Karol Pniak
Karol Pniak (ur. 26 stycznia 1910 w Jaworznie, zm. 17 października 1980 w Krakowie) – polski lotnik wojskowy, podpułkownik pilot Wojska Polskiego, major (Squadron Leader) Królewskich Sił Powietrznych, kawaler Orderu Virtuti Militari. Pierwszy polski pilot, który uzyskał tytuł asa myśliwskiego w czasie II wojny światowej.
63/4 zwycięstw | |
podpułkownik pilot | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1928–1946 |
Siły zbrojne | |
Formacja | |
Jednostki | |
Stanowiska |
dowódca dywizjonu (1944–45) |
Główne wojny i bitwy | |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujBył trzecim synem Franciszka i Marii z d. Waluga (miał pięcioro rodzeństwa – siostry Apolonię i Stanisławę oraz braci Stanisława, Józefa i Bolesława)[1]. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Jaworznie uczył się w Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Chrzanowie. Z gimnazjum został relegowany 20 maja 1928 roku. Następnie zdecydował się wstąpić do Wojska Polskiego. Za zgodą rodziców zaciągnął się ochotniczo 23 października 1928 roku; otrzymał przydział do 2. pułku lotniczego[2].
Uczył się w Szkole Obsługi Samolotów (gdzie uzyskał stopień kaprala) a następnie od 5 maja 1930 roku w Szkole Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy. Ukończył ją w październiku i został przydzielony do 22. eskadry liniowej[3]. W lipcu 1931 roku został skierowany na kurs pilotażu w Szkole Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu. Po ukończeniu szkoleń latał w 122. eskadrze myśliwskiej[4]. W 1932 i 1933 roku zajął pierwsze miejsce w strzelaniu powietrznym w zawodach zorganizowanych w Grudziądzu[5]. W 1935 roku wszedł w skład zespołu myśliwskiego 2. pułku lotniczego, który zdobył I miejsce na mistrzostwach lotnictwa myśliwskiego w Grudziądzu[6]. Jako wyróżniający się pilot został wcielony do zespołu akrobacyjnego tzw. „Trójki Bajana”. W jej składzie wystąpił w Drugim Międzynarodowym Meetingu Lotniczym w Warszawie w 1933 roku[7]. W marcu 1936 roku otrzymał awans na plutonowego.
W 1937 roku rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy. Tam 13 czerwca 1938 zdał egzamin maturalny[8], a w sierpniu tego roku został awansowany na sierżanta[9]. Pod koniec 1938, po rozwiązaniu bydgoskiej szkoły, został przeniesiony do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Szkolenie ukończył 15 czerwca 1939 roku[10], a cztery dni później został skierowany na staż oficerski w 142. eskadrze myśliwskiej.
Po wybuchu II wojny światowej walczył w składzie 142. eskadry[11]. Podczas kampanii wrześniowej 2 września zestrzelił Dorniera Do 17[12], dzień później, w zespole z Stanisławem Skalskim, Zygmuntem Kleinem i Pawłem Zenkerem, zestrzelił samolot rozpoznawczy Henschel Hs 126[13]. Kolejne indywidualne zwycięstwo nad Junkersem Ju 87 odniósł 4 września[13]. 9 września uszkodził swojego PZL P.11c podczas nocnego lądowania na lotnisku polowym w Ostrożcu[14]. Kampanię wrześniową zakończył z potwierdzonymi dwoma zestrzeleniami indywidualnymi[15]. W trakcie wojny obronnej wykonał 32 loty bojowe[16]. 13 września 1939 został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z dnia 1 sierpnia 1939 w korpusie oficerów lotnictwa[17] (XII promocja, 118. lokata)[10].
