Kamienica przy Rynku 60 we Wrocławiu
Kamienica przy Rynku 60 – kamienica na wrocławskim rynku, na północnej pierzei rynku, zwanej Targiem Łakoci.
 nr rej. A/2910/153 z 15.02.1962[1]
| |
 Kamienica przy Rynku 60 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek 60 |
| Typ budynku |
kamienica |
| Kondygnacje |
pięć |
| Powierzchnia użytkowa |
2079,9 m² |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′39,70″N 17°01′52,84″E/51,111028 17,031344
| |
Historia kamienicy i jej architektura edytuj
Budynek na posesji przy numerze 60 został wzniesiony w średniowieczu, w XIII wieku[2] a według Chorowskiej pod koniec XIII wieku jako jedna z ostatnich kamienic w tym wieku na wrocławskim Rynku[3]. Pierwotnie była to trzykondygnacyjna kamienica narożnikowa o układzie kalenicowym i pięciu osiach okiennych. W świetle wnętrza na poziomie pierwszej kondygnacji miała 17 metrów długości i 6,2 m szerokości w części wschodniej, w części zachodniej 7,2 m. Od strony Rynku znajdowały się wówczas dwa wejścia przewężone węgarami o szerokości 1,6-1,8 m i wysokości 2,5-2,67 m nakryte łękami odcinkowymi oraz okno przewężone węgarami i dwie wnęki. Parter miał wysokość 3,1 metra[2]. Przed kamienicą znajdowało się przedproże, do którego prowadziły drewniane schody pokryte w późniejszym okresie eratykiem. Przedproże wychodziło przed ścianą frontową kamienicy na długość 4.5 metra [3].
Między drugą połową XIV wieku a drugą dekadą wieku XV budynek został przebudowany i powstała trójskrzydłowa kamienica. Od strony zachodniej (ulicy Odrzańskiej) powstały piwnice wymurowane z eratyków oraz z cegieł w wątku jednowózkowym. Oba skrzydła miały odpowiednio 9,5 metra długości (od strony zachodniej) i 8,6 metrów od strony wschodniej. Na przedłużeniu skrzydła zachodniego postawiono w tym samym okresie oficynę[2]. Na przełomie wieku XV i XVI kamienica została powiększona o dwa pełne trakty, zabudowując dziedziniec znajdujący się między skrzydłami oraz podzielono trakt frontowy[4]. Piwnica, prócz piwnic frontowych, została nakryta kolebami. Z tego okresu, na parterze kamienicy i w jej skrzydłach zachodnich znajdują się trzy gotyckie portale ostrołuczne. Na jednym z nich znajduje się ozdobny ornament przedstawiający scenę Zmartwychwstania, Orła Śląskiego i Czeskiego Lwa[5].
W XVI wieku fasada była zwieńczona trzema renesansowymi schodkowymi szczytami[6]. Około 1700 roku fasad budynku przeszła gruntowną zmianę: dodano wówczas barokowy portal zwieńczony trójkątnym tympanonem oraz pilastrami wielkiego porządku w części pięter; w części dachu umieszczono trzy obudowane lukarny w formie edykuły ujęte w wolutowe spływy[7]. W 1791 hrabia Carl Gottieb von Sandretzky, w celu utworzenia nowej rodowego majoratu, dokonał przebudowy budynku: kamienica zyskała czwartą kondygnację pokrytą dachem namiotowym. Na portalu wejściowym, w tympanonie umieszczono herb właściciela. W takim stanie budynek przetrwał do 1897 roku. Wówczas kamienica otrzymała kolejną, piątą kondygnację, na pierwszym piętrze zmieniono kształt okna, z prostokątnych na łukowe a fasada została wykonana w stylu eklektycznym z zachowaniem barokowego portalu[7]. W latach dwudziestych na drugim piętrze mieścił się sklep z tkaninami "Hinke & Co."
