Wikipedia

Kanał Żerański

Kanał Żerański (obowiązująca nazwa urzędowa)[1][2], kanał Żerań-Zegrze (nazwa używana w planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego)[3], dawn. Kanał Królewski[4] – kanał wodny o długości 17,3 km[5] łączący Wisłę i Jezioro Zegrzyńskie[6] pomiędzy warszawskim Żeraniem a Nieporętem. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 2002 r. ws. klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych[7], kanał ma klasę żeglowną II.

Kanał Żerański
Ilustracja
Kanał Żerański koło Kobiałki, widok w stronę Nieporętu
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Lata budowy

1935–1938, 1951–1953

Długość

17,3 km

Głębokość
• maksymalna
• średnia


3 m
2,5 m

Szerokość
• maksymalna
• średnia


41,4 m
25 m

Początek
Akwen

Wisła

Miejsce

Żerań, Warszawa

współrzędne

52°17′42,0″N 20°58′47,6″E/52,295000 20,979889

Koniec
Akwen

Jezioro Zegrzyńskie

Miejsce

Nieporęt

współrzędne

52°26′01,3″N 21°02′04,9″E/52,433694 21,034694

Typ kanału

żeglugowy

Śluzy

1 – Żerań (Śluza im. inż. Tadeusza Tillingera)

Jazy

1 – Nieporęt

Plan kanału
Kanał Żerański (czerwona linia) na tle konturu Warszawy
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „początek”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „koniec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „początek”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „koniec”
Multimedia w Wikimedia Commons
Śluza im. inż. Tadeusza Tillingera

Historia

edytuj

Pierwotnie w XVII wieku w miejscu północnego odcinka dzisiejszego Kanału Żerańskiego, powstał Kanał Królewski z polecenia króla Zygmunta III Wazy. Zadaniem tego kanału było „ściągnąć wody z puszczy” (Puszczy Słupeckiej), czyli uregulowanie rzeki Długiej na odcinku od Kobiałki do Narwi, która zagrażała wylewami dworowi myśliwskiemu Wazów w Nieporęcie. Kanał Królewski, na odcinku od Aleksandrowa do Nieporętu, został wykorzystany przy budowie Kanału Żerańskiego[4]. Na południe od rzeki Czarnej, Kanał Królewski przebiega po zachodniej stronie ul. Granicznej w Stanisławowie Pierwszym, a na terenie Warszawy pomiędzy ulicami Ruskowy Bród a Olesin[8].

 
Kanał Żerański koło Kobiałki, widok w stronę Nieporętu
 
Kanał Żerański, widok od strony ulicy Krzyżówki

Kanał Żerański jest kontynuacją robót prowadzonych już w I poł. XIX w. Wobec odcięcia od Bałtyku przez Prusy powstał plan, aby otworzyć drogę na Bałtyk przez Narew i Niemen, które należało połączyć spławnymi kanałami. Między Narwią a Niemnem przeprowadzono Kanał Augustowski, a między Bugiem a Dnieprem kanał znany jako Kanał Królewski.

Pierwszym projektem połączenia kanałem żeglownym Wisły i Narwi, był projekt kanału z Pragi do Zegrza, z lat dwudziestych XIX wieku, o którym wspomina artykuł z 1841 roku opublikowany w Bibliotece Warszawskiej[9].

W 1832 roku z inicjatywy Banku Polskiego opracowany został kolejny projekt[10].

Gazeta Świąteczna z 1891 roku, donosiła o planowanej przez Stanisława Skarżyńskiego, właściciela Popowa budowie kanału żeglownego łączącego Wisłę z Narwią. Stanisław Skarżyński miał już mieć gotowe wszystkie plany i kosztorysy, a gazeta z nadzieją pisała „w niedalekiej przyszłości otworzy się nowa a ważna droga wodna, która niemało stosunki z gubernią Łomżyńską ułatwi i bardziej te strony ożywi”[11].

Kolejna koncepcja budowy kanału pomiędzy Bugiem a Wisłą powstała już w 1910 r. – Carskie Ministerstwo Komunikacji opracowało projekt drogi wodnej Wisła-Dniepr. Skanalizowany miał być Bug od Brześcia do Małkini i dalej od Małkini do Warszawy miał biec kanał długości 90 km. Projekt po przeróbkach zaakceptowano w formie kanału Żerań-Zegrze, który miał skrócić drogę wodną Bug-Wisła z 61 do 20 km. Zadaniem tego kanału miało być też odwodnienie doliny Bródnowsko-Nieporęckiej oraz zlewni rzeki Długiej i Kanału Bródnowskiego.

