Newsweek Polska, 19 marca 2013 [dostęp 2024-02-02] (pol.).
  76. Messa di inizio Pontificato. Radio Vaticana, 2013-03-19. [dostęp 2013-03-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-22)]. (wł.).
  77. Watykan: Papież Franciszek ma sekretarza. pl.radiovaticana.va. [dostęp 2013-03-21].
  78. Pastorały Jana Pawła II. Prowadziły papieża przez świat. Były mu podporą. dziennikzachodni.pl, 21 kwietnia 2014. [dostęp 2022-02-06].
  79. Lumen Fidei. vatican.va. [dostęp 2014-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-29)]. (pol.).
  80. Papieska encyklika w rekordowym tempie. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-18)].
  81. Benedykt XVI i Franciszek po raz pierwszy razem. deon.pl, 2013-07-05.
  82. Ghostwriter von Franziskus – Business And Science [online] [dostęp 2016-09-28] (niem.).
  83. Nagroda dla papieża za prowadzenie programu. deon.pl. [dostęp 2013-08-06].
  84. Adhortacja apostolska Evangelii Gaudium. deon.pl, 26 listopada 2013.
  85. Papież zrobi coś takiego pierwszy raz w historii. deon.pl. [dostęp 2014-04-26].
  86. Laudato si. vatican.va. [dostęp 2016-08-29]. (pol.).
  87. „Rozmawialiśmy bez półsłówek”. Papież i patriarcha podpisali wspólną deklarację. tvn24.pl. [dostęp 2016-02-12].
  88. Wspólna Deklaracja papieża Franciszka i patriarchy Moskwy i całej Rusi Cyryla. niedziela.pl. [dostęp 2016-02-13].
  89. Amoris Laetitia. vatican.va. [dostęp 2016-04-10]. (pol.).
  90. Franciszek: trochę dziwna jest ta dzisiejsza modlitwa Anioł Pański z papieżem osadzonym w bibliotece. deon.pl. [dostęp 2020-03-08].
  91. Franciszek: Ewangelia największą sprawiedliwością, jaką można dać ludzkości. niedziela.pl. [dostęp 2020-03-11].
  92. Dichiarazione del Direttore della Sala Stampa della Santa Sede, Matteo Bruni. press.vatican.va, 2020-03-22. [dostęp 2020-03-27]. (wł.).
  93. Momento straordinario di preghiera presieduto dal Santo Padre sul sagrato della Basilica di San Pietro. press.vatican.va, 2020-03-27. [dostęp 2020-03-27]. (wł.).
  94. Visita del Santo Padre Francesco ad Assisi in occasione della firma della Lettera Enciclica “Fratelli tutti” sulla fraternità e l’amicizia sociale, 03.10.2020. Vatican.va, 3 października 2020, 2020-10-03. [dostęp 2021-09-17].
  95. Papież zezwala kobietom na posługę akolity i lektora. stacja7.pl. [dostęp 2021-01-11].
  96. Lettera del Santo Padre Francesco ai Vescovi di tutto il mondo per presentare il Motu Proprio «Traditionis Custodes» sull’uso della Liturgia Romana anteriore alla Riforma del 1970, 16.07.2021. press.vatican.va, 16 lipca 2021. [dostęp 2021-07-26].
  97. Lettera Apostolica in forma di Motu «Proprio» del Sommo Pontefice Francesco «Traditionis Custodes» sull’uso della Liturgia Romana anteriore alla Riforma del 1970, 16.07.2021. press.vatican.va, 16 lipca 2021. [dostęp 2021-07-26].
  98. Nowe papieskie normy dla przedsoborowej liturgii. vaticannews.va, 16 lipca 2021. [dostęp 2021-07-26].
  99. Papież Franciszek odwiedził rosyjską ambasadę przy Watykanie. vaticannews.va, 25 lutego 2022. [dostęp 2022-02-28].
  100. Papież Franciszek osobiście udał się do ambasady Rosji. Pierwszy taki przypadek. rp.pl, 25 lutego 2022. [dostęp 2022-02-28].
  101. Philip Pullella, Crispian Balmer, Pope Francis says ‘rivers of blood’ flowing in Ukraine war, „Reuters”, 6 marca 2022 [dostęp 2022-04-21] (ang.).
  102. Pope sends cardinal to Ukraine to show solidarity with refugees [online], CNN, 14 marca 2022 [dostęp 2022-04-21] (ang.).