Po agresji ZSRR na Polskę 18 września ewakuował się przez Rumunię i Syrię do Francji, gdzie dotarł 29 października. W styczniu 1940 roku przypłynął do Wielkiej Brytanii, gdzie zgłosił się do służby w Polskich Siłach Powietrznych, otrzymał numer służbowy RAF 76707[18]. Początkowo trafił do bazy RAF w Eastchurch, następnie do polskiej bazy w Blackpool. 4 lipca został skierowany do 1 School of Army Cooperation w Old Sarum, następne został skierowany na przeszkolenie do 6 Operational Training Unit w Sutton Bridge[19]. 8 sierpnia 1940 roku otrzymał przydział do 32. dywizjonu RAF[20]. W czasie bitwy o Anglię powiększył liczbę zniszczonych maszyn wroga – 12 i 15 sierpnia po jednym Messerschmitcie Bf 109[21], 18 sierpnia kolejne dwa Bf 109. Dzięki tym zwycięstwom został pierwszym polskim pilotem, który zdobył tytuł asa myśliwskiego[22].
24 sierpnia 1940 roku zgłosił prawdopodobne zestrzelenie Bf 109. Tego samego dnia, lecąc na samolocie Hawker Hurricane (nr V6572), został zestrzelony. Samolot rozbił się w Rhodes Minnis, niedaleko Lyminge, a pilot wyskoczył na spadochronie[23]. Został ranny i przebywał w szpitalu do 16 września 1940 roku. Powrócił do walk w ramach 257. dywizjonu RAF i 11 listopada 1940 roku zestrzelił 1 i ½ samolotu Fiat BR.20[24]. W czasie bitwy o Anglię wykonał 62 loty bojowe[25].
23 listopada 1940 roku został przeniesiony do dywizjonu 306[26]. 1 lutego został odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari numer 8995, 1 kwietnia nadano mu Krzyż Walecznych[21]. 23 lipca 1941 roku jego samolot został zestrzelony, a on ranny ratował się skokiem ze spadochronem[27]. Został skierowany na leczenie, z którego powrócił do jednostki w październiku[28]. Po odbyciu tury lotów bojowych został 18 listopada skierowany na odpoczynek; pełnił obowiązki instruktora w Air Fighting Development Unit w Duxford. W styczniu 1942 powrócił do latania bojowego w dywizjonie 306. Pełnił też funkcję kontrolera lotów w naziemnym stanowisku dowodzenia na lotnisku Northolt – w związku z ta pracą 31 maja odbył kurs kontrolerów w Stanmore. 1 czerwca został odznaczony brytyjskim Distinguished Flying Cross[29].
Po przerwie operacyjnej 1 grudnia 1942 roku został dowódcą eskadry w dywizjonie 306[30]. 13 lutego 1943 roku został zakwalifikowany do Polskiego Zespołu Myśliwskiego (Polish Fighting Team, zwanego również „Cyrkiem Skalskiego”)[31], gdzie walczył od 13 marca do 12 maja. 1 marca otrzymał awans na polski stopień kapitana, a w połowie marca na brytyjski stopień Flight Lieutenanta[32]. Po powrocie z Afryki 22 lipca 1943 roku został skierowany do 3. Polskiego Skrzydła Myśliwskiego w Perranporth, a następnie trafił na stanowisko instruktora w 58. Operational Training Unit w Grangemouth. 23 listopada powrócił na stanowisko kontrolera naziemnego w Northolt, od 12 marca 1944 służył jako szef wyszkolenia myśliwskiego w 61. Operational Training Unit w Rednal. 25 września został przydzielony do dowództwa 84 Group Support Unit. 6 listopada otrzymał przydział do dywizjonu 308[29]. 17 listopada 1944 roku objął dowództwo nad dywizjonem 308, którym dowodził do 30 czerwca 1945 roku[33]. 16 listopada 1945 roku został przeniesiony do dowództwa 1. Polskiego Skrzydła Myśliwskiego, wykonywał też loty jako pilot rozprowadzający. 16 sierpnia 1946 roku objął po raz kolejny dowództwo nad dywizjonem 308 i dowodził nim do jego rozwiązania 18 grudnia 1946[34][35]. W RAF nosił przydomek „Koniak” (ang. Cognac)[36]. Podczas służby w Polskich Siłach Powietrznych wykonał 212 lotów bojowych w czasie 281 godzin i 30 minut[37].
