Kakadu niebieskooka
Kakadu niebieskooka[3] (Cacatua ophthalmica) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kakaduowatych (Cacatuidae). Występuje na Nowej Brytanii (Archipelag Bismarcka, administracyjnie Papua-Nowa Gwinea). Narażony na wyginięcie.
| Cacatua ophthalmica[1] | |
| P.L. Sclater, 1864 | |
 Kakadu niebieskooka w Weltvogelpark Walsrode | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kakadu niebieskooka |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
Taksonomia edytuj
Po raz pierwszy gatunek opisał Philip Lutley Sclater w 1864 na łamach „Proceedings of the Zoological Society of London”. Holotypem był jeden z dwóch osobników żyjących w ptaszarni należącej do Zoological Society of London[4], które do Wielkiej Brytanii trafiły z transportu na statku La Hogue 22 kwietnia 1862[5]. Choć według Sclatera ptaki te pochodziły z Wysp Salomona[4], właściwym miejscem typowym jest Nowa Brytania[6] (należąca nie do Wysp Salomona, a do Archipelagu Bismarcka). Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Cacatua ophthalmica[4]. Jest ona obecnie (2022) podtrzymywana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)[7]. Początkowo Sclater uznał otrzymaną parę ptaków za kakadu małe (C. ducorpsii)[4]. W 1862, również w „Proceedings of...”, ukazała się tablica barwna oznaczona numerem XIV i podpisana jako Cacatua ducorpsii[5], na której przedstawiono jednak kakadu niebieskookie. Sclater sprostował ten błąd przy okazji opisywania nowego gatunku w 1864[4]. IOC nie wyróżnia podgatunków[7], podobnie jak autorzy HBW[6].
Morfologia edytuj
Długość ciała wynosi 44–50 cm, masa ciała – 500–570 g[6]. Większość upierzenia jest biała. Czub żółty, wygięty w dół[8], co jest nietypowe na tle rodziny – przeważnie końcówki czuba kakadu zaginają się w górę[9]. W porównaniu do czuba kakadu żółtoczubej (C. galerita) u kakadu niebieskookich tworzą go stosunkowo krótkie, szerokie i zaokrąglone pióra[8]. Często ich żółte elementy są schowane pod białymi piórami ciemienia[10]. Pokrywy uszne i gardło nierzadko pokrywa żółty nalot. Pióra spodu skrzydeł i ogona są zabarwione żółto na chorągiewkach wewnętrznych. Tęczówka ciemnobrązowa u samców i czerwonawa u samic. Występuje wyraźna jaskrawoniebieska obrączka oczna. Dziób ciemnoszary, nogi czarne. Młode upierzone podobnie[8], wyróżniają się szarą tęczówką[9][10]. Brak podobnych gatunków. Jedynym innym niż kakadu niebieskooka dużym i białym ptakiem leśnym w regionie jest muszkatela melanezyjska (Ducula spilorrhoa subflavescens). Kakadu małe nie mają żółtych elementów w czubie i są stosunkowo niewielkie, a inne kakadu zbiegłe z niewoli – w tym żółtoczube – mają końcówki czubów zagięte do góry[10].
Zasięg występowania edytuj
Kakadu niebieskooka pierwotnie była endemitem Nowej Brytanii, należącej do Archipelagu Bismarcka (a administracyjnie – do Papui-Nowej Gwinei)[6]. W czasach prehistorycznych gatunek występował też prawdopodobnie na Nowej Irlandii i Mussau (Wyspy Świętego Macieja)[10]. Współcześnie również występuje na Nowej Irlandii[9][8], jednak tamtejsza populacja powstała albo z osobników zbiegłych z niewoli, albo celowo wypuszczonych[9].
Ekologia i zachowanie edytuj
Środowiskiem życia kakadu niebieskookich są nizinne lasy tropikalne. Odnotowywane były do około 1000 m n.p.m.[11], choć rzadko pojawiają się powyżej 900 m n.p.m.[8] Mimo że kakadu niebieskookie są obserwowane w zniszczonych przez człowieka lasach i w ogrodach, prawdopodobnie w porze lęgowej polegają na pierwotnych lasach z dużymi drzewami[11]. Przebywają pojedynczo, w parach lub niewielkich grupach liczących do 20 osobników. Są łatwe do zaobserwowania, często przelatują nad koronami drzew krzycząc, a o zmierzchu zbierają się w stada na wspólny spoczynek. Zwyczaje kakadu niebieskookich są słabo poznane, najpewniej przypominają te u kakadu żółtoczubych. Ich pożywieniem są nasiona, orzechy (również kokosów właściwych, Cocos nucifera) i inne owoce, szczególnie figowców (Ficus)[8]. Zjadają także kwiaty, wśród których rozpoznano te należące do kokosów właściwych, Eucalyptus deglupta i nieokreślonych przedstawicieli Cryptocarya[12] (wawrzynowate). Na początku drugiej dekady XXI wieku kakadu niebieskookie były jednymi z najsłabiej poznanych kakadu, zarówno w naturze, jak i w niewoli[9].