  103. Pope Francis blessed an ambulance that the Vatican sent to Ukraine [online], infobae, 26 marca 2022 [dostęp 2022-04-21] (ang.).
  104. Pope Francis dispatches 2 cardinals to Ukraine [online], POLITICO [dostęp 2022-04-21] (ang.).
  105. apież poświęcił Rosję i Ukrainę Niepokalanemu Sercu Maryi. niedziela.pl. [dostęp 2022-03-25].
  106. AKT POŚWIĘCENIA NIEPOKALANEMU SERCU NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY. press.vatican.va, 23 marca 2022. [dostęp 2022-03-25].
  107. Dzisiaj wchodzi w życie konstytucja apostolska o kurii rzymskiej. Co się zmieni?. misyjne.pl, 2022-06-05. [dostęp 2022-06-06].
  108. Papież ogłosił Konstytucję apostolską o Kurii Rzymskiej. vaticannews.va, 2022-06-05. [dostęp 2022-06-06].
  109. Polsat News, Franciszek podpisał rezygnację tuż po wyborze. Nie wie, kto ma ten dokument [online], polsatnews.pl [dostęp 2023-01-01] (pol.).
  110. Pierwsza taka msza w historii Kościoła: Papież pochował papieża. rmf24.pl. [dostęp 2023-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  111. Dichiarazione del Direttore della Sala Stampa della Santa Sede, Matteo Bruni. press.vatican.va, 2020-12-31. [dostęp 2020-12-31]. (wł.).
  112. Papież nie odprawi nabożeństwa i Mszy na przełomie roku. gosc.pl, 2020-12-31. [dostęp 2021-01-01].
  113. Dichiarazione del Direttore della Sala Stampa della Santa Sede, Matteo Bruni. press.vatican.va, 2021-01-23. [dostęp 2021-01-24]. (wł.).
  114. Papież Franciszek w klinice Gemelli. Przeszedł zabieg chirurgiczny. wp.pl. 4 lipca 2021. [dostęp 2021-07-06].
  115. Papież z Kliniki Gemelli: każdy potrzebuje gestu, który łagodzi ból i podnosi w chorobie. niedziela.pl. [dostęp 2021-07-11].
  116. Franciszek opuścił klinikę Gemelli i wrócił do Watykanu. niedziela.pl. [dostęp 2021-07-14].
  117. Watykan: papież Franciszek na wózku inwalidzkim. Powodem problemy z kolanem. polsatnews.pl, 5 maja 2022. [dostęp 2023-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  118. Papież, który potrzebuje wózka inwalidzkiego, ale bardziej – pełnego kalendarza. ekai.pl, 17 grudnia 2022. [dostęp 2023-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  119. Papież Franciszek wyszedł ze szpitala. „Wciąż żyję”. rmf24.pl. [dostęp 2023-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  120. Papieża Franciszka czeka laparotomia. Na czym polega ten zabieg?. kobieta.onet.pl, 7 czerwca 2023. [dostęp 2023-06-09].
  121. Franciszek po operacji, stan zdrowia papieża. Najnowszy komunikat Watykanu. tvn24.pl. [dostęp 2023-06-09].
  122. Papież Franciszek opuścił rzymską klinikę Gemelli. pap.pl. [dostęp 2023-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  123. Choroba papieża Franciszka. Nie był w stanie odczytać tekstu rozważań. polsatnews.pl, 26 listopada 2023. [dostęp 2023-11-27].
  124. Papież Franciszek nie czuje się dobrze. Podczas audiencji zastąpił go ksiądz. rp.pl, 28 lutego 2024. [dostęp 2024-03-07].
  125. Problemy zdrowotne papieża. Na audiencji generalnej nie przeczytał katechezy. polsatnews.pl, 6 marca 2024. [dostęp 2024-03-07].
  126. Paulina Eliza Godlewska: Kłopoty papieża ze zdrowiem. Franciszek nie zdołał odczytać katechezy. wydarzenia.interia.pl, 13 marca 2024. [dostęp 2024-03-13].
  127. Analía Montórfano: Ancestros de S.S. Papa Francisco. APELLIDOS ITALIANOS. [dostęp 2021-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (hiszp.).
  128. Papież otrzymał paliusz i pierścień Rybaka. deon.pl. [dostęp 2013-03-19]. (pol.).
  129. Papież nie chce limuzyn. Jeździ średniolitrażowym autem. polskieradio.pl. [dostęp 2013-07-15]. (pol.).
  130. Franciszek nadal mieszka w hotelu. Nie chce przenosić się do Pałacu Apostolskiego. fronda.pl. [dostęp 2013-04-25]. (pol.).
