Kębłowo (wieś w powiecie wolsztyńskim)
Kębłowo (niem. Kiebel[4] gwar. Kymbłewo, nazywane potocznie także Kębłów[5]) – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wolsztyńskim, w gminie Wolsztyn.
| wieś | |
 Kościół w Kębłowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
1873[2] |
| Strefa numeracyjna |
68 |
| Kod pocztowy |
64-223[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PWL |
| SIMC |
0916383 |
Położenie na mapie gminy Wolsztyn  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wolsztyńskiego  | |
 52°02′59″N 16°06′10″E/52,049722 16,102778[1]
| |
| Strona internetowa | |
_COA.jpg)
Miejscowości o nazwie Kębłowo w gminie Wolsztyn
edytujW gminie Wolsztyn istnieją dwie miejscowości podstawowe o nazwie Kębłowo, w tym 1 wieś i 1 osada leśna. Niniejszy artykuł dotyczy wsi Kębłowo, która posiada identyfikator SIMC 0916383. Osada leśna Kębłowo posiada identyfikator SIMC 0916420. Do 2018 r. w tej gminie istniała druga osada leśna o nazwie Kębłowo, która posiadała identyfikator SIMC 0916437[6].
Gwara
edytujGwarę Kębłowa cechują zwyczajne właściwości gwar Zachodniej Wielkopolski[7]. Jej cechami między innymi są:
- silna tendencja do dwugłoskowej wymowy stpol. ā długiego jak oł
- dwugłoskowa artykulacja sam. y jak yj(np. darujmyj)
- dwugłoskowa i uprzedniona wymowa o jak łe(np. włeda zamiast woda)
- dość częste obniżanie stpol. u w ů(mniej lub bardziej zbliżone do u lub o),ůł,ůł(gura, kůcharka)
- koń. -e w dopełniaczu l.poj. żeńskich rzeczowników, przymiotników, zaimków miękkotermninowych i stwardiałych(zagun pszyńice, z Rosje,za moje pamińci)
- oprócz udźwięcznienia międzywyrazowego typowego dla Wielkopolski, występują również ślady zachowywania dźwięczności spółgłosek na końcu wyrazu, łączące gwarę Kębłowa z gwarami łużyckimi i Kramskami na Babimojszczyźnie(wymowa nuż_taki zamiast nusz taki)[8]
- wymowa dymboki(głęboki), pilovać(pilnować)
- niemazurzenie – nieczęsta zamiana sz, ż, cz: na s, z, c to zapewne skutek sąsiedztwa z oddaloną o 4 km Obrą
Jest nadal częściowo używana przez starsze pokolenie, u młodszego da się zauważyć powolny zanik, a raczej nieużywanie Kębłowskiej mowy. W 1951 roku teksty gwarowe z Kębłowa nagrał Zenon Sobierajski, badania te opublikował w książce pt. ”Teksty gwarowe z zachodniej Wielkopolski”.
Historia
edytujKębłowo uzyskało lokację miejską w 1320 roku, zdegradowany przed 1800 rokiem, ponowne nadanie praw miejskich przed 1808 rokiem, degradacja w 1880 roku[9].
- 1300–1305 – Mikołaj Bodzancic z Kębłowa został podkomorzym Królestwa Polskiego, za panowania w Polsce Wacława II
- 5 czerwca 1320 – w Kębłowie odbył się zjazd rycerstwa z Zachodniej Wielkopolski
- 1327 – znany jest wójt Stanisław oraz mieszczanie. Tę datę przyjmuje się jako początek istnienia miasta, chociaż lokowane mogło być wcześniej. Do tego okresu można odnieść budowę kościoła św. Bartłomieja – pełnił on przez wieki funkcję kościoła parafialnego.
- 1334 – Mikołaj Bodzancic został przesiedlony do Gościszewic, Potkany i Wrzosu koło Radomia.
