Wikipedia

Kapucynka czubata

Kapucynka czubata[28][29][30], płaksa (Sapajus apella) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny kapucynek (Cebinae) w obrębie rodziny płaksowatych (Cebidae).

Kapucynka czubata
Sapajus apella[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Kapucynka czubata w zoo w Singapurze
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Rodzina

płaksowate

Podrodzina

kapucynki

Rodzaj

Sapajus

Gatunek

kapucynka czubata

Podgatunki
  • S. a. apella (Linnaeus, 1758)
  • S. a. margaritae (Hollister, 1914)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[27]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Simia apella[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Ameryka” (łac. Habitat in America)[2], ograniczone w 1812 roku przez Étienne’a Geoffroy Saint-Hilaire’a do Gujany Francuskiej[31][32][33]. Linneusz swoją definicję oparł o swój wcześniejszy opis i rycinę okazu typowego znajdującego się w Museum Adolphi Friderici[34]. Podgatunek margaritae opisał formalnie w 1914 roku amerykański przyrodnik Ned Hollister jako odrębny gatunek i nazywając go Cebus margaritae[22]. Miejsce typowe to wyspa Margarita, Nueva Esparta, Wenezuela[35]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłej samicy (sygnatura USNM 63219) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej; okaz zebrany 13 lipca 1895 roku przez Wirta Robinsona[35][36].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World wyróżniają dwa podgatunki[37].

Etymologia edytuj

  • Sapajus: lokalna nazwa Sapajou, od sajouassou, dla kapucynek, używana w Amazonii, zaadaptowana przez Buffona w 1767 roku[38].
  • apella: gr. Απελλα Apella, zgromadzenie ludowe w starożytnej Sparcie, w którym uczestniczyli wszyscy uprawnieni do tego obywatele; w aluzji do zwyczajów społecznych kapucynek, które gromadzą się w grupach[39].
  • margaritae: Margarita, Nueva Esparta, Wenezuela[40].

Zasięg występowania edytuj

Kapucynka czubata występuje w zależności od podgatunku[37]:

  • S. apella apella – dorzecze Amazonki we wschodnio-środkowej Kolumbii, południowej Wenezueli i Brazylii, rozciągające się z północy na południe w delcie rzeki Orinoko w Wenezueli i Gujanie; granice w południowym, południowo-wschodnim i wschodnim zasięgu są określone przez zasięg lasu amazońskiego, na wschodzie rozciągający się do Zona dos Cocais w południowym i wschodnim Maranhão, wyznaczając przejście do suchych lasów liściastych i zarośli caatinga; na zachodzie do dorzecza górnego biegu Amazonki we wschodniej Kolumbii (na północy aż do rzeki Arauca na granicy z Wenezuelą; izolowana populacja występuje w górnym biegu rzeki Magdalena w departamencie Huila), we wschodnim Ekwadorze, wschodnim Peru oraz środkowej i północnej Boliwii (przynajmniej na południe do górnego biegu rzeki Beni).
  • S. apella margaritae – wyżyny wschodniej Margarity, w Wenezueli (Serrania de El Copey i Cerros El Tamoco, Tragaplata, La Yalla i Matasiete).

Morfologia edytuj

Długość ciała 38–46 cm, ogona 38–49 cm; masa ciała samic 1,3–3,4 kg, samców 2,3–4,8 kg[41][42].

Ekologia edytuj

Żyje w grupach rodzinnych liczących od ośmiu do trzydziestu osobników, przewodzi im dominujący samiec. Prowadzi nadrzewny tryb życia. Na ziemię schodzi, by żerować na plantacjach oraz do wodopoju. Potrafi pływać. Używa prostych narzędzi, by sięgnąć po owoc lub rozbić orzech. W niewoli można kapucynkę nauczyć opieki nad chorym, na przykład podawania pokarmu łyżeczką. Potrafi również malować. Pokarm stanowią liście, owoce, orzechy, małe ptaki, larwy owadów oraz pająki. Ciąża trwa 150–160 dni, rodzi się jedno, rzadko dwa młode. Gdy zdarzy się, że zostanie osierocone, stado przejmuje opiekę. Dojrzałość płciową uzyskuje w siódmym roku życia. Samice dojrzewają wcześniej niż samce. Żyje od około piętnastu do dwudziestu lat, w niewoli nawet do czterdziestu pięciu.

