Kamienica przy pl. Solnym 14 we Wrocławiu
Kamienica przy pl. Solnym 14 – kamienica przy Placu Solnym 14 we Wrocławiu, XVIII-wieczny budynek Komendantury.
 nr rej. A/1498/522/Wm z 28.06.1993[1]
| |
 Kamienica przy ul. Plac Solny 14 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Styl architektoniczny |
eklektyzm, historyzm[2] |
| Kondygnacje |
cztery |
| Właściciel |
Emanuel, Gustav i Joseph Friedländer (1860) |
Położenie na mapie Polski  | |
| 51,109047°N 17,028898°E/51,109047 17,028898 | |
Historia i architektura kamienicy
edytuj
Rycina Carla Remsharta (1678-1735), rys. Friedrich Bernhard Werner, Augsburg 1736
Georg Michael Kurz
Litografia autorstwa Roberta Geisslera (1819-1893)
Pierwsza murowana trzykondygnacyjna kamienica została wzniesiona w XVI wieku[3] ok. 1550 roku[4]. Na planie Weihnera z 1562 roku, na parceli znajdowały się dwie wąskie kamienice pokryte dachami dwuspadowymi ustawione kalenicowo jedna do placu a druga do ul. Szajnochy. Z tego okresy zachowały się pomieszczenia piwniczne w części północnej. Jedno z tych pomieszczeń znajdujące się północno-wschodnim narożniku jest sklepione kolebką na łuku pełnym prostopadłą do elewacji frontowej. Takie rozmieszczenie pomieszczenia mogłoby wskazywać na istnienie w tym miejscu pierwotnie kamienicy szczytowej. Odmienny układ kolebek sklepiających w piwnicznych pomieszczeniach od strony zachodniej wskazuje na kamienicę kalenicową[5]. W połowie XVI wieku obie kamienice zostały przebudowane i połączone w jeden, prawdopodobnie dwutraktowy budynek[5]. Na rycinie Carla Remsharta z pierwszej połowy XVIII wieku kamienica miała jeszcze gotycko-renesansową attykę, druga i trzecia kondygnacja miała 7-osiową fasadę okienną[6]. Część parterowa miała formę warowną - małe okna strzelnicze i bramę przelotową[7].
Od 1741[a] roku była rezydencją wojskowego komendanta miasta, a około 1750 roku została przebudowana. Powstała wówczas trzykondygnacyjna, dwuskrzydłowa, kalenicowa kamienica z ośmioosiową elewacją frontową, z dwoma osiami środkowymi przedłużonymi na wysokości dachu o wybudówkę w dachu[5] i z wewnętrznym dziedzińcem[7][8]. Część parterowa była boniowana, wykuto w niej duże otwory okienne. Skrajne osie były nieznacznie zryzalitowane, a na ich skrajach umieszczono boniowane lizeny. Dwie osie środkowe były wydzielone pilastrami wielkiego porządku i posiadały bogatą dekorację naczółków okiennych[7]. Nad dwoma środkowymi osiami, nad gzymsem koronującym, umieszczona była dwuosiowa i dwukondygnacyjna facjata zakończona trójkątnym tympanonem. Całość pokrywał trzykondygnacyjny dach kalenicowy z siedmioma małym lukarnami[7][9].
Według Wojciecha Brzezowskiego w 1830 roku zamieniono formę tympanonu[7]. W zachowanej z 1817 roku, pierwszej wersji projektu pomnika Gebharda Leberechta Blüchera umieszczonego na środku placu Solnego w 1927 roku, autorstwa Carla Langhansa, widoczna w tle kamienica nr 14 posiada już zmieniony tympanon i nie ma jeszcze budynku Starej Giełdy wzniesionego dopiero w 1824 roku[10][11]. Budynek kamienicy nr 14 uwiecznił na stalorycie Georg Michael Kurz wykonanym w latach 1840-1850[12]. Około roku 1860, za sprawą właścicieli obu kamienic, braci Emanuela, Gustava i Josepha Friedländerów, budynki zostały połączone[5]. Bracia byli właścicielami firmy bankowo-handlowo-transportowej. Przebudowa miała na celu dostosowania budynków do celów handlowych firmy. W 1870 roku[5] [b] powstała zachowana do dzisiaj nowa elewacja neorenesansowa, budynek podniesiono o jedną kondygnację i pokryto go płaskim dachem[7][5]. W części parterowej, tam gdzie była brama, umieszczono trzy okna sklepowe[13].
W 1860 roku wzniesiono nowy budynek od strony ulicy Szajnochy[5].
W podwórzu budynku zachował się wczesnobarokowy kartusz herbowy[14]. Tylne skrzydło kamienicy wychodzi na ulicę Szajnochy 4, gdzie w 8-osiowej elewacji w osi środkowej znajduje się osobne wejście do budynku[15].
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2018-05-21].
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 818.
- ↑ GEZ 2019 ↓, 5531.
- ↑ Łukaszewicz 2008 ↓, s. 75.
- ↑ a b c d e f g Zabytek.pl -biała karta
- ↑ Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 334.
- ↑ a b c d e f Brzezowski 2005 ↓, s. 286.
- ↑ Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 335.
- ↑ Widok na plac Solny, Stara giełdę i kamienicę nr 14 (po prawej) z 1826 roku
- ↑ Zabłocka-Kos 2006 ↓.
- ↑ Pierwszy projekt pomnika z 1817 roku
- ↑ Staloryt Georga Kurza wg Carla Würbsa
- ↑ Kamienica po przebudowie około 1893 roku
- ↑ Harasimowicz 1998 ↓, s. 47.
- ↑ Elewacja od ulicy Szajnochy
Uwagi
edytuj- ↑ Brzezowski podaje datę 1740 jako rok, w którym budynek zajął nowy komendant miasta. Wydarzenie to związane jest z I wojną śląską, która rozpoczęła się w grudniu 1740. Triumfalny wjazd do Wrocławia miał miejsce 3 stycznia 1741 a podpisanie traktatu pokojowego 2 lata później. Nowy komendant mógł objąć budynek nie wcześniej niż w 1741 roku.
- ↑ Wojciech Brzezowski podaje datę ok. 1900. W zachowanej autorstwa Roberta Geisslera kamienica jest już przedstawiona po przebudowie. Geissler zmarł w 1893 roku, przez co datowanie przebudowy musi być przesunięte o dekadę.
Bibliografia
edytuj- Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.
- Agnieszka Zabłocka-Kos: Zrozumieć miasto : centrum Wrocławia na drodze ku nowoczesnemu city, 1807-1858. Wrocław: 2006.
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t.II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- red. Piotr Łukaszewicz: Ikonografia Wrocławia. Wrocław: Muzeum Narodowe, 2008.
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).