Lęgi edytuj
Do końca lat 90. XX wieku nie było żadnych informacji o rozrodzie kakadu niebieskookich w naturze poza tą, że gniazdują w dziuplach[13]. Pierwszymi informacjami dotyczącymi dzikich ptaków były te z końca lat 90. XX wieku, kiedy znaleziono i opisano 13 gniazd[6]. Mieściły się na wysokości od 13 do 50 m nad ziemią, a szerokość wejścia do dziupli wynosiła od 14 do 38 cm. Zbadane gniazda były umieszczone w dziuplach drzew 10 gatunków, a kakadu niebieskookie wybierały duże drzewa (średnio 41 metrów wysokości)[12]. Zniesienie liczy 2 jaja[13][8] o białej skorupce[8]. Są składane w kilkudniowych odstępach[9]. Inkubacja trwa 28–30 dni[13], wysiadują obydwa ptaki z pary[8]. W niewoli młode pozostają w gnieździe przez 12–13 tygodni[13]. Wskutek niesynchronicznego klucia normą jest odchowywanie tylko jednego, starszego pisklęcia. Kakadu niebieskookie osiągają dojrzałość płciową w wieku 3–5 lat[9].
Status, zagrożenia i ochrona edytuj
IUCN uznaje kakadu niebieskooką za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable) nieprzerwanie od 2008 roku (stan w 2022). Wcześniej uznawana była za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność populacji szacuje się na 87–378 tysięcy dorosłych osobników[2]. BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako spadkowy. Zagrożeniem dla kakadu niebieskookich jest gwałtowne przekształcanie nizinnych lasów na plantacje olejowców gwinejskich. W 2008 roku wiadomym było, że przez poprzednie 30 lat zniszczono około 35% dogodnych dla kakadu niebieskookich środowisk. Dla późniejszych lat dostępnych jest mniej danych. Między 2002 a 2014 na Nowej Brytanii całkowicie zniszczono 2,2% lasów, a kolejne 5,2% zdegradowano. Choć tempo wycinki i degradacji lasów zmalało, prewencyjnie uznano oszacowane w 2008 tempo spadku liczebności gatunku za aktualne do czasu uzyskania lepszych danych. Mimo że kakadu niebieskookie wydają się być dość liczne, sukces lęgowy – zależny od dostępności dużych, dziuplastych drzew – może maleć, co wskutek długowieczności tych ptaków nie jest od razu widoczne[11].
Gatunek ten jest ujęty w II załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)[14].
Przypisy edytuj
- ↑ Cacatua ophthalmica, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Cacatua ophthalmica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Cacatuini Gray,GR, 1840 (1825) (wersja: 2022-09-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-11-30].
- ↑ a b c d e Philip Lutley Sclater. On a new species of White Cockatoo living in the Society's Garden. „Proceedings of the Zoological Society of London”, s. 188–189, 1864.
- ↑ a b Additions to the Menagerie. „Proceedings of the Zoological Society of London”, s. 141 / Plate XIV, 1862.
- ↑ a b c d e Rowley, I. & Kirwan, G.M.: Blue-eyed Cockatoo (Cacatua ophthalmica). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-11-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Mike Parr, Tony Juniper: Parrots: A Guide to Parrots of the World. A&C Black, 2010, s. 280. ISBN 978-1-4081-3575-4.
- ↑ a b c d e f g Edward John Mulawka: The Cockatoos: A Complete Guide to the 21 Species. McFarland, 2016, s. 74–80.
- ↑ a b c d Guy Dutson: Birds of Melanesia: Bismarcks, Solomons, Vanuatu and New Caledonia. Bloomsbury Publishing, 2011, s. 322.
- ↑ a b c Blue-eyed Cockatoo Cacatua ophthalmica. BirdLife International. [dostęp 2019-12-26].
- ↑ a b Mardsen, Stuart & Pilgrim, John & Wilkinson, Roger. Status, abundance and habitat use of Blue-eyed Cockatoo Cacatua ophthalmica on New Britain, Papua New Guinea. „Bird Conservation International”. 11, 2001. DOI: 10.1017/S0959270901000247.
- ↑ a b c d J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 4: Sandgrouse to Cuckoos. Barcelona: Lynx Edicions, 1997, s. 278. ISBN 84-87334-22-9. (ang.).
- ↑ Cacatua ophthalmica. [w:] Species+ [on-line]. UNEP-WCMC, CITES Secretariat. [dostęp 2022-11-30]. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i nagrania głosów. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).