Status zagrożenia edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[27].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Sapajus apella, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 28. (łac.).
  3. ↑ Linnaeus 1766 ↓, s. 39.
  4. ↑ Linnaeus 1766 ↓, s. 42.
  5. ↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: W. Creech, 1792, s. 77. (ang.).
  6. ↑ Geoffroy Saint-Hilaire 1812 ↓, s. 110.
  7. ↑ Geoffroy Saint-Hilaire 1812 ↓, s. 111.
  8. ↑ a b A. von Humboldt & A. Bonpland: Recueil d’observations de zoologie et d’anatomie comparée, faites dans l’Océan atlantique, dans l’intérieur du nouveau continent et dans la mer du sud pendant les années 1799, 1800, 1801, 1802 et 1803. T. 1. Paris: F. Schoell, 1812, s. 356. (fr. • łac.).
  9. ↑ Kuhl 1820 ↓, s. 34.
  10. ↑ Kuhl 1820 ↓, s. 37.
  11. ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 1. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 81, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
  12. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier: Histoire naturelle des mammifères: avec des figures originales, coloriées, dessinées d'aprèsdes animaux vivans. T. 1. Paris: Chez A. Belin, 1824, s. 85. (fr.).
  13. ↑ J.B. von Spix: Simiarum et Vespertilionum Brasiliensium species novae. Monachii: typis F.S. Hübschmanni, 1823, s. 3. (łac.).
  14. ↑ G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base à l’histoire naturelle des animaux et d’introduction à l’anatomie comparée. Wyd. Nouvelle édition rev. et aug. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1829, s. 102 (przypis). (fr.).
  15. ↑ Pucheran 1857 ↓, s. 341.
  16. ↑ Pucheran 1857 ↓, s. 343.
  17. ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 31. (niem.).
  18. ↑ Gray 1865 ↓, s. 825.
  19. ↑ a b Gray 1865 ↓, s. 827.
  20. ↑ H. Schlegel. Les Singes. Simiae. „Muséum d’Histoire Naturelle des Pays-Bas”. 7, s. 134, 1875. (fr.). 
  21. ↑ O. Thomas. New mammals from Peru and Bolivia, with a list of those recorded from the Inambari River, Upper Madre de Dios. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 7, s. 178, 1901. (ang.). 
  22. ↑ a b N. Hollister. Four new mammals from tropical America. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 27, s. 105, 1914. (ang.). 
  23. ↑ A.J.E. Lönnberg. Remarks on some members of the genus Cebus. „Arkiv för Zoologi”. 31A (23), s. 9, 1939. (ang.). 
  24. ↑ von Pusch 1941 ↓, s. 198.
  25. ↑ von Pusch 1941 ↓, s. 202.
  26. ↑ von Pusch 1941 ↓, s. 205.
  27. ↑ a b J.P. Boubli, P.R. Stevenson, E. Palacios, S. de la Torre, A.L. Ravetta, M.R. Messias, A.S. Carvalho & R.A. Mittermeier 2021, Sapajus apella, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-10] (ang.).
  28. ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 402. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  29. ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 107. ISBN 83-01-14344-4.
  30. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 126, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  31. ↑ Geoffroy Saint-Hilaire 1812 ↓, s. 109.
  32. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cebus apella. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-10].
  33. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Sapajus apella (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-13]. (ang.).
  34. ↑ C. Linnaeus: Hans Maj:ts Adolf Frideriks vår allernådigste Konungs naturalie samling innehållande sålsynte och främmande djur, som bevaras på kongl. lust-slottet Ulriks Dahl; beskrefne och afritade samt på nådig befallning / Museum S:ae R:ae M:tis Adolphi Friderici regis Svecorum, Gothorum, Vandalorumqve. Hær.Norv. Duc. Slesv. Hols. Storm. Ditm. Com. Oldenb. Delmenhorstiæ. &c.&c.: in quo animalia rariora, imprimis et exotica: Quadrupedia, Aves, Amphibia, Pisces, Insecta, Vermes: describuntur et determinantur, Latine et Sveticecum Iconibicus. Stockholm / Holmiæ: Tryckt uti kongl. Tryckeriet / A typographia Regia, 1754, s. 1, ryc. 1. (szw. • łac.).
  35. ↑ a b R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 14, 2015. (ang.). 
  36. ↑ USNM 63219. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2023-09-13]. (ang.).
  37. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 188. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  38. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 618, 1904. (ang.). 
  39. ↑ S. Foti: Sapajus apella. Monaco Nature Encyclopedia. [dostęp 2021-08-10]. (ang.).
  40. ↑ margaritae, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-13] (ang.).
  41. ↑ A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, B.M. Bezerra, F.P. Paim & H.L. Queiroz: Family Cebidae (Squirrel Monkeys and Capuchins). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 402–403. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  42. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 122. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kapucynka_czubata&oldid=72988403”