Udało mu się sprowadzić do Wielkiej Brytanii żonę, ale po kilku miesiącach zdecydował się na powrót do Polski[38]. W grudniu 1946 roku został zdemobilizowany i wrócił do kraju 24 lutego 1947 roku. Zamieszkał w rodzinnym Jaworznie. Znalazł zatrudnienie w Powszechnej Spółdzielni w Szczakowej, gdzie pracował przez 3,5 roku. Następnie zatrudnił się w Jaworznickim Przemysłowym Zjednoczeniu Budowlanym jako starszy mechanik. 26 września 1952 roku został usunięty z pracy[39]. Do 1956 roku był nękany przez komunistyczną bezpiekę. Otoczono go agenturą, która miała zbierać materiały obciążające i służące do oskarżenia o działalność dywersyjno-sabotażową, w związku z jego zażyłymi kontaktami z brytyjskim konsulem Georgiem Scottem. Za sprawą tzw. „wilczego biletu” nie mógł znaleźć stałej pracy. Utrzymywał rodzinę z dorywczych prac budowlanych. Nękany, napisał w październiku 1952 roku list do Bieruta, by zaprzestano uciążliwych wezwań, śledzenia oraz szykan przy próbach podjęcia jakiejkolwiek pracy – bez rezultatu[40]. Sprawę zakończono dopiero po przemianach październikowych 22 listopada 1956 roku z powodu „nie uzyskania żadnych poważniejszych materiałów, zaczepień, które by pozwalały na dalsze prowadzenie sprawy”[41]. W 1956 roku został zatrudniony w Krakowie w przedsiębiorstwie budowlanym, jednak w 1959 roku został skierowany na rentę z uwagi na przebytą gruźlicę[42]. Zmarł 17 października 1980 roku, pochowany został w grobie rodzinnym na cmentarzu parafialnym w Szczakowej[43]. Grób został poddany renowacji i wpisany do ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski prowadzonej przez IPN. 8 października 2024 roku nastąpiło jego odsłonięcie[44].
Pośmiertnie, decyzją Ministra Obrony Narodowej z dnia 20 października 2020 roku, został mianowany na stopień podpułkownika[45].
Życie prywatne
edytujW 1936 roku poślubił Helenę Paul. Jako podoficer nie dysponujący pensją zapewniającą godny byt rodzinie zrobił to w tajemnicy przed swoimi przełożonymi. Rodzina była dofinansowywana przez teścia Karola Pniaka[46]. Fakt zawarcia związku małżeńskiego Pniak ujawnił przed swoim dowództwem w dniu wybuchu II wojny światowej[47]. W 1950 roku urodził się z tego związku syn Karol[42]. Helena Pniak zmarła w 1964 roku[48].
Zestrzelenia
edytujNa liście „Bajana” sklasyfikowany na 26. pozycji, z 6 i ¾ zestrzeleniami pewnymi, 2 prawdopodobnymi oraz 2 i 5/6 uszkodzeniami[16][49].
- Zestrzelenia pewne
- 2 września 1939 – Do 17 z II./KG 3 (lub Messerschmitt Bf 110 z I./ZG 1)
- 3 września 1939 – ¼ Hs 126 (wspólnie z Klein, Skalski i Zenker)[50]
- 4 września 1939 – Bf 110 z I./ZG 1 (nieuznane lub uznane jako jednosilnikowy Junkers Ju 87)
- 12 sierpnia 1940 – Bf 109E
- 15 sierpnia 1940 – Bf 109E
- 18 sierpnia 1940 – Bf 109E
- 18 sierpnia 1940 – Bf 109E
- 11 listopada 1940 – 1 i ½ Fiat BR.20M[51]
- Zestrzelenia prawdopodobne
- 15 sierpnia 1940 – Bf 109
- 24 sierpnia 1940 – Bf 109E
- Uszkodzenia
- 4 września 1939 – ⅓ Do 17 (razem z kpt. M. Leśniewskim i ppor. S. Skalskim)
- 15 sierpnia 1940 – Bf 109
- 22 sierpnia 1940 – ½ Do 215.
