Karol Małłek (ur. 18 marca 1898 w Brodowie, zm. 28 sierpnia 1969 w Krutyni) – działacz mazurski, pisarz, folklorysta, publicysta i nauczyciel. Pochodził z rodziny polskiej.

Karol Małłek
Data i miejsce urodzenia

18 marca 1898
Brodowo

Data i miejsce śmierci

28 sierpnia 1969
Krutyń

Zawód, zajęcie

działacz mazurski, pisarz, folklorysta, publicysta, nauczyciel

Partia

PSL, PPS, PZPR

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
Złota Odznaka ZNP Złota Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur”
Pomnik Karola Małłka w rodzinnym Brodowie w woj. warmińsko-mazurskim

Życiorys

edytuj

Od 1904 do 1911 uczęszczał do szkoły podstawowej w Brodowie, po której ukończeniu pracował w gospodarstwie rodziców. Pod koniec I wojny światowej w 1917 został powołany do armii pruskiej do służby w kawalerii. Po odbyciu przeszkolenia przeniesiono go jednak do artylerii i wysłano na front zachodni, gdzie walczył w okolicach Verdun. Po zawieszeniu broni w 1918 uczestniczył w organizacji rad robotniczych w armii pruskiej (jako sympatyk Związku Spartakusa). Zdemobilizowany w 1919.

W latach 20. i 30. był nauczycielem i kierownikiem w różnych szkołach w Działdowie i okolicach, ukończył kilka kursów nauczycielskich. Był także działaczem ewangelickim (pełnił funkcje skarbnika Polsko-Mazurskiego Towarzystwa Ewangelickiego i sekretarza Oddziału Zrzeszenia Ewangelików Polskich w Działdowie). Prowadził także działalność oświatową wśród Mazurów. Od 1921 należał do Towarzystwa Przyjaciół Mazur. W 1922 został sekretarzem Związku Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych. W 1931 pełnił funkcję sekretarza Związku Mazurów, a od kwietnia 1935 do wybuchu II wojny światowej był prezesem nowego ZM w Działdowie.

Współpracował z „Gazetą Mazurską” oraz „Kalendarzem dla Mazurów”. Publikował wiersze, artykuły, prace folklorystyczne i felietony.

W trakcie II wojny światowej ukrywał się pod Warszawą przed gestapo jako Jan Michał Skoryna. Od 1942 do 1944 był robotnikiem w Warszawie. W 1943 reaktywował Związek Mazurów. W grudniu 1944 referował na posiedzeniu PKWN problemy mazurskie. W 1945 pełnił przez pół roku urząd starosty w Działdowie. W latach 1945–1948 był prezesem Instytutu Mazurskiego w Olsztynie. Był także kierownikiem Mazurskiego Uniwersytetu Ludowego w Rudziskach Pasymskich (w latach 1945–1950 i 1957–1960). Od 1950 do 1951 był pracownikiem Kuratorium Okręgu Szkolnego olsztyńskiego, następnie przeszedł na emeryturę.

W latach 1947–1950 był zastępcą członka Rady Naczelnej Polskiego Związku Zachodniego. Zasiadał również w Radzie Naczelnej TRZZ. Działał w PSL, PPS i PZPR (w 1950 pozbawiony członkostwa w partii, w 1956 przywrócony). Był radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie i Olsztynie. Przez wiele lat zasiadał w Ogólnopolskim Komitecie Frontu Jedności Narodu.

Był członkiem Związku Literatów Polskich (od 1956), a także honorowym członkiem Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie (od 1966).

Od 1951 do 1957 mieszkał w Krutyniu. Od 1960 do 1963 mieszkał w Olsztynie, a następnie do 1969 w Toruniu. Zmarł w Krutyniu. Został pochowany na cmentarzu komunalnym w Olsztynie (kw. 13B rząd 5 grób 1/3)[1].

Kurator Diecezji Mazurskiej[2] i delegat do Synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w PRL[3].

Życie prywatne

edytuj

Był synem Wilhelma i Henryki Augusty z Mareńskich. Jego bracia (Edward i Robert M. Edward) byli aktywnymi działaczami ruchu mazurskiego.

Żonaty z Wilhelminą A. Piechą, z którą miał trzech synów – historyka, prof. Janusza Małłka, a także ks. ewangelickiego Ryszarda Małłka oraz nauczyciela Leopolda Małłka.

Publikacje

edytuj
  • Jutrznia mazurska na Gody,
  • Mazurski śpiewnik regionalny,
  • Plon. Dożynki na Mazurach,
  • Wesele mazurskie,
  • Z Mazur do Verdun – wspomnienia autora z okresu dzieciństwa, młodości oraz służby w wojsku pruskim pod koniec I wojny światowej (lata 1890–1919).

Książki

edytuj

(w nawiasie rok wydania)

  • Jest dąb nad Mukrem (wspólnie z A. Jareckim, 1956)
  • Opowieści znad mazurskiego Gangesu (1964)
  • O dawnych zwyczajach ludowych (1966)
  • Z Mazur do Verdun, 4 tomy (1967)
  • Interludium mazurskie (1968)
  • Z Mazur do podziemia (1970)
  • Polskie są Mazury (1972) – pośmiertna nagroda „Polityki” w 1973
  • Jutrznia mazurska na gody i inne widowiska (1980)
  • Dzienniki (1979–1980)

Nagrody i odznaczenia

edytuj

Przyznano mu nagrodę literacką Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie w 1956. Otrzymał także m.in. Order Sztandaru Pracy II klasy (1958), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1956), Złoty Krzyż Zasługi (1938), odznakę ZNP (1960), Odznakę „Zasłużony dla Warmii i Mazur” (1961), Odznakę Tysiąclecia Państwa Polskiego (także w 1961), a także pośmiertnie nagrodę tygodnika „Polityka” (1979) oraz Medal Rodła (1988).

Upamiętnienie

edytuj

Od 1988 jego imię nosiły nagrody czasopisma „Warmia i Mazury” (wychodzącego do 1990). Także w 1988 postawiono jego pomnik w Brodowie, a w 1989 tablicę pamiątkową w Pieckach. Jego imieniem nazwano szkoły podstawowe w Krutyniu i Narzymiu, dąb nad Mukrem koło Zgonu, ulice w Działdowie, Olsztynie i Ostródzie, a także szlak turystyczny z Krutynia do leśniczówki Pranie.

Przypisy

edytuj
  1. Znani i zasłużeni. zck.olsztyn.pl.
  2. Janusz Małłek, Karol Małłek. Kościół ewangelicki a sprawa mazurska w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku [w:] Od Prus do Mazur. Szkice z dziejów Prus, Pomorza, Warmii i Mazur, Dąbrówno 2016, s. 217-228
  3. Erwin Kruk: Karol Małłek czyli Sprawa mazurska. luteranie.pl.

Bibliografia

edytuj