Karabin maszynowy wz. 36
Karabin maszynowy wz. 36 – polski stały lotniczy karabin maszynowy kalibru 7,92 mm z lat 30. XX wieku, będący rozwinięciem karabinu maszynowego wz. 33. W latach 1938–1939 wyprodukowano 469 egzemplarzy tej broni, które trafiły na uzbrojenie budowanych dla lotnictwa bułgarskiego samolotów bombowych PZL.43 i samolotów obserwacyjnych LWS-3 Mewa, a także prototypów PZL.38 Wilk, PZL.50 Jastrząb, PZL P.11g Kobuz, PZL.46 Sum i PWS-33 Wyżeł.
 Karabin maszynowy wz. 36 w goleni podwozia samolotu LWS-3 Mewa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent |
Państwowa Fabryka Karabinów w Warszawie |
| Rodzaj | |
| Historia | |
| Produkcja |
1938–1939 |
| Wyprodukowano |
469 sztuk |
| Dane techniczne | |
| Kaliber |
7,92 mm |
| Nabój | |
| Taśma nabojowa |
100 naboi |
| Wymiary | |
| Długość |
1000 mm |
| Długość lufy |
605 mm |
| Inne | |
| Prędkość pocz. pocisku |
825 m/s |
| Szybkostrzelność teoretyczna |
1200 strz./min |
Historia
edytujPowstanie na początku lat. 30 rodzimej konstrukcji lotniczego karabinu maszynowego pilota, jakim był karabin maszynowy wz. 33 nie zahamowało prac konstruktorów Fabryki Karabinów w Warszawie nad ulepszeniem tego udanego modelu[1]. Celem zaproponowanych przez Kierownictwo Zaopatrzenia Uzbrojenia i Dowództwo Lotnictwa zmian było dalsze zwiększenie szybkostrzelności broni oraz przystosowanie jej do obustronnego podawania amunicji[2][3]. Nowy karabin maszynowy został skonstruowany przez Biuro Studiów Fabryki Karabinów we współpracy z Instytutem Technicznym Uzbrojenia w latach 1935–1936 pod początkowym oznaczeniem wz. 34, zmienionym następnie na wz. 36[4][5]. Dzięki wprowadzeniu możliwości obustronnego podawania naboi karabin maszynowy wz. 36 mógł być także używany jako ruchomy km obserwatora, także w wersji sprzężonej[4][5]. W stosunku do poprzednika uległa też obniżeniu masa broni[4].
Po pomyślnie przeprowadzonych próbach w 1938 roku wyprodukowano 300 sztuk i do maja 1939 roku jeszcze 169 egzemplarzy, co daje łącznie 469 sztuk[2][6]. W 1939 roku przeprowadzono próby porównawcze luf do karabinu maszynowego wz. 36: wykonanych z surówki węglowej o takim samym składzie co lufy do ciężkiego karabinu maszynowego wz. 30 i wykonanych z wolframu[3].
Użycie
edytujKarabiny maszynowe wz. 36 stanowiły uzbrojenie budowanych od 1938 roku na zamówienie lotnictwa bułgarskiego lekkich samolotów bombowych PZL.43A[6][7]. Broń ta montowana była na PZL.43A w dwóch wersjach: jako stałe, współpracujące z synchronizatorami Motolux JS-3 pod oznaczeniem PWU wz. 36B i ruchome, oznaczone PWU wz. 36R (pomimo tego że dedykowanym ruchomym karabinem dla pokładowych stanowisk strzeleckich był karabin maszynowy wz. 37)[7][8]. Ogółem do 28 czerwca 1939 roku dostarczono do Bułgarii 188 egzemplarzy karabinów maszynowych wz. 36, 47 zestawów części zapasowych i 2 250 000 sztuk amunicji na łączną kwotę około 1 000 000 złotych[7][a].
Karabiny maszynowe wz. 36 trafiły też do uzbrojenia nowych polskich konstrukcji lotniczych z końca lat 30.: samolotów obserwacyjnych LWS-3 Mewa oraz prototypów samolotów myśliwskich PZL.38 Wilk, PZL.50 Jastrząb i PZL P.11g Kobuz, samolotów rozpoznawczo-bombowych PZL.46 Sum i samolotu szkolnego PWS-33 Wyżeł[9]. W broń tę zamierzano także wyposażyć projektowane samoloty myśliwskie PZL.45 Sokół, PZL.48 Lampart, PZL.54 Ryś, PZL.55, RWD-25 i PWS-42[10][11][12].