Właściciele i postacie związane z kamienicą edytuj
Przed rokiem 1414 kamienica należała do Alexiusa Sachse a następnie do jego spadkobierców: żony Eliabeth i dzieci Anny, Hansa (Hannusa) i Marty. W 1428 roku Hans wykupił udziały sióstr i jako samodzielny właściciel zarządzał dobrami niemal do swojej śmierci w 1446 roku. Dwa lata wcześniej właścicielem kamienicy został jego szwagier Peter Falkenhaen, mąż Marty a po jej śmierci Hedwig. Pochodził on z rodu szlacheckiego, był posiadaczem ziemskim, który w 1442 nabył prawa miejskie[8]. W 1455 roku sprzedał posesję a sam zamieszkał przy ulicy Św. Wojciecha. Nowym właścicielem, został kupiec Niklas von Brige[9]. Był właścicielem kilku nieruchomości, m.in. przy ulicy |Ruskiej, posiadał komorę w sukiennicach oraz renty w całym mieście. Zmarł w 1466 roku a kamienica została sprzedana Niklasowi Grantke (Grancke). W jego rękach posesja pozostawała aż do jego śmierci w 1493 roku; rok później jego żona Judith sprzedała kamienicę Konradowi Sauermannowi, górnoniemieckiemu kupcowi[10]. Sauermann utrzymywał kontakty handlowe od Wenecji po Poznań, w 1490 roku nabył obywatelstwo Wrocławia a od 1492 otrzymał przywilej herbowy. W latach 1499 i 1502 był wybierany na funkcję starszego gildii. Od 1501 był właścicielem komory w sukiennicach a w kolejnych latach osiągał sukcesy w interesach w branży górniczej i mennictwie; był posiadaczem ziemskim oraz właścicielem zamku w Jelczu (od 1508 roku)[11].
W połowie XVI wieku kamienica należała do Hansa Wolffa zmarłego w 1568 roku[6]. W latach trzydziestych XVII wieku w kamienicy nr 60 rezydował cesarski pułkownik (nieznane jest jego nazwisko), który podczas tumultu w 1636 roku udzielił schronienia cesarskim werbownikom[a]. W 1671 dom był własnością spadkobierców Christopha Goschkego[13]. W 1726 roku właścicielem kamienicy został Johann von Tschimau a w 1791 hrabia Carl Gottieb von Sandretzky[7].
Po 1945 roku edytuj
Działania wojenne w 1945 roku nie uszkodziły znacząco kamienicy; została ona szybko odrestaurowana a około 1950 z niewyjaśnionych powodów przebudowana (prace remontowe rozpoczęły się pod koniec 1948 roku[14]. Oknom na pierwszym piętrze nadano prostokątny kształt, a fasadzie bezstylową formę, usuwając również barokowy portal[7].
W 1946 roku w budynku znajdowała się cukiernia "Szkocka" (w prawej, wschodniej części) oraz "Dom handlowy" (w lewej części)[15]. W latach 1949-1950 w budynku znajdowały się Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, a od roku 1950 do 2004 księgarnia im. Stefana Żeromskiego założona przez Dom Książki[16]. W 2008 budynek przeszedł generalny remont; w 2011 jego wartość została oszacowana na 43 346 500 zł[17].
Uwagi edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ a b c Wiśniewski 2002 ↓, s. 65.
- ↑ a b Lasota, Chorowska 2010 ↓, s. 166.
- ↑ Lasota, Chorowska 2010 ↓, s. 175.
- ↑ Wiśniewski 2002 ↓, s. 66.
- ↑ a b Brzezowski 2005 ↓, s. 35.
- ↑ a b c d Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 319.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 349.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 351.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 351-352.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 352.
- ↑ Gdzie zamykano w dawnym Wrocławiu
- ↑ Brzezowski 2005 ↓, s. 58.
- ↑ Kamienica widoczna z lewej strony
- ↑ Dom handlowy na zdjęciu, polska.org
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 454.
- ↑ [ http://dmbps.pl/files2/repository/m1_MTAyMg.pdf Operat szacunkowy]
Bibliografia edytuj
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Zdzisław Wiśniewski: Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych cz.II. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2002.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
- Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.
- Małgorzata Chorowska, Czesław Lasota: O zabudowie murowanej w pierzejach Rynku i ulic. W: Jerzy (pod red.) Piekalski, Krzysztof Wachowski: Ulice średniowiecznego Wrocławia. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii: WRATISLAVIA ANTIQUA 11, 2010.