- 1334–1393 – Kębłowo było miastem królewskim
- 1397 – w dokumencie poświadczona transakcja handlowa w dystrykcie Kębłowo
- 1393 – Król Władysław Jagiełło nadał Niemierzy, Janowi Głowaczowi i Abrahamowi synom
Abrahama z Nowego Dworu Mazowieckiego – z rodu Nałęczów – za sumy pożyczone królowi Ludwikowi oraz Królowym Elżbiecie i Jadwidze zamki Zbąszyń i Kębłowo z miastami i przyległymi wsiami. W wyniku działów wewnątrzrodzinnych oraz innych przyczyn Kębłowo zostało przejęte bezpośrednio, przez Nałęczów dopiero w 1408 roku.
- 1414 – wzmiankowany młyn
- 1417 – komora celna
- 1420 – wzmianka o zaliczeniu miasta do powiatu kościańskiego należącego do województwa poznańskiego. Sprawa sądowa o misy i kotły gorzałczane, co jest dowodem na istnienie gorzelni.
- 1429 – wzmiankowana szkoła trywialna
- 1431 – Abraham Głowacz ze Zbąszynia posłował do Pragi, gdzie zetknął się husytami oraz uczestniczył w obradach nad czterema artykułami praskimi. Po powrocie wspólnie z bratankiem, Abrahamem Kębłowskim, stali się gorącymi zwolennikami husytyzmu, a Zbąszyń i Kębłowo głównymi ośrodkami husytyzmu w Wielkopolsce
- 1440 – Abraham Zbąski i Abraham Kębłowski wyrzekli się husytyzmu
- 1450 – przed rokiem 1450 na przedmieściu Kębłowa zbudowany był kościół szpitalny pw św. Ducha. Wizytacja władz duchownych w roku 1603 nie odnotowała już istnienia tego kościoła, ani szpitala, chociaż budynek nazywany „szpitalem” istnieje do dzisiaj
- 1458 – wystawienie 4 zbrojnych na wyprawę malborską
- 1472 – wzmiankowany jest kościół św. Wawrzyńca
- 1474 – książę Jan II Żagański zbrojnie napadł na miasto, splądrował je i spalił. Podczas pożaru w Kębłowie uległ rozległemu poparzeniu.
- 1505 – Małgorzata Kębłowska wyszła za mąż za Mikołaja Potulickiego, na posag Małgorzaty vel Maruszki składały się: miasto Kębłowo z zamkiem oraz wsie: Niałek, Widzim, Berzyna, Dąbrowa, Wroniawy, Solec, Stradyń, Kurowo, Kawczyn, Oborzyska. Tak pokaźny majątek ziemski przydany został do majątku Potulickiego: Goślina, Przebędowo, Boduszewo, Runowo oraz Potulice.
- 1510 – zmarł Abraham Kębłowski – ostatni męski potomek rodu Nałęczów z Kębłowa
- 1624 – Stanisław i Wojciech Zbijewscy – właściciele Kębłowa oddali do użytku nowy, drewniany kościół w miejsce spalonego w 1602 roku kościoła parafialnego
- 1641 – kościół św. Mikołaja stał na przedmieściu Kębłowa
- koniec XVII w. – dobra kębłowskie kupione zostały przez Jakuba Bielińskiego
- 1671–1939 – działało Bractwo Kurkowe
- 1723 – wielki pożar Kębłowa, właścicielem był Aleksander Bieliński
- 1724 – Aleksander Bieliński – właściciel Kębłowa, późniejszy kasztelan lędzki odbudował kościół po pożarze, była to budowla drewniana
- 1793 – w wyniku II rozbioru Polski miasto weszło w granice królestwa pruskiego, liczyło wówczas 272 mieszkańców, w tym 250 katolików i 22 luteranów, miało 67 domów, z czego w mieście było 40, a na przedmieściu 27. Krótko po 1793 roku dobra widzimskie, a wraz z nimi Kębłowo, nabył książę Oranien, późniejszy król Niderlandów.
