Kalety

miasto i gmina w województwie śląskim

Kalety (niem. Stahlhammer) – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim.

Kalety
miasto i gmina
Ilustracja
Budynek urzędu miasta w Kaletach (2020)
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

tarnogórski

Prawa miejskie

1951

Burmistrz

Klaudiusz Kandzia[1]

Powierzchnia

76,37[2] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


8206[2]
107[2] os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 34

Kod pocztowy

42-660

Tablice rejestracyjne

STA

Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Kalety”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Kalety”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kalety”
Ziemia50°33′54″N 18°52′57″E/50,565000 18,882500
TERC (TERYT)

2413011

SIMC

0931589

Urząd miejski
ul. Żwirki i Wigury 2
42-660 Kalety
Strona internetowa
BIP
Pozostałości zabudowy dawnych Kaletańskich Zakładów Celulozowo-Papierniczych w Kaletach
Zabudowa przy ul. ks. Rogowskiego w centrum miasta

Położenie

edytuj

Kalety położone są na terenie historycznej ziemi lublinieckiej, z wyjątkiem dzielnic Jędrysek i Truszczyca, po południowej stronie Małej Panwi, które należą do ziemi bytomskiej[3][4].

Miasto z punktu widzenia fizycznogeograficznego leży na Równinie Opolskiej, nad Małą Panwią.

Miasto historycznie przynależy do Górnego Śląska.

Według danych z 2002 r. Kalety mają obszar 76,68 km², w tym: użytki rolne 11%, użytki leśne 85%[5].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 76,29 km²[6]. Miasto stanowi 11,8% powierzchni powiatu.

W latach 1922–1939 miasto administracyjnie należało do województwa śląskiego, w latach 1945–1950 do województwa śląskiego, w latach 1950–1957 i w latach 1957–1975 do województwa katowickiego (w latach 1953–1956 zwanym województwem stalinogrodzkim), w latach 1975–1998 do województwa częstochowskiego.

Struktura Miasta

edytuj

Zgodnie z zapisami Uchwały nr 165/XXIII/2008 Rady Miejskiej w Kaletach z dnia 24 czerwca 2008 r. w sprawie uchwalenia Statutu miasta Kalety, w gminie obok jej Centrum znajdują się następujące miejscowości: Drutarnia, Jędrysek, Kuczów, Lubocz, Miotek, Mokrus, Truszczyca, Zielona

Nazwa miejscowości notowana była m.in. w formach Stahlhammer (1783), Stahlhammer oder Neu-Sorge, Kalita (1845), Kalita, in. Neusorge al. Stahlhammer (1882), Kalety (Stahlhammer) (1920)[7].

Nazwa niemiecka wywodzi się od niemieckiego wyrazu pospolitego Stahlhammer, czyli ‘młot stalowy, stalownia’ i ma związek z przemysłowym charakterem miejscowości. Oboczna nazwa niemiecka Neusorge powstała z połączenia wyrazów neu ‘nowy’ oraz Sorge ‘troska, zmartwienie’, ale także ‘opieka, piecza’, odnoszącego się do oznaczenia nowej osady, co było częstą praktyką w Niemczech[7]. Polska nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kalita, Kaleta, która na Śląsku często spotykana jest jako nazwisko[8].

Historia

edytuj

Historia hutnictwa i górnictwa na Górnym Śląsku wywodzi się z dzielnicy Kalet, Kuczowa. Żelazo wytapiano tutaj w kuźnicach, czyli manufakturach hutniczych. Używano do tego węgla drzewnego, którym rozpalano ogniska w tzw. dymarkach. Właściciel jednej z fabryk w Kaletach, Czech Koulhaas, w 1799 r. zakupił od kapitana Berharda von Mletzko wieś Katowice. Postanowił wydobywać tu węgiel kamienny. Stał się też właścicielem wtedy nieczynnej kuźnicy Boguckiej, którą uruchomił i unowocześnił. Dzięki temu dał podstawy do produkcji nowoczesnej stali na terenie Katowic. Wynalazek Koulhaasa doprowadził do upadku hut w dolinie Małej Panwi i tym samym przyczynił się do przemysłowego rozwoju Katowic[9], które między innymi, dzięki temu stały się najważniejszym miastem regionu.