Pierwsze prace ruszyły dopiero w 1919 r., ale szybko zostały przerwane. Kolejne prace podjęte w latach 1935–1938 zaowocowały budową wąskiego kanału na Żeraniu o długości ok. 2,5 km, który służył odprowadzaniu wody z Kanału Bródnowskiego.

Do pomysłu powrócono w 1950 r. i już w 1951 r. na początku współczesnego Kanału Żerańskiego wybudowano port oraz śluzę. Dwustronna śluza im. inż. Tadeusza Tillingera[12] pomiędzy portem Żerańskim a Wisłą ma komorę o wymiarach 85 × 12 m oraz długość 104 m. Prace nad budową Kanału poprzedziły badania prowadzone przez prof. Czesława Zakaszewskiego, który opracował raport pt. „Wpływ kanału żeglugi Żerań-Zegrze na stosunki wodne tarasu praskiego”[13].

W nocy z 29 na 30 maja 2008 r. pomiędzy 3 a 6 nad ranem został podniesiony most kolejowy na modernizowanej do większych prędkości pociągów linii kolejowej nr 9 nad Kanałem Żerańskim o masie 150 ton i przeniesiony przez największy w Polsce dźwig gąsienicowy. Most został postawiony na podporach na nabrzeżu kanału i przejazd pociągów nastąpił po sąsiednim moście, który został poddany remontowi we wrześniu 2009 r.[14]

Charakterystyka

edytuj

Kanał Żerański przebiega w przybliżeniu z północy na południe. Około połowa długości kanału znajduje się w granicach administracyjnych Warszawy. Z Jeziorem Zegrzyńskim kanał łączy się w skrajnie południowym punkcie, z Wisłą na terenie Żerania, na południu dzielnicy Białołęka. Śluzy kanału znajdują się w Warszawie, przy samej Wiśle. Nad kanałem jest 10 mostów drogowych i 3 kolejowe.

Kanał ma też duże znaczenie lokalne. W miejscu połączenia z Wisłą jest druga co do wielkości warszawska elektrociepłownia – Elektrociepłownia Żerań. Zakład ten używa kanału jako zbiornika wody technologicznej. Przy śluzie jest też port o stałym poziomie lustra wody służący m.in. jako magazyn dla barek transportowych. Kanał jest też jednym z najbardziej cenionych terenów wędkarskich w Warszawie, regularnie odbywają się tam zawody wędkarskie[15]. Z powodu zrzutu wody technologicznej z elektrociepłowni do portu woda w kanale jest zdecydowanie cieplejsza niż np. w Wiśle, co wpływa na liczebność ryb.

Ze względu na swoją charakterystykę, tereny nad Kanałem Żerańskim są wykorzystywane do rekreacji, zarówno jeżeli chodzi o sporty wodne[16], jak również turystykę pieszo-rowerową[17]. Wzdłuż Kanału biegnie jedna z najpopularniejszych tras rowerowych w stolicy, łącząca ją z Zegrzem i Nieporętem[18]. Kanał Żerański stanowi również arenę zmagań podczas zawodów łodzi smoczych[19], a także regat długodystansowych stanowiących trening dla polskiej kadry wioślarskiej[20]. Swoją bazę kajakowo-wioślarską ma tan klub Spójnia Warszawa[21]. W okolicy zlokalizowano także przystanek statku „Zefir” pływającego do Serocka, w ramach jednej z linii turystycznych ZTM Warszawa[22].

Gazociąg wysokiego ciśnienia

edytuj
 
Tereny zielone nad Kanałem Żerańskim

W związku z planowaną modernizacją Elektrociepłowni Żerań, spółka PGNiG Termika planuje budowę gazociągu wysokiego ciśnienia wzdłuż Kanału Żerańskiego, na odcinku Żerań-Rembelszczyzna. Ze względu na znaczącą ingerencję w środowisko (m.in. konieczność wycinki od 1400[23] do 3000 drzew[24]), inwestycja spotkała się z krytyką części mieszkańców Białołęki[25]. W wyniku rozmów w grudniu 2015 r. powołano Radę Konsultacyjną złożoną z przedstawicieli mieszkańców[26], a spółka PGNiG Termika zobowiązała się do wykonania nasadzeń zastępczych i zagospodarowania terenu po realizacji inwestycji, m.in. poprzez budowę traktu pieszo-rowerowego wzdłuż całej trasy gazociągu[27].

