Kamienica Orsettich w Jarosławiu
Kamienica Orsettich – zabytkowa późnorenesansowa kamienica, usytuowana w południowej pierzei rynku w Jarosławiu (województwo podkarpackie). Siedziba Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich.
 nr rej. A-298 z 28 lutego 1951 r.[1]
| |
 Kamienica Orsettich (2023 r.) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek 4 |
| Typ budynku |
kamienica mieszczańska |
| Styl architektoniczny |
późny renesans |
| Kondygnacje |
2 |
| Rozpoczęcie budowy |
1570 |
| Ukończenie budowy |
przed 1593 |
| Ważniejsze przebudowy |
1646, 1903 |
| Pierwszy właściciel |
Jan Raczkowski |
| Kolejni właściciele |
Stanisław Smiszowic, Wilhelm Orsetti, Marcin Miczyński, Andrzej Holczman, Maciej Cymermanowicz, Tomasz Hutter |
Położenie na mapie Jarosławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego  | |
 50°01′05,7″N 22°41′01,8″E/50,018250 22,683833
| |
| Strona internetowa | |
Historia edytuj
.jpg)
Kamienica została wzniesiona w 1570 r.[2] przez kupca Jana Raczkowskiego za pieniądze żony – Jadwigi primo voto Głaszkowej. Na jej miejscu stał wcześniej drewniany, podpiwniczony[3] dom[2].
W 1585 r.[3] budynek odkupił aptekarz, Stanisław Smiszowic[3][2]. Nie przyniósł mu on oczekiwanych dochodów, Stanisław zaczął więc wynajmować pomieszczenia kupcom, zadłużając się równocześnie u mieszczan, m.in. u Moriconiego z Krakowa, Biżańskiego i Bianchiego. Kamienica popadała w ruinę – była użytkowana jedynie w okresie jarmarku, czyli latem, a przez resztę czasu stała pusta. Ucierpiała także podczas pożarów, które trzykrotnie w ciągu 25 lat nawiedziły miasto[3].
Anna Ostrogska, właścicielka miasta, zadecydowała, że należy sprzedać budynek[3]. Kamienicę otaksowano i do zakupu zgłosił się kupiec krakowski narodowości włoskiej, Wilhelm Orsetti, któty zobowiązał się odnowić obiekt oraz spłacić długi Smiszowica. Wówczas nabyć kamienicę postanowili również wierzyciele właściciela – Moriconi oraz Pusterla, który przejął na siebie zobowiązania Smiszowica wobec nieżyjącego Bianchiego[4]. 16 kwietnia 1633 r. Anna Ostrogska wydała zarządzenie, zgodnie z którym to Orsetti uzyskał prawo zakupu. W 1646 r. Włoch dokonał przebudowy budowli: rozbudował ją o jedno piętro, otoczył dach attyką i prawdopodobnie zlecił pokrycie ścian Wielkiej Izby polichromią[5].
Kamienica należała następnie kolejno do Marcina Micińskiego, Andrzeja Holczmana, Macieja Cymermanowicza[5] i Tomasza Huttera[6]. Od XIX wieku stanowiła własność kupców żydowskich, którzy zaadaptowali ją do celów handlowych i mieszkalnych, naruszając układ wnętrz. Podcienie zostały zamienione na sklepy, z frontu dostawiono przybudówkę[5], którą rozebrano w latach 30. XX w. z inicjatywy inż. Mieczysława Demkowicza-Dobrzańskiego. Właściciel budynku po rozpoczęciu II wojny światowej uciekł do Palestyny, a dzierżawcy zostali zamordowani przez Niemców, co sprawiło, że przez kilka lat kamienica była nieużytkowana[7].
Po zakończeniu walk w 1944 r., kamienica Orsettich została przekazana na nową siedzibę jarosławskiego muzeum. W 1945 r. rozpoczęto remont, obejmujący piętro budynku, przewiązki i oficyny, kierowany przez inż. Adama Kaniaka, który miał na celu adaptację obiektu do pełnienia nowej funkcji[7]. Muzeum w kamienicy zostało otwarte dla zwiedzających w już w kolejnym roku. Drugi etap remontu, który objął parter, rozpoczęto wg projektu inż. Mazura w 1955 r. Dalsze prace remontowe miały miejsce w 1965 r.[8]
Architektura edytuj
Kamienica Orsettich jest przykładem budowli późnorenesansowej. Została wzniesiona z cegły na planie nieregularnym, jest dwukondygnacyjna i podpiwniczona[2]. Układ wnętrz jest dwutraktowy, dach jest schowany za attyką[2].
