Jutrzyna
Jutrzyna (do 1945 r. niem. Marienau, następnie krótko Marianów) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie strzelińskim, w gminie Wiązów, położona 10 km od Wiązowa. Układ wsi owalnicowy z wydłużonym placem pośrodku, na którym mieści się kościół parafialny. Na terenie wsi znajduje się Kościół św. Franciszka z Asyżu.
| wieś | |
_ID_597035.jpg) Kościół św. Franciszka z Asyżu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
165 m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
318[2] |
| Strefa numeracyjna |
71 |
| Kod pocztowy |
57-120[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DST |
| SIMC |
0882224 |
Położenie na mapie gminy Wiązów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu strzelińskiego  | |
 50°45′17″N 17°15′43″E/50,754722 17,261944[1]
| |
Geografia edytuj
Wieś leży na pograniczu Niziny Grodkowskiej i Wzgórz Strzelińskich. Na południe od miejscowości przebiega wyżyna Wawrzyszowsko-Szklarska, część Wysoczyzny Nyskiej. Na terenie Jutrzyny przepływa rzeczka Gnojna i jej lewy dopływ Krajnica. W północnej części znajduje się wzniesienie Wronie, na którego zachodnim stoku mieści się cmentarz parafialny. Za wschodnią granicą wsi znajduje się kolejne wzgórze Białogórze.
Legenda edytuj
Na temat Jutrzyny na przestrzeni wieków powstała legenda.
Wersja 1 edytuj
Niedaleko Jutrzyny istniała miejscowość Wischau otoczona wieloma stawami. Liczyła około 300 mieszkańców. Została nagle zatopiona w ogromnej ulewie. Jednocześnie w jedną noc znikła osada wraz z ludnością i inwentarzem. Uznano, iż jest to kara za grzechy mieszkańców. Ocalała tylko dwójka dzieci, które przebywały u rodziny w sąsiednich wsiach. Zdarzyło się to około 1440 roku.
Wersja 2 edytuj
Inna wersja tej samej legendy podaje, że to dawni mieszkańcy Wischau przerażeni tajemnicą zaraźliwą chorobą, która powodowała masową śmierć, uciekli z niej i przenosząc się niedaleko stali się pierwszymi mieszkańcami Jutrzyny.[4]
Historia edytuj
Wioska założona na prawie niemieckim przez templariuszy z Oleśnicy Małej w kształcie owalnicy. W 1294 wzmiankowano o sołtysie Sigfrid ze wsi Margenau. W 1314 przejęta przez joannitów. W czasie wojny trzydziestoletniej opuszczona i zniszczona. W trakcie epidemii dżumy w 1648 miejscowość ponownie się wyludnia. W 1783 istniała tutaj szkoła katolicka. W 1814, po sekularyzacji dóbr kościelnych, Jutrzyna przeszła w ręce hrabiego Hansa Ludwiga Davida Yorcka von Wartenburg.[5]
W 1945 na terenie miejscowości toczyły się zażarte walki między 21 Armią I Frontu Ukraińskiego, a pozostałościami oddziałów Wermachtu. 6 zmarłych żołnierzy Armii Czerwonej zostało pochowanych pod murem kościelnym, jednak pod koniec lat 40. zostali ekshumowani na Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej w Wiązowie. Wskutek m.in. ostrzałów artyleryjskich została zniszczona gotycka wieża kościelna, a także wiele zabudowań gospodarczych.
Po wojnie miejscowość zamieszkana głównie przez przesiedleńców z Kresów, a dokładnie z miejscowości Zabojki i Chłopy. Pierwszym proboszczem został ks. Stanisław Przewoźnik, wcześniej administrator parafii w Chłopach. W czasie powojennej unifikacji nazewnictwa nazwę wsi zmieniono z Marianowa na Jutrzyna.
W 1990 roku mieszkańcy wybudowali wspólnymi siłami świetlicę, w której w 1998 utworzono bibliotekę publiczną, obecnie filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Wiązowie.[4]
4 października 2016 w kościele parafialnym zostało erygowane Diecezjalne Sanktuarium św. Franciszka z Asyżu.[5]
Sołtysi[4] edytuj
| Lp | Imię i nazwisko | lata pełnienia funkcji |
|---|---|---|
| 1. | Jan Góralski | |
| 2. | Edward Kuczyński | |
| 3. | Jan Zagórski | |
| 4. | Henryk Madej | |
| 5. | Paweł Wiznerowicz | |
| 6. | Władysław Lachowicz | |
| 7. | Michał Kuc | 1974 - 1999 |
| 8. | Andrzej Stadnik | 1999 - 2003 |
| 9. | Elżbieta Dewerenda | 2003 - 2007 |
| 10. | Stanisław Pabian | 2007 - 2014 |
| 11. | Jan Dobrzycki | 2014-2017 |
| 12. | Kamil Pater | 2017- |
_ID_597035.jpg)
Szkoła edytuj
Po raz pierwszy stwierdzono istnienie szkoły w miejscowości w 1783 jako placówki parafialnej. Na początku XIX wieku przeszła ona pod pruską administrację świecką. W latach 30. XX wieku wzniesiono nowy, ceglany budynek szkoły w centralnej części wsi.
Od 1946 roku Agnieszka i Władysław Orzechowscy stali się pierwszymi nauczycielami w budynku opuszczonej szkoły[potrzebny przypis]. Istniały trzy klasy, w których jednocześnie uczyły się dzieci zarówno 8-letnie, jak i 15-letnie. Wynikało to z różnic z edukacji jako skutek trudności wojennych oraz różnic w rozwoju poszczególnych regionów II RP. Brakowało podręczników i zeszytów, pisano więc kredą na małych tabliczkach na wzór szkół kresowych.
W 1956 roku istniała już pełnowymiarowa szkoła 7-klasowa, w której pracowało sześciu nauczycieli. Mieszkali oni w wyremontowanym przez mieszkańców Domu Nauczyciela. W 1974 władze oświatowe zdecydowały o likwidacji wyższych klas i pozostawiły tylko 4 pierwsze jako filię szkoły w Wiązowie. W 1999 szkołę zamknięto całkowicie.[4]
Ochotnicza Straż Pożarna edytuj
Została założona w 1946 roku na bazie wyposażenia niemieckiej straży przedwojennej. Pierwotnie liczyła 21 druhów. Początkowo jej siedzibą była poniemiecka kuźnia. Od 1952 do OSP należało również 11 kobiet. W 1966 w sąsiedztwie kościoła parafialnego powstał nowy budynek remizy. Obecnie jest tam zrzeszonych 24 strażaków czynnych oraz 12 wspierających, bądź honorowych.[4] W 2022 roku powołano Młodzieżową Drużynę Pożarniczą.[6]
Ciekawostki edytuj
- W pobliżu wsi leżała wedle okolicznej legendy miejscowość, której mieszkańcy zginęli w trakcie zarazy i zostali pochowani w kurhanie.
- Przysiółek wsi wśród mieszkańców miejscowości funkcjonuje pod nazwą ,,Cabanówka". Wywodzi się od przysiółka kresowej miejscowości Zabojki, której mieszkańcy po wojnie zamieszkali Jutrzynę.
- W lesie niecały kilometr od wsi znajduje się zdewastowany grób niemieckiego żołnierza Wermachtu.
- We wsi od 1962 działa Koło Gospodyń Wiejskich.[4]
Podział administracyjny edytuj
Miejscowość na przestrzeni wieków należała do różnych jednostek terytorialnych.
- Do 1945 niemiecka prowincja Dolny Śląsk, rejon wrocławski
- po wojnie krótko w tymczasowym II okręgu administracyjnym Ziem Odzyskanych
- W latach 1945-1974 województwo dolnośląskie, powiat strzeliński, gromada Kowalów
- W latach 1975–1998 województwo wrocławskie, gmina Wiązów
- Od 1999 województwo dolnośląskie, powiat strzeliński, gmina Wiązów
Zabytki edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest[7]:
- kościół parafialny pw. św. Franciszka, z XIII/XIV w., przebudowany w latach: 1678, 1836. Zachowany romański portal, wnętrze barokowe[8].
- Plebania z początku XX w. dwukondygnacyjna z poddaszem
- starsza stacja transformatorowa z początku XX w.
Ponadto do obiektów zabytkowych należą:
- Była szkoła podstawowa z 1 ćwierci XX w.
- Domy mieszkalny nr. 48; 74 z XIX/XX w.
- Domy mieszkalne nr. 15; 18 a; 22; 58; 64 z początku XX w.
- Domy mieszkalny nr. 18; 20; 101 z 1 ćwierci XX w.
- Krzyż kamienny z 1934 r. stojący nieopodal starszej stacji transformatorowej w północnej części wsi[9]
Osoby związane z Jutrzyną edytuj
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 47809
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 417 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f Łukasz Mazur (red.), Poprzez stulecia opieki świętych Franciszka i Urszuli, 2013.
- ↑ a b Łukasz Mazur (red.), Diecezjalne Sanktuarium św. Franciszka z Asyżu kościele parafialnym p.w. św. Franciszka z Asyżu w Jutrzynie, 2016.
- ↑ Zaloguj się do Facebooka [online], Facebook [dostęp 2023-01-27] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 149. [dostęp 2012-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 99
- ↑ Irena Kozioł, Henryk Matuszewski, Jerzy Załęski, Miasto i gmina Wiązów. Monografia krajoznawcza., 1988.