  131. Dlaczego papież Franciszek nie śpiewa?. deon.pl.
  132. Pierwszy Anioł Pański Franciszka. „Bracia i siostry, dzień dobry”. rp.pl, 17 marca 2013.
  133. Papież życzył wiernym „dobrej niedzieli i smacznego obiadu”. wp.pl, 17 marca 2013.
  134. Papież Franciszek zrezygnował z limuzyny. Woli spacery. wprost.pl. [dostęp 2013-04-25]. (pol.).
  135. FK /Twitter/KAI, Papież znosi tytuły honorowe [online], Gość Niedzielny, 3 stycznia 2014 [dostęp 2024-02-02].
  136. „Mówi papież” – Franciszek dzwoni sam. deon.pl. [dostęp 2013-04-12]. (pol.).
  137. Papież regularnie odwiedza „Mamusię”. Dlaczego akurat ten wizerunek Maryi?. aleteia.org, 27 stycznia 2018. [dostęp 2021-03-14].
  138. Papież Franciszek poprosił o nowy argentyński paszport i dowód osobisty. polskatimes.pl. [dostęp 2014-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
  139. Jaka historia kryje się za papieskimi czerwonymi butami?. pl.aleteia.org. [dostęp 2021-11-01].
  140. Media: papież Franciszek definitywnie rezygnuje z czerwonych butów. tokfm.pl. [dostęp 2013-04-25]. (pol.).
  141. Językowa rewolucja w Watykanie. gosc.pl.
  142. W lipcu nie będzie papieskich audiencji generalnych. interia.pl. [dostęp 2014-06-14].
  143. Ks. Lombardi: Papież nie jedzie na urlop. Myśli o reformie Kościoła. idziemy.pl. [dostęp 2013-08-03].
  144. a b Komunikat Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej z dnia 13 kwietnia 2013 r.. [dostęp 2013-07-08]. (wł.).
  145. Watykan: Komisja ds. banku watykańskiego.
  146. CHIROGRAFO DEL SANTO PADRE FRANCESCO PER L’ISTITUZIONE DI UNA PONTIFICIA COMMISSIONE REFERENTE SULL’ISTITUTO PER LE OPERE DI RELIGIONE. (wł.).
  147. Historyczna wizyta papieża u waldensów. „Przebaczcie nam”. tvn24.pl. [dostęp 2015-06-23]. (pol.).
  148. Gospodarka według Franciszka. Polityka. [dostęp 2016-12-11]. (pol.).
  149. Jakub Noch, Papież Franciszek: Marksizm jest złem, ale znam wielu dobrych marksistów [online], natemat.pl, 15 grudnia 2013 [dostęp 2020-07-08].
  150. Kard. Turkson: gospodarka rynkowa tak, ale z człowiekiem w centrum. radiovaticana.
  151. Franciszek jasno o aborcji, eutanazji i in vitro. gosc.pl. [dostęp 2014-11-24]. (pol.).
  152. Papież Franciszek rozgrzesza z aborcji. Stoi po stronie „cywilizacji śmierci”?. Newsweek. [dostęp 2016-11-21]. (pol.).
  153. Co papież naprawdę powiedział o aborcji?. deon. [dostęp 2016-11-21]. (pol.).
  154. Papież Franciszek upoważnia wszystkich kapłanów do rozgrzeszenia aborcji. RMF24. [dostęp 2016-11-21]. (pol.).
  155. Papież upoważnia wszystkich kapłanów do rozgrzeszenia aborcji. Rzeczpospolita. [dostęp 2016-12-11]. (pol.).
  156. W rozgrzeszaniu z aborcji nie ma nadmiernej tolerancji. gosc.pl. [dostęp 2016-11-21]. (pol.).
  157. Papież o aborcji: zrozumiałbym rozpacz zgwałconej kobiety, ale niegodziwe jest niszczenie życia ludzkiego [online], deon.pl [dostęp 2020-05-05] (pol.).
  158. Papież Franciszek o tym, że aborcja jest jak wynajęcie płatnego zabójcy [online], deon.pl [dostęp 2020-05-05] (pol.).
  159. a b Marcin Przeciszewski, Papież Franciszek wobec osób LGBT+ [online], eKAI.pl, 10 sierpnia 2019 [dostęp 2020-05-05] (pol.).
  160. Papież: Chrześcijanie powinni przeprosić gejów [online] [dostęp 2016-06-29].
  161. Papież o homoseksualizmie. „Inna orientacja to nie grzech” [online], dziennik.pl, 29 lipca 2013 [dostęp 2020-05-05].