W kampanii wrześniowej w 1939 roku wzięła udział niewielka liczba samolotów uzbrojonych w karabiny maszynowe wz. 36. Na wyposażenie polskiego lotnictwa weszły już po wybuchu wojny cztery samoloty LWS-3 Mewa z pierwszej serii liczącej 30 maszyn[13]. W działaniach wojennych wzięły też udział cztery samoloty PZL.43A niewysłane do Bułgarii, które trafiły jako uzupełnienie do 41. Eskadry Rozpoznawczej[14]. Dwa z nich użyto bojowo, z czego jeden został zestrzelony koło Warszawy[14]. Największy sukces stał się udziałem prototypu PZL P.11g Kobuz, za którego sterami por. pil. Henryk Szczęsny w dniach 14 i 15 września zestrzelił w rejonie stacji Peresepa koło Kowla dwa niemieckie bombowce[15].
Opis konstrukcji
edytujKarabin maszynowy wz. 36 był bronią automatyczną kalibru 7,92 mm, działającą na zasadzie wykorzystania krótkiego odrzutu lufy, z zamkiem ryglowanym klinowo[16][17]. Karabin składał się z następujących części: komory zamkowej, pokrywy komory zamkowej, osłony lufy, odrzutnika, tylca, donośnika, lufy, suwadła, zamka, urządzenia powrotnego zamka i mechanizmu spustowego[18]. Wygląd zewnętrzny i układ części wewnętrznych był bardzo podobny do karabinu maszynowego wz. 33, z tym że zmieniono kurek, trzon zamkowy, przednie wodzidło podajnika i zespół przesuwaka, a pokrywa komory zamkowej otwierała się do tyłu[2][3]. Długość broni wynosiła 1000 mm, zaś długość lufy 605 mm[19]. Prędkość początkowa pocisku wynosiła 825 m/s, zaś szybkostrzelność teoretyczna 1200 strz./min[2][19]. Broń zasilana była z prawej lub lewej strony z metalowej taśmy ogniwkowej mieszczącej 100 naboi. Do karabinów stosowano specjalną amunicję lotniczą 7,92 × 57 mm, o wyższej jakości, charakteryzującą się większą równomiernością spalania masy zapałowej spłonki i prochu, co umożliwiało synchronizację broni. Amunicja lotnicza produkowana była z pociskami zwykłymi, przeciwpancernymi, przeciwpancerno-świetlnymi i zapalającymi, oznaczanymi odpowiednio S lot., P. lot., PS lot. i Z lot.[20]
Uwagi
edytuj- ↑ Popiel 1991 ↓, s. 71 podaje, że do Bułgarii dostarczono 60 karabinów maszynowych pilota i 24 karabiny maszynowe obserwatora oraz 1 000 000 sztuk amunicji.
Przypisy
edytuj- ↑ Popiel 1991 ↓, s. 70-71.
- ↑ a b c d Popiel 1991 ↓, s. 71.
- ↑ a b c Romanek 2017 ↓, s. 16.
- ↑ a b c Konstankiewicz 2003 ↓, s. 174.
- ↑ a b Konstankiewicz 1986 ↓, s. 143.
- ↑ a b Konstankiewicz 1986 ↓, s. 145.
- ↑ a b c Morgała 2003 ↓, s. 142.
- ↑ Glass 2008 ↓, s. 56.
- ↑ Morgała 2003 ↓, s. 89, 94, 96, 150, 210, 256.
- ↑ Morgała 2003 ↓, s. 351.
- ↑ Glass 2007 ↓, s. 129, 163.
- ↑ Glass 2008 ↓, s. 118, 126, 134.
- ↑ Glass 2007 ↓, s. 137, 140.
- ↑ a b Glass 2008 ↓, s. 51.
- ↑ Glass 2007 ↓, s. 224.
- ↑ Konstankiewicz 1986 ↓, s. 142.
- ↑ Romanek 2017 ↓, s. 12.
- ↑ Romanek 2017 ↓, s. 13.
- ↑ a b Konstankiewicz 2003 ↓, s. 183.
- ↑ Zbigniew Gwóźdź, Piotr Zarzycki: Polskie konstrukcje broni strzeleckiej. Warszawa: SIGMA NOT Spółka z o.o., 1993, s. 38. ISBN 83-85001-69-7.
Bibliografia
edytuj- Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r.. T. 2. Sandomierz: Stratus, 2007. ISBN 978-83-89450-68-5.
- Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r.. T. 3. Sandomierz: Stratus, 2008. ISBN 978-83-89450-84-5.
- Andrzej Konstankiewicz: Broń strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914-1939. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2003. ISBN 83-227-1944-2.
- Andrzej Konstankiewicz: Broń strzelecka Wojska Polskiego 1918-39. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1986. ISBN 83-11-07266-3.
- Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939. Warszawa: Bellona, 2003. ISBN 83-11-09319-9.
- Adam Popiel: Uzbrojenie lotnictwa polskiego 1918-1939. Warszawa: SIGMA-NOT, 1991. ISBN 83-85001-37-9.
- Jacek Romanek: Uzbrojenie samolotów. T. 129. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2017, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939. ISBN 978-83-7945-660-4.