Zabytki

edytuj

Edukacja

edytuj
  • Zespół Szkół Elektroniczno-Ekonomicznych. Szkoła powstała 2 września 1946 r. i nosiła wówczas nazwę Szkoły Przemysłowej Fabryki Celulozy i Papieru w Kaletach. W momencie powstania była to szkoła zawodowa. W późniejszym okresie przekształciła się w technikum elektryczne, a następnie elektroniczne. Od października 2010 r. w budynku szkoły mieści się Ośrodek Wychowawczy;
  • 2 szkoły podstawowe

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół św. Franciszka z Asyżu w Kaletach Miotku

Trzy parafie:

  • placówka misyjna w Kaletach[19]

Parafianie w składzie kościoła filialnego w Piasku Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Częstochowie

  • Sekcja piłki nożnej:
    • Klub Sportowy Unia Kalety, założony w 1921 r.
    • Ludowy Klub Sportowy Małapanew Kuczów
  • Sekcja speedrowera:
    • TPD Kalety

Przyroda

edytuj

W lesie na terenie Kalet znajduje się Cis Donnersmarcka – drzewo mające ok. 550 lat, 222 cm obwodu oraz 16 m wysokości (stan na 2013 r.). Jest to najgrubszy cis na terenie Lasów Państwowych.

Transport

edytuj
 
Stacja kolejowa w Kaletach. Widok z kładki w kierunku południowym

Linie kolejowe

edytuj

Miasta partnerskie

edytuj

Sąsiednie gminy

edytuj

Koszęcin, Miasteczko Śląskie, Tworóg, Woźniki

Przypisy

edytuj
  1. Wybory Samorządowe 2024 [online], wybory.gov.pl [dostęp 2024-05-07] (pol.).
  2. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  3. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/Superiorem_Silesiam_AD1746.jpg
  4. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2016-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  5. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  6. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  7. a b Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany. pod red. Kazimierza Rymuta. T. 4, J-Kn. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN, 2001, s. 258. ISBN 83-87623-36-9.
  8. Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 98. ISBN 83-04024-36-5.
  9. a b Kto zmienił przemysł hutniczy na Śląsku?. mmsilesia.pl, 4 maja 2009. [dostęp 2015-09-24].
  10. a b c Historia Kaletańskich Zakładów Celulozowo-Papierniczych. kzcp.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., Op. cit.
  11. M. Filak, Kolej w historii Tarnowskich Gór w okresie XIX i XX wieku. montes.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-12)]., [w:] „Montes Tarnovicensis” 2008, nr 28, dostęp 3 lipca 2022 r.
  12. Dz.U. z 1950 r. nr 51, poz. 472.
  13. Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-12-31].
  14. E. Goszyk, Pałac myśliwski w Zielonej. montes.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., [w:] „Montes Tarnovicensis” 2005, nr 18, dostęp 3 lipca 2022 r.
  15. Michał Świech: Być jak hrabia Donnersmack. gazeta.pl, 5 czerwca 2009. [dostęp 2015-12-31].
  16. Parafia Matki Boskiej Fatimskiej, Kalety-Drutarnia [online], diecezja.gliwice.pl [dostęp 2023-08-15].
  17. Dekanat Woźniki [online], diecezja.gliwice.pl [dostęp 2023-08-15].
  18. Parafia św. Franciszka z Asyżu, Kalety-Miotek [online], diecezja.gliwice.pl [dostęp 2023-08-15].
  19. Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  20. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-25].
  21. a b Miasto Kalety - www.kalety.pl - Leśny zakątek Śląska [online], kalety.pl [dostęp 2024-07-10].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj