Karol Radek
Karol Radek, właściwie Karol Sobelsohn (ur. 31 października 1885 we Lwowie[1], zm. 19 maja 1939 w Wierchnieuralsku) – działacz Kominternu, polskiego, niemieckiego i rosyjskiego ruchu socjaldemokratycznego i komunistycznego, polityk bolszewicki, dziennikarz i publicysta pochodzenia żydowskiego.
Data i miejsce urodzenia |
31 października 1885 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
19 maja 1939 |
Przyczyna śmierci |
zabójstwo |
Zawód, zajęcie |
działacz polityczny, dziennikarz, publicysta |
Życiorys
edytujUczęszczał do gimnazjum w Tarnowie, następnie ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1903–1904 był członkiem Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD). Przybrał wówczas pseudonim „Radek” – od nazwiska bohatera powieści Stefana Żeromskiego Syzyfowe prace Andrzeja Radka. W 1904 przeszedł do SDKPiL, gdzie był bliskim współpracownikiem Róży Luksemburg; działał także w socjaldemokracjach niemieckiej i rosyjskiej oraz publikował w prasie lewicowej. W latach 1905–1906 był członkiem Centralnej Komisji Socjaldemokratycznych Związków Zawodowych w Warszawie. Uczestniczył w Warszawie w wydarzeniach rewolucji 1905 roku. W 1912 roku na skutek narastającego konfliktu z Różą Luksemburg i jej najbliższym współpracownikiem Leonem Jogichesem został usunięty z SDKPiL[2]. Podczas I wojny światowej prowadził działalność pacyfistyczną w Szwajcarii i Szwecji. Pierwotnie związany z grupą lewicowo -centrystycznych mieńszewików nastawionych internacjonalistycznie skupioną wokół Martowa[3]. Był jedną z głównych postaci "ruchu zimmerwaldzkiego"[4]. Nawiązał wówczas współpracę z przebywającym na emigracji Leninem; był jednym z pośredników między kierownictwem partii bolszewickiej a niemieckim Sztabem Generalnym. Po rewolucji październikowej przybył do Rosji i objął stanowisko kierownika Wydziału Zagranicznego Centralnego Komitetu Wykonawczego Radmoraz szefostwo Wydziału Europy Centralnej w Ludowym Komisariacie Spraw Zagranicznych[5]. W 1918 jako „lewicowy komunista” był przeciwnikiem pokoju brzeskiego.
W 1918 i 1919 przebywał w Niemczech, gdzie pomagał organizować Komunistyczną Partię Niemiec oraz planował rewolucję komunistyczną. Był zwolennikiem utworzenia wspólnej platformy komunistów oraz nacjonalistów niemieckich przeciwko francuskim wojskom okupacyjnym w Nadrenii. Został aresztowany przez Niemców i osadzony w więzieniu w berlińskiej dzielnicy Moabit, a następnie deportowany do Polski[6]. Wraz z żoną odzyskał wolność 15 marca 1920 w toku wymiany za Henryka Gorzechowskiego i jego małżonkę[7][8]. W 1920 r. Radek powrócił do Rosji. Pracował w Kominternie oraz jako dziennikarz w prasie radzieckiej, reprezentując półoficjalne stanowisko bolszewickie w sprawach międzynarodowych. Od stycznia 1922 r. przebywał w Berlinie. Jako zaufany człowiek Lenina był zaangażowany w podpisanie w Rapallo (16 kwietnia 1922 r.) porozumienia pomiędzy Rosją i Niemcami. Od 1923 zwolennik Lwa Trockiego i Opozycji Lewicowej, po umocnieniu się władzy Józefa Stalina został w grudniu 1927 wykluczony z WKP(b) jako trockista.
W latach 1928–1929 poza partią, zesłany. W 1929 ogłosił zerwanie z trockizmem, samokrytykę, powrócił do łask. Doradca Stalina ds. polityki międzynarodowej, komentator Izwiestii. W 1934 z oficjalną wizytą w Polsce, podczas której, oprócz spotkań oficjalnych, odwiedził mieszkającą w Tarnowie matkę i prywatnie spotkał się ze Stefanem Jaraczem, kolegą gimnazjalnym. Jako utalentowany, ale cyniczny dziennikarz gromił swoich dawnych towarzyszy i innych wrogów Stalina, żądając dla nich kary śmierci. Autor panegiryku Architekt społeczeństwa socjalistycznego, był jednym z pierwszych głosicieli kultu jednostki Stalina. We wrześniu 1936 ponownie aresztowany przez NKWD, osądzony w styczniu 1937 w procesie pokazowym „siedemnastu” („paralelnego centrum trockistowskiego”). Wypełniał wszelkie polecenia śledczych i „w nagrodę” został skazany tylko na 10 lat łagru, gdzie w 1939 został zabity przez więźniów kryminalnych (tzw. urków).
Przypisy
edytuj- ↑ YIVO | Radek, Karl [online], www.yivoencyclopedia.org [dostęp 2017-11-24] (ang.).
- ↑ Andrzej Friszke, „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 121
- ↑ Norbert Michta, Jan Sobczak "Stanisław Trusiewicz - Zalewski (1871 - 1918)", Elbląska Uczelnia Humanistyczno - Ekonomiczna 2004, ISBN 83-89113-03-1, s. 184
- ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 172
- ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 206
- ↑ Waldemar Bałda: Karol Radek - nieoczywistości życia zawodowego rewolucjonisty. interia.pl. [dostęp 2021-03-06].
- ↑ Kaplica Katyńska w Katedrze Polowej Wojska Polskiego, „Zeszyty Katyńskie”, 16, Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej / Polska Fundacja Katyńska, 2002, s. 1-133, ISBN 83-917780-0-2 .
- ↑ Jędrzej Łukowy: Relikwia z Kozielska. ordynariat.wp.mil.pl. [dostęp 2014-04-17].
Bibliografia
edytuj- Robert Conquest, Wielki Terror, Warszawa 1997, Wydawnictwo Michał Urbański, ISBN 83-902063-9-0
- Karol Radek na portalu hrono.ru
Linki zewnętrzne
edytuj- Utwory Karola Radka w serwisie Polona.pl
- Leo Schlageter – wędrowiec ku nicości
- ISNI: 0000000122827939, 0000000368652243, 0000000368652251
- VIAF: 89393034
- LCCN: n50054125
- GND: 118597639
- NDL: 00453577
- LIBRIS: hftx19l132k88nf
- BnF: 121583937
- SUDOC: 030100224
- SBN: MILV050444
- NLA: 35438936
- NKC: jn99240000936, xx0310629
- BNE: XX1207660, XX1023745
- NTA: 069884862
- CiNii: DA00536973
- Open Library: OL562788A
- PLWABN: 9810695691905606
- NUKAT: n2003068006
- J9U: 987007266818705171
- LNB: 000038440
- NSK: 000024387
- LIH: LNB:V*358959;=BZ