Ordery i odznaczenia
edytujZa swą służbę został odznaczony[52][53]:
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (nr 8995 – 14/40) – 1 lutego 1941 roku
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie) – 1 kwietnia 1941 roku, 20 grudnia 1943 roku (drugie i trzecie nadanie), 8 marca 1946 roku
- Polowa Odznaka Pilota
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
- Krzyż Kampanii Wrześniowej
- Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”
- Brązowy Krzyż Zasługi
- Krzyż Lotnika (Holandia)
- Distinguished Flying Cross (Wielka Brytania)
- Gwiazda za Wojnę 1939–1945 z klamrą Battle of Britain
- Gwiazda Lotniczych Załóg w Europie z klamrą France and Germany
- Gwiazda Afryki z klamrą North Africa 1942-43
- Medal Obrony
- Medal Wojny 1939–1945
- Krzyż Kombatanta
- Médaille de la reconnaissance de la France libérée
Upamiętnienie
edytujW rodzinnym Jaworznie w 2020 roku jego imieniem nazwano rondo położone w Pieczyskach na skrzyżowaniu ulicy Płetwonurków z Jana III Sobieskiego[54]. W 2011 roku został upamiętniony w filmie pt. „Kosa, opowieść o pilocie Karolu Pniaku”[55], który jest dostępny na platformie VOD TVP. 11 września 2023 roku grób Karola Pniaka został upamiętniony tabliczką „Grób Weterana Walk o Wolność i Niepodległość Polski”[56].
Przypisy
edytuj- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 6.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 7–11.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 12–15.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 15–16.
- ↑ Zieliński, Matusiak, Gretzyngier 2015 ↓, s. 169.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 150.
- ↑ Skrzydlata Polska i 6'1933 ↓, s. 199.
- ↑ Egzamin dojrzałości w Szkole Podchorążych dla Podoficerów. „Dziennik Bydgoski”. 138, s. 14, 1938-06-19. Warszawa.
- ↑ Sikora 2014 ↓, s. 297.
- ↑ a b Dreja 1989 ↓, s. 469.
- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 116.
- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 118.
- ↑ a b Pawlak 1991 ↓, s. 120.
- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 121.
- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 15.
- ↑ a b Zieliński 1994 ↓, s. 45.
- ↑ Pawlak 2009 ↓, s. 215.
- ↑ Krzystek 2012 ↓, s. 61.
- ↑ Sikora 2014 ↓, s. 299.
- ↑ Król 1990 ↓, s. 52.
- ↑ a b Sikora 2014 ↓, s. 300.
- ↑ Sikora 2014 ↓, s. 43.
- ↑ Raport K. Pniaka. polishairforce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-12)]..
- ↑ Sikora 2014 ↓, s. 62.
- ↑ Sikora 2014 ↓, s. 46.
- ↑ Matusiak 2003 ↓, s. 10.
- ↑ Matusiak 2003 ↓, s. 17.
- ↑ Matusiak 2003 ↓, s. 46.
- ↑ a b Sikora 2014 ↓, s. 301.
- ↑ Matusiak 2003 ↓, s. 35.
- ↑ Śliżewski, Sojda 2009 ↓, s. 36.
- ↑ Śliżewski, Sojda 2009 ↓, s. 188.
- ↑ Król 1990 ↓, s. 226.
- ↑ Sikora 2014 ↓, s. 301–302.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 107.
- ↑ Gretzyngier 1998 ↓, s. 21.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 112.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 115–117.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 118–119.
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej , Karol Pniak (1910-1980) [online], Szlaki nadziei. Odyseja wolności [dostęp 2023-10-05] (pol.).
- ↑ Biuletyn Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej [online], katalog.bip.ipn.gov.pl [dostęp 2023-10-05] .
- ↑ a b Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 132.
- ↑ Karol Pniak. Niebieska eskadra - groby, cmentarze, pomniki, miejsca pamięci polskich lotników. [dostęp 2023-10-29]. (pol.).