  162. Papież: homoseksualizm nie jest „przestępstwem”. pap.pl, 2023-01-25. [dostęp 2024-03-10].
  163. Deklaracja doktrynalna otwiera możliwość błogosławienia par „nieregularnych”. vaticannews.va, 2023-12-18. [dostęp 2024-01-03].
  164. Comunicato della Congregazione per la dottrina della fede. (wł.).
  165. Franciszek zaostrzył kary za pedofilię. deon.pl.
  166. Papież ustanowi komisję ds. pedofilii w Kościele. deon.pl, 5 grudnia 2013. [dostęp 2013-12-05].
  167. Ochrona nieletnich to priorytet Kościoła. deon.pl. [dostęp 2014-03-22].
  168. a b Cień w biografii nowego papieża. Oskarżenia z przeszłości. dziennik.pl, 14 marca 2013. [dostęp 2013-03-14].
  169. Argentine Cardinal Named in Kidnap Lawsuit. [w:] Los Angeles Times [on-line]. 17 kwietnia 2005.
  170. a b „Pope Francis Is Known For Simplicity And Humility”, npr.org. npr.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-16)].
  171. ZSz, Jorge Mario Bergoglio nowym papieżem [online], wydarzenia.interia.pl, 13 marca 2013 [dostęp 2024-02-02] (pol.).
  172. a b „Nie może być!” Prezydent Argentyny niezadowolona z wyboru papieża. Tok FM, 14 marca 2013. [dostęp 2013-03-14].
  173. Marek Magierowski: Oskarżony Jorge Bergoglio. dorzeczy.pl, 2013-03-17. [dostęp 2013-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-20)].
  174. Verbitsky y su militancia en Montoneros: „Participé en enfrentamientos armados y, por suerte, no murió nadie”. perfil.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-14)]., wywiad z H. Verbitsky, w: „Perfil”, 4 listopada 2007.
  175. Juan Ignacio Irigaray: El número uno de la Iglesia argentina, sospechoso de colaborar con la dictadura. Elmundo.es, 8 listopada 2010. [dostęp 2013-03-13]. (hiszp.).
  176. Maciej Stasiński: Krzyżem i mieczem. „Gazeta Wyborcza”, 30 lipca 2007. [dostęp 2013-03-13]. (pol.).
  177. Franz Jalics SI, Rekolekcje kontemplatywne, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007, s. 128, ISBN 978-83-7318-989-8.
  178. Papież Franciszek: Ostateczny dowód, Jerzy Szygiel. socjalizmteraz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-28)].
  179. Tomasz Surdel: Jak Franciszek zachowywał się w czasach krwawych rządów argentyńskiej junty. wyborcza.pl, 2013-03-14. [dostęp 2013-03-14].
  180. Interrogó al Papa y asegura que „no tuvo implicancias” en el secuestro de los sacerdotes. 26noticias.com.ar. [dostęp 2013-03-17].
  181. Watykan odrzuca zarzuty kierowane wobec papieża Franciszka ws. argentyńskiej junty. [w:] Onet.pl [on-line]. [dostęp 2013-03-15].
  182. Watykan: Franciszek nie współpracował z juntą. „Kampania przeciwko Bergogliowi jest znana...”. [w:] Polska The Times [on-line]. [dostęp 2013-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-19)].
  183. br. Damian Wojciechowski SJ: O co w tym wszystkim chodzi?. deon.pl, 2013-03-16, aktualizacja 17.03.2013. [dostęp 2013-03-18].
  184. Franz Jalics SJ: Ergänzende Erklärung von Pater Franz Jalics SJ. Towarzystwo Jezusowe, 2013-03-20. [dostęp 2013-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-12)]. (niem.).
  185. Ceremony of Consecration of Pan-Amazon Synod of Bishops to St. Francis of Assisi 4 October 2019 HD. Catholic Sat, 2019-10-04. [dostęp 2023-06-22].
  186. Hannah Brockhaus: Amazon Synod’s Controversial Carved Figures Thrown Into Tiber River. www.ncregister.com, 2019-10-21. [dostęp 2023-06-30]. (ang.).
  187. Papież Franciszek osobiście udał się do ambasady Rosji. Pierwszy taki przypadek. rp.pl, 2022-02-25. [dostęp 2023-09-02].