- 1799–1806 prace nad osuszaniem doliny rzeki Obry. Wykopano wówczas kanały: Kościański, Północny, Południowy, Mosiński, Wincentowski i Dźwiński
- 1823 – wielki pożar strawił całe miasto, razem z kościołem parafialnym.
- 1857 – poświęcenie kościoła parafialnego, tym razem murowanego. Poświęcenia dokonał ks. dziekan Sulikowski
- 1883 – Kębłowo utraciło prawa miejskie
- 1 kwietnia 1905 – otwarto linię kolejową przez Kębłowo na odcinku Wolsztyn – Nowa Sól
- 5 stycznia 1919 – Drużyna Kębłowska Powstańców Wielkopolskich brała udział w oswobodzeniu Wolsztyna
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka 17 batalionu celnego, a później placówka Straży Granicznej I linii „Kębłowo”[10].
- 3 września 1939 – wieś znalazła się pod okupacją niemiecką
- W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kębłowo.
- 1975 – miejscowość należała administracyjnie do województwa zielonogórskiego
- 1997–1999 budowa sali sportowej z zapleczem, obecnie gimnazjum.
- 1999–2000 wykonano sieć wodociągową na terenie wsi
- 2000 – cała wieś włączona została do sieci telefonicznej
- 2001–2002 wykonano sieć kanalizacyjną na terenie wsi
- 2017–2018 budowa ścieżki rowerowej Stary Widzim – Kębłowo
Gospodarka
edytujW Kębłowie funkcjonuje rolnictwo indywidualne, istnieje zakład przetwórstwa i uboju zwierząt, wydobycie i przeróbka kamienia budowlanego, we wsi działają zakłady rzemieślnicze.
Zabytki
edytuj- drewniany kościół św. Wawrzyńca
- kościół parafialny św. Bartłomieja
- zabytkowy układ urbanistyczny – średniowieczny rynek wytyczony na wcześniejszym, placu owalnicowym,
- figura św. Jana Nepomucena na cokole
Instytucje kulturalne
edytujDom Kultury w ramach którego działają liczne sekcje zainteresowań oraz 150-osobowy Zespół Pieśni i Tańca „Kębłowo”.
Instytucje oświatowe
edytujWe wsi znajduje się przedszkole przy ul. Wolsztyńskiej oraz szkoła podstawowa im. Franciszka Jujki przy ul. Stradyńskiej.
Sport
edytujW miejscowości siedzibę ma piłkarski Ludowy Klub Sportowy „Dąb” Kębłowo, który został założony w 1948 roku.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 52164
- ↑ Wieś Kębłowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-02-02] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 453 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Gen-Wiki der Verein für Computergenealogie.
- ↑ Teksty gwarowe zachodniej Wielkopolski, Zenon Sobierajski, Ossolineum 1985, s. 196, używanie nazwy Kymbłewo można spokojnie zauważyć w tekstach tam zawartych.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny. Rejestr TERYT [online] [dostęp 2024-02-28] (pol.).
- ↑ Teksty gwarowe zachodniej Wielkopolski, Zenon Sobierajski, Ossolineum 1985.
- ↑ Teksty gwarowe zachodniej Wielkopolski, Zenon Sobierajski, Ossolineum 1985, s. 175, przypis numer 48: 48nuż taki z dźwięcznym ż przypomina stosunki w dialektach dolnołużyckich, jak w przykładach Bog_ten_kněz, ńebuź_tak głupy, omawianych przez A. Tomaszewskiego w artykule pt. Z Zagadnień łużyckiego „sandhi”, Polono-slavica ofiarowane prof. H. Ułaszynowi, Poznań 1939, s. 49 n.”.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 22. ISBN 83-87424-77-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Strona z informacjami o Kębłowie
- Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu – Kębłowo
- Kębłowo 1 (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 953.
- Kębłowo 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 69.