Powołując się na aspekty prawne, w listopadzie 2015 r. spółka PGNiG Termika wraz z inwestorem, spółką Gaz-System, zdecydowały się na realizację gazociągu w trybie specustawy[28]. Poskutkowało to zmianą w wydawaniu decyzji administracyjnych, bowiem za procedowanie inwestycji odpowiada od tej pory wojewoda mazowiecki. W toku rozmów Wiceprezydent Warszawy Michał Andrzej Olszewski zobowiązał się do stworzenia spójnej koncepcji zagospodarowania terenu po budowie inwestycji, która zostanie wyłoniona podczas warsztatów konsultacyjnych z mieszkańcami[29][30].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Nazwa ustalona Zarządzeniem Nr 2 Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 1969 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw niektórych miejscowości i obiektów fizjograficznych, M.P. z 1969 r. nr 2, poz. 10.
  2. ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 335, ISBN 83-239-9607-5.
  3. ↑ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego. 2004-06-07. [dostęp 2013-08-29].
  4. ↑ a b Włodzimierz Bławdziewicz – „Żerański czy Królewski”, [dostęp 2015-12-21].
  5. ↑ Kanał Żerański. warszawa.rzgw.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]., [dostęp 2015-12-21].
  6. ↑ Jezioro Zegrzyńskie – Zegrze znane i nieznane, [dostęp 2016-05-21].
  7. ↑ Dz. U. z 2002 r. Nr 77, poz. 695. [online]
  8. ↑ Kanał Królewski, [dostęp 2015-12-21].
  9. ↑ O najpotrzebniejszej drodze żelaznej w naszym kraju, [w:] Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom, przemysłowi, t. 3, 1841.
  10. ↑ Житков С.М., Проекты соединения водных путей России, St. Petersburg 1908, s. 54.
  11. ↑ Nowiny, „Gazeta Świąteczna” (51), 1891, s. 2.
  12. ↑ Śluza Żerań, [dostęp 2016-05-21].
  13. ↑ Kanał Żerański. wislawarszawa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]., [dostęp 2015-12-21].
  14. ↑ Grzegorz Lisicki, Herkules dźwignął 145-tonowy most na Żeraniu, Gazeta Stołeczna 2008-05-30, [dostęp 2008-06-01].
  15. ↑ Kanał Żerański. ww.media.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]., [dostęp 2015-12-21].
  16. ↑ Kajakiem przez malowniczy Kanał Żerański [dostęp 2015-12-21].
  17. ↑ Białołęka na rowery: wycieczki z przewodnikiem, ciekawostki, piknik, [dostęp 2016-05-21].
  18. ↑ Wycieczka rowerem nad Zegrze wzdłuż Kanału Żerańskiego, [dostęp 2015-12-21].
  19. ↑ Chińskie kolosy na Kanale Żerańskim, [dostęp 2015-12-21].
  20. ↑ Wioślarska kadra inauguruje sezon na Kanale Żerańskim, [dostęp 2015-12-21].
  21. ↑ Marta Woźniak. Spójnia zostaje na kanale. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 3 listopada 2021. 
  22. ↑ statek do Serocka, [dostęp 2016-05-21].
  23. ↑ 1400 drzew do wycięcia nad Kanałem Żerańskim, [dostęp 2016-05-21].
  24. ↑ Już wycinają drzewa nad Kanałem Żerańskim. Wyrąbią nawet trzy tysiące?, [dostęp 2016-05-21].
  25. ↑ Kanał Żerański ogołocą z drzew i krzewów. „Przez rurę z gazem”, [dostęp 2015-12-21].
  26. ↑ Wytną tysiące drzew pod budowę gazociągu? „Wszystko zależy od dobrej woli inwestora”. rdc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]., [dostęp 2015-12-21].
  27. ↑ Co dalej z gazociągiem wzdłuż Kanału Żerańskiego?, [dostęp 2015-12-21].
  28. ↑ Gorąco w sprawie gazociągu. Specustawa zamiast konsultacji?, [dostęp 2016-05-21].
  29. ↑ Budowa gazociągu: zagrożenie czy szansa dla Kanału Żerańskiego – relacja ze spotkania mieszkańców z Zastępcą Prezydenta Warszawy Michałem Olszewskim w sprawie inwestycji. bialoleka.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-20)]., [dostęp 2016-05-21].
  30. ↑ Mniej betonu, więcej zieleni. „Nie” dla bulwaru nad Kanałem Żerańskim, [dostęp 2016-05-21].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanał_Żerański&oldid=74128785”