- ↑ Uroczystość odsłonięcia odnowionego nagrobka ppłk. pil. Karola Pniaka, zasłużonego asa myśliwskiego II wojny światowej – Jaworzno, 8 października 2024. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2024-10-09]. (pol.).
- ↑ Karol Pniak z pośmiertnym awansem. extra.info. [dostęp 2021-07-20]. (pol.).
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 31–32.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 40.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 134.
- ↑ Lista Bajana. Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej. [dostęp 2021-07-20]. (pol.).
- ↑ Biografia Kleina. polishairforce.pl.
- ↑ Raport z walki. polishairforce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-16)]..
- ↑ Sikora 2014 ↓, s. 302.
- ↑ Sojda, Śliżewski 2015 ↓, s. 114.
- ↑ Rondo pilota Karola Pniaka. Urząd Miasta Jaworzno. [dostęp 2021-07-20]. (pol.).
- ↑ Pilot i bohater. Miejskie Centrum Kultury i Sportu w Jaworznie. [dostęp 2023-10-31]. (pol.).
- ↑ Spotkanie nad grobem Karola Pniaka. Muzeum Miasta Jaworzna. [dostęp 2023-10-31]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Malinowski. 2-gi Międzynarodowy Meeting. „Skrzydlata Polska”. 6/1933, czerwiec 1933. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- Alojzy Dreja: Czyż mogli dać więcej : dzieje 13 Promocji Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Londyn: Koło Koleżeńskie 13 Promocji Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, 1989. OCLC 26632221.
- Robert Gretzyngier: Polish Aces of World War 2.. London: Osprey, 1998, seria: Osprey Aircraft of the Aces. No 21. ISBN 1-85532-726-0. OCLC 869306767.
- Wacław Król: Polskie dywizjony lotnicze w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07695-2. OCLC 834110269.
- Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940-1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
- Wojtek Matusiak: 306 Dywizjon Myśliwski Toruński. Warszawa: Bellona, 2003. ISBN 83-11-09714-3. OCLC 830534634.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7. OCLC 830072566.
- Jerzy Pawlak: Absolwenci Szkoły Orląt: 1925-1939. Warszawa: Retro-Art, 2009. ISBN 83-87992-22-4. OCLC 69472829.
- Piotr Sikora: Asy polskiego lotnictwa. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Alma-Press, 2014. ISBN 978-83-7020-560-7. OCLC 903323906.
- Grzegorz Śliżewski, Grzegorz Sojda: Cyrk Skalskiego. Przyczynek do monografii. ZP Grupa Sp. z o.o., 2009. ISBN 978-83-61529-30-9. OCLC 750993440.
- Grzegorz Sojda, Grzegorz Śliżewski: Mjr pil. Karol Pniak, pilot akrobacyjny „Trójki Bajana”, uczestnik Bitwy o Anglię, pilot Polskiego Zespołu Myśliwskiego w Afryce, dowódca 308 Dywizjonu Myśliwskiego „Krakowskiego”. Warszawa: GRETZA – Robert Gretzyngier, 2015. ISBN 978-83-64424-00-7.
- Józef Zieliński: Asy polskiego lotnictwa. Warszawa: Agencja lotnicza ALTAIR, 1994. ISBN 83862172. OCLC 34751125.
- Józef Zieliński, Wojtek Matusiak, Robert Gretzyngier: Lotnicy polscy w Bitwie o Anglię. Poznań: Bellona SA, 2015. ISBN 978-83-11-13984-8. OCLC 924759692.
Linki zewnętrzne
edytuj- NAC: „Trójka Bajana” – Karol Pniak w 1933 roku, zdjęcie. s. 1. [dostęp 2012-06-18]. (pol.).
- NAC: Karol Pniak w Wielkiej Brytanii – zdjęcie. s. 1. [dostęp 2012-06-18]. (pol.).
- Karol Pniak – raport z walki 11 listopada 1941. s. 1. [dostęp 2012-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-16)]. (pol.).