Fasada jest czteroosiowa, z gzymsem przedzielającym kondygnacje oraz z trójarkadowym podcieniem z oszkarpowanymi filarami w parterze. Elewacja zachodnia jest również czteroosiowa, z analogicznymi dekoracjami. Elewacje tylna i wschodnia oraz elewacje oficyn są gładkie, bez dekoracji. Przy elewacji tylnej znajduje sięklatka schodowa nakryta oddzielnym dachem[2].
Pod względem budowy kamienica Orsettich różni się od jarosławskich przyrynkowych kamienic – nie posiada wiaty czyli wewnętrznego dziedzińca typowego dla jarosławskich domów mieszczańskich tego okresu. Przyjmuje się, że taka forma była spowodowana odmienną funkcją budynku – jako siedziby najbogatszych kupców miasta[9]. Do wnętrza kamienicy prowadzą dwa wejścia: jedno przez podcień od strony rynku, a drugie od strony ul. Trybunalskiej. Na środkowej osi parteru znajduje się sień, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, w bocznych osiach są dwa pomieszczenia sklepione krzyżowo. Układ pomieszczeń na piętrze jest analogiczny względem tego na parterze, pokoje nakryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami. Na parterze oficyny znajduje się tzw. „Wielka Izba”[2], w której zachowały się XVII-wieczna posadzka z cegły szkliwionej (tzw. olstychu) - jest to jedyna zachowana oryginalna barokowa posadzka w Jarosławiu. W pomieszczeniu można oglądać również zabytkowy belkowy strop oraz fragmenty polichromii[10] z 2. poł. XVII wieku. Element nieoryginalny stanowi XVII-wieczny portal renesansowy, przeniesiony do muzeum w 1976 roku z kamienicy przy ulicy Grodzkiej 3 w Jarosławiu.
Piwnice sklepione są kolebkowo, wejścia do nich znajdują się w sieni oraz w pomieszczeniu zachodnim[2]. Dach budynku i dachy oficyn są kryte blachą[6].
Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 1 525 m², kubatura liczy 5 940 m³[2].
Galeria edytuj
-
Ekspozycja muzealna na piętrze kamienicy – salonik eklektyczny z 2. poł. XIX wieku -
Wielka Izba kamienicy Orsettich - widoczny zabytkowy strop, fragment polichromii oraz podłoga -
Ekspozycja muzealna na piętrze kamienicy – salonik secesyjny z pocz. XX wieku -
Portal przeniesiony z kamienicy przy ul. Grodzkiej 3 w we wnętrzu Wielkiej Izby kamienicy Orsettich -
Archiwalna ekspozycja muzealna na parterze kamienicy -
Archiwalna ekspozycja muzealna w sieni górnej kamienicy -
Archiwalna ekspozycja muzealna na piętrze kamienicy
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2023-05-13].
- ↑ a b c d e f g h i Teresa Piekarz, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Dom mieszkalny – kamienica Orsettich – muzeum, Rynek 4 [online], zabytek.pl, październik 1996 [dostęp 2023-04-27].
- ↑ a b c d e Olszewska 1968 ↓, s. 53.
- ↑ Olszewska 1968 ↓, s. 54.
- ↑ a b c Olszewska 1968 ↓, s. 55.
- ↑ a b Kamienica Orsettich – Ziemia Jarosławska – Svidník – Serwis turystyczny [online], www.jaroslawski.pl [dostęp 2023-05-24].
- ↑ a b Olszewska 1968 ↓, s. 56.
- ↑ Olszewska 1968 ↓, s. 57.
- ↑ Olszewska 1968 ↓, s. 49.
- ↑ Autor, Wielka Izba – Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich [online] [dostęp 2022-07-27] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Janina Olszewska, Kamienica Orsettich w Jarosławiu, [w:] Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia. 1967–1968, [R. 7], Jarosław 1968, s. 49–58 [dostęp 2023-05-12].