  188. Dlaczego papież Franciszek nie potępia Rosji?. oko.press, 2022-04-07. [dostęp 2023-09-02].
  189. Czego nie wolno prorokowi. Milczenie papieża w sprawie Rosji to dowód zapaści katolicyzmu. wiez.pl, 2022-04-02. [dostęp 2024-03-11].
  190. Papież Franciszek: pomyślmy o rosyjskich żołnierzach, biedakach. I o tak wielu ukraińskich. polsatnews.pl, 2022-03-19. [dostęp 2024-03-11].
  191. Papież Franciszek pisze o wojnie. „Wszyscy jesteśmy winni!”. rp.pl, 2022-04-04. [dostęp 2024-03-11].
  192. Franciszek mówił o „biednej dziewczynie”. „Rażąca sprzeczność między faktami a wypowiedziami papieża”. tvn24.pl, 2022-08-25. [dostęp 2024-03-11].
  193. Kontrowersyjna wypowiedź papieża. Mówił o „szczekaniu NATO pod drzwiami Rosji”. Fala komentarzy. polskieradio24.pl, 2022-03-05. [dostęp 2023-09-04].
  194. Beata Czuma: Papież tłumaczy swoje słowa o „szczekaniu NATO”. Wyjaśnia, kogo zacytował. www.fakt.pl, 2022-06-14. [dostęp 2023-09-05]. (pol.).
  195. Watykan potwierdza: Franciszek rozmawiał z patriarchą Cyrylem. vaticannews.va, 2022-03-16. [dostęp 2023-09-02].
  196. Franciszek może spotkać się z Cyrylem. Podano lokalizację i datę. radiozet.pl, 2023-08-02. [dostęp 2023-09-02].
  197. Franciszek zobaczy się z patriarchą Cyrylem? „Wizyta na lotnisku w Moskwie”. interia.pl, 2023-07-14. [dostęp 2023-09-02].
  198. Podróż papieża na Ukrainę pod znakiem zapytania. „Lekarz mi zabronił”. tvn24.pl, 2022-09-05. [dostęp 2023-09-02].
  199. Maskacjusz TV, O wypowiedziach Franciszka na temat Ukrainy – kard. Konrad Krajewski [online], www.youtube.com, 4 sierpnia 2023 [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  200. Adam Szostkiewicz: Franciszek znów bulwersuje w sprawie Ukrainy. Chodzi o Polskę? I kto tu igra męczeństwem. polityka.pl, 2023-09-04. [dostęp 2023-09-24].
  201. Mariusz Kowalczyk: Watykanowi nie podoba się wysyłanie broni Ukrainie. „To może wywołać eskalację”. newsweek.pl, 2022-04-07. [dostęp 2023-09-24].
  202. „To przykład poparcia dla rosyjskiego imperializmu i nacjonalizmu”. Świat reaguje na słowa papieża Franciszka, Ukraina chce wyjaśnień. onet.pl, 2023-08-29. [dostęp 2023-09-02].
  203. Papież tłumaczy się z wypowiedzi o Rosji. „Nie miałem na myśli imperializmu”. polsatnews.pl, 4 września 2023. [dostęp 2023-09-05].
  204. Szokujące słowa papieża Franciszka. Jest komentarz Watykanu. wp.pl, 2024-03-10. [dostęp 2024-03-10].
  205. Szef MSZ Radosław Sikorski komentuje słowa papieża o Ukrainie. Wskazuje na Putina. rp.pl, 2024-03-10. [dostęp 2024-03-10].
  206. Papież sugeruje Ukrainie wywieszenie białej flagi. Jest reakcja Niemiec. businessinsider.com.pl, 2024-03-11. [dostęp 2024-03-11].
  207. Kijów reaguje na zaskakujące słowa papieża Franciszka. onet.pl, 2024-03-10. [dostęp 2024-03-10].
  208. NATO odpowiada na słowa papieża o Ukrainie: Potrzeba broni, a nie białych flag. rp.pl, 2024-03-11. [dostęp 2024-03-12].
  209. Você pesquisou por Autor: Jorge Mario Bergoglio. biblio1.com.br. [dostęp 2013-03-14]. (port.).
  210. Jose Maria Arancedo: Mente abierta, corazón creyente. americalatina.va. [dostęp 2013-03-14]. (hiszp.).
  211. Mente abierta corazon creyente. libreriadelinstituto.com. [dostęp 2013-03-14]. (hiszp.).
  212. Lumen Fidei. vatican.va. [dostęp 2015-06-18]. (pol.).
  213. Laudato si. vatican.va. [dostęp 2015-06-18]. (pol.).
  214. Fratelli Tutti, vatican.va., 3 ottobre 2020.
  215. 2013-11-18: 24 listopada pierwsza adhortacja apostolska Franciszka. 2013-11-18. [dostęp 2013-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-18)]. (pol.).
  216. Amoris laetitia.
  217. Gaudete et exsultate: o powołaniu do świętości w świecie współczesnym. vatican.va, 2018-04-09. [dostęp 2018-04-09]. (wł.).
  218. Christus vivit. vatican.va, 2019-03-25. [dostęp 2019-04-02]. (wł.).
  219. Querida Amazonia. vatican.va, 2020-02-12. [dostęp 2020-02-12]. (wł.).
  220. Lettera Apostolica in forma di «Motu Proprio» sulla giurisdizione degli organi giudiziari dello Stato della Città del Vaticano in materia penale. (wł.).
  221. Franciszek: LETTERA APOSTOLICA IN FORMA DI “MOTU PROPRIO” DEL SOMMO PONTEFICE FRANCESCO PER LA PREVENZIONE ED IL CONTRASTO DEL RICICLAGGIO, DEL FINANZIAMENTO DEL TERRORISMO E DELLA PROLIFERAZIONE DI ARMI DI DISTRUZIONE DI MASSA. [w:] motu proprio [on-line]. vatican.va. (wł.).
  222. Franciszek: Lettera Apostolica in forma di «Motu Proprio» del Sommo Pontificie Francesco con quale è approvato il nuovo statuto dell’Autorità di Informazione Finanziaria (wł.).. [w:] motu proprio [on-line]. vatican.va. (wł.).
  223. Papież ustanowił Sekretariat ds. Gospodarczych. deon.pl. [dostęp 2014-02-24].
  224. Rozpoczęła się wielka reforma finansów Watykanu. Radio PiK. [dostęp 2014-02-24].
  225. Trasferimento della Sezione Ordinaria dell’Amministrazione del Patrimonio della Sede Apostolica alla Segreteria per l’Economia. vatican.va. [dostęp 2014-07-10]. (wł.).
  226. Statuti dei nuovi Organismi Economici. vatican.va. [dostęp 2015-03-25]. (wł.).
  227. Sulla Revisione dello Statuto del Fondo Pensioni Vaticano. [dostęp 2016-06-04]. (wł.).
  228. Istituzione della Segreteria per la Comunicazione. vatican.va. [dostęp 2016-06-04]. (wł.).
  229. a b Mitis et misericors Iesus. vatican.va. [dostęp 2016-06-04]. (wł.).
  230. De concordia inter Codices. vatican.va. [dostęp 2016-09-15]. (wł.).
  231. Statuto del Dicastero Per i Laici, La Famiglia e La Vita. vatican.va. [dostęp 2016-06-04]. (wł.).
  232. Come Una Madre Amorevole. vatican.va. [dostęp 2016-06-04]. (wł.).
  233. I beni temporali. vatican.va. [dostęp 2016-07-09]. (wł.).
  234. Con cui si istituisce il Dicastero per i Laici, la Famiglia e la Vita. vatican.va. [dostęp 2016-08-29]. (wł.).
  235. Dykasteria ds. integralnego rozwoju człowieka. vatican.va. [dostęp 2016-09-28]. (pol.).
  236. Sanctuarium in Ecclesia. vatican.va. [dostęp 2017-04-01]. (wł.).
  237. Maiorem hac dilectionem. vatican.va. [dostęp 2017-07-11]. (wł.).
  238. Magnum principium. vatican.va. [dostęp 2017-09-03]. (wł.).
  239. Summa familiae cure. vatican.va. [dostęp 2017-09-09]. (wł.).
  240. Imparare a congedarsi. vatican.va, 2018-02-12. [dostęp 2018-02-15]. (wł.).
  241. Legge sul Governo dello Stato della Città del Vaticano. vatican.va, 2018-11-25. [dostęp 2018-12-16]. (wł.).
  242. Ecclesia Dei. 2019-01-17. [dostęp 2019-01-19]. (wł.).
  243. Cappella Musicale Pontificia. 2019-01-17. [dostęp 2019-01-19]. (wł.).
  244. Communis vita. 2019-03-19. [dostęp 2019-03-26]. (wł.).
  245. Sulla protezione dei minori e delle persone vulnerabili. 2019-03-26. [dostęp 2019-03-29]. (wł.).
  246. Vos estis lux mundi. 2019-05-09. [dostęp 2019-05-09]. (wł.).
  247. Aperuit Illis. 2019-09-30. [dostęp 2019-09-30]. (wł.).
  248. Per il cambiamento della denominazione da Archivio Segreto Vaticano ad Archivio Apostolico Vaticano. [dostęp 2019-10-22]. (wł.).
  249. | tytuł = Riguardante l’ufficio del decano del Collegio Cardinalizo | język= it | data dostępu=2019-12-21.
  250. | tytuł = Sulla trasparenza, il controllo e la concorrenza nelle procedure di aggiudicazione dei contratti pubblicidella Santa Sede e dello Stato della Città del Vaticano | język=it | data dostępu=2020-06-02.
  251. Authenticum charismatis, 1 novembre 2020.
  252. Ab initio, 21 novembre 2020.
  253. Circa Alcune Competenze in Materia Economico-Finanziara, 26 dicembre 2020.
  254. Spiritus Domini, 11 gennaio 2021.
  255. Recante Modifiche in Materia di Giustizia, 8 febbraio 2021.
  256. LETTERA APOSTOLICA IN FORMA DI MOTU PROPRIO circa il contenimento della spesa per il personale della Santa Sede, del Governatorato dello Stato della Città del Vaticano e di altri Enti collegati, 23 marzo 2021.
  257. ecante Dispozisioni Sulla Transparenza Nella Gestione della Finanza Publicia, 26 aprile 2021.
  258. Recante Modifiche in Tema di Competenza degli Organi Giudizari dello Stato della Cittá del Vaticano, 30 aprile 2021.
  259. Antiquum Ministerium, 10 maggio 2021.
  260. Traditonis custodes, 16 luglio 2021.
  261. [Con la Quale il Santo Padre Istitusce la Commisione Pontificia di Verifica e Applicazione del M. P. Mitis Iudex nelle Chiese d’Italia, novembre 17, 2021.
  262. Competentias quasdam decernere, 11 febbraio 2022.
  263. Lettera Apostolica in forma di «Motu Proprio» Fidem servare, con la quale viene modificata la struttura interna della Congregazione per la Dottrina della Fede (11 febbraio 2022) | Francesco [online], vatican.va [dostęp 2022-02-17].
  264. Lettera Apostolica in forma di «Motu Proprio» Assegnare alcune competenze, con la quale vengono mutate alcune norme del Codice di Diritto Canonico e del Codice dei Canoni delle Chiese Orientali (11 febbraio 2022) | Francesco [online], vatican.va [dostęp 2022-02-17].
  265. Lettera Apostolica in forma di „Motu Proprio” Recognitum Librum VI con la quale si modifica il can. 695 § 1, del Codice di Diritto Canonico [online], vatican.va [dostęp 2022-04-26].
  266. Lettera Apostolica in forma di «Motu Proprio» del Sommo Pontefice Francesco “Ad charisma tuendum” [online], press.vatican.va [dostęp 2022-07-22].
  267. Sulle persone giuridiche strumentalli della Curia Romana, vatican.va., 5 dicembre 2022.
  268. Il Dirito Narivo Circa Il Patrimonio della Sede Apostolica, 20 febbraio 2023.
  269. Vocare Peccatores, 20 marzio 2023.
  270. Vos Estis Lux Mundi, 25 marzo 2023.
  271. Con la quale vengono modificati i termini di ricorso del membro dimesso da un istituto di vita consacrata, 2 aprilis 2023.
  272. Lettera Apostolica in forma di “Motu Proprio” recante modifiche alla normativa penale e all’ordinamento giudiziario dello Stato della Città del Vaticano (12 aprile 2023) | Francesco [online], www.vatican.va [dostęp 2023-04-13].
  273. Gia da tempo, 16 aprile 2023.
  274. Bull of indiction of the Extraordinary Jubilee of Mercy – Misericordiae Vultus. vatican.va. [dostęp 2015-04-12]. (ang.).
  275. Świadkowie radości (A Tutti I Cnsacrati), List apostolski Papieża Franciszka do zakonnic i zakonników na rozpoczęcie Roku Życia Konsekrowanego. vatican.va. [dostęp 2016-02-28]. (pol.).
  276. Litterae Apostolicae quibus sanctus Gregorius Narecensis Doctor Ecclesiae universalis renuntiatur. vatican.va. [dostęp 2016-02-28]. (łac.).
  277. Misericordia et misera. vatican.va. [dostęp 2017-01-23]. (pol.).
  278. Franciszek: Admirabile signum. w2.vatican.va, 2019-12-01. [dostęp 2019-12-02]. (pol.).
  279. Franciszek: Scripturae Sacrae Affectus. vatican.va, 2020-09-30. [dostęp 2020-09-30]. (wł.).
  280. Patris Corde, 8 dicembre 2020.
  281. Candor Lucis Aeternae, 25 marzo 2021.
  282. Lettera Apostolica „Desiderio desideravi” sulla formazione liturgica del popolo di Dio (29 giugno 2022) | Francesco [online], vatican.va [dostęp 2022-06-29].
  283. Totum Amoris Est, 28 dicembre 2022.
  284. De peracta Canonizatione Aequipollenti Beata Mariae ab Incarnatione. vatican.va. [dostęp 2016-06-04]. (łac.).
  285. Decreto circa la Rappresentanza Legane Piena della Il Sezione del Dicastero per l’Evangelizzazione, 1 agosto 2022, vatican.va.
  286. Decreto per il Sovrano Militare Ordine Ospedaliero di San Giovanni di Gerusalemme, di Rodi e di Malta (S.M.O.M.), 03.09.2022. press.vatican.va, 3 września 2022. [dostęp 2022-12-28].
  287. Decreto, vatican.va.
  288. Decreto del Santo Padre Francesco per l’Assegnazione dei Settori, Degli Ambiti e Servizi Pastorali ai Vescovi Ausiliari della Diocesi di Roma, 6 gennaio 2023, vatican.va.
  289. Sul compimento e l’osservanza della nuova legge del processo matrimoniale. vatican.va. [dostęp 2016-06-04]. (wł.).
  290. Nuova redazione del n. 2267 del Catechismo della Chiesa Cattolica sulla pena di morte – Rescriptum “ex Audentia SS.mi”, 02.08.2018.
  291. RESCRIPTUM EX AUDIENTIA SS.MI: Rescritto del Santo Padre Francesco circa l’Istruzione sull’Amministrazione e gestione delle attività finanziarie e della liquidità della Santa Sede e delle Istituzioni collegate con la Santa Sede, 23.08.2022. press.vatican.va, 23 sierpnia 2022. [dostęp 2022-12-28].
  292. RESCRIPTUM EX AUDIENTIA SANCTISSIMI – Soppressione della Fondazione Populorum Progressio, vatican.va.
  293. RESCRIPTUM EX AUDIENTIA SS.MI, vatican.va., 30 settembre 2022.
  294. Statuto del Dicastero Per i Laici, La Famiglia E La Vita. vatican.va. [dostęp 2016-06-05]. (wł.).
  295. Statutes of the Dicastery for promoting Integral Human Development. vatican.va. [dostęp 2016-09-28]. (ang.).
  296. Statuto della Segreteria per la Comunicazione. vatican.va. [dostęp 2016-09-28]. (wł.).
  297. Statuto della Pontificia Accademia per la Vita. vatican.va. [dostęp 2016-11-05]. (wł.).
  298. Nuovo Statuto dell’Ufficio del Revisore Generale, 21 gennaio 2019.
  299. Promulgazione della Legge N. CCCLI sull’ordinamento giudiziario dello Stato della Città del Vaticano (13 marzo 2020) | Francesco [online], vatican.va [dostęp 2021-04-15].
  300. Lettera Iuvenescit Ecclesia ai Vescovi della Chiesa cattolica sulla relazione tra doni gerarchici e carismatici per la vita e la missione della Chiesa. vatican.va. [dostęp 2016-06-14]. (wł.).
  301. Lettera Placuit Deo, 22 febbraio 2018.
  302. Lettera “Economy of Francesco”, 1 maggio 2019.
  303. presidencia.gob.bo – Presidente Evo Morales distingue con el Cóndor de Los Andes al Papa Francisco. presidencia.gob.bo. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-09)]. (hiszp.). [dostęp 2015-07-14].
  304. Franciszek, „OrderUśmiechu.pl” [dostęp 2020-12-01] (pol.).
  305. Papież Franciszek zrobił wyjątek. Przyjął nagrodę Karola Wielkiego. [dostęp 2016-05-06].
  306. Francisco El Jesuita. telemundo.com. [dostęp 2016-07-24]. (hiszp.).
  307. Franciszek (2015) Francisco – El Padre Jorge. filmweb.pl. [dostęp 2016-07-25]. (hiszp.).
  308. Papież Franciszek „wystąpił” w filmie. interia.pl. [dostęp 2017-05-07]. (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne