Karol XIV Jan

Karol XIV Jan, urodzony jako Jan Baptysta Juliusz Bernadotte, fr. Jean Baptiste Jules Bernadotte (ur. 26 stycznia 1763 w Pau, zm. 8 marca 1844 w Sztokholmie) – marszałek Francji w latach 1804–1811, książę (franc.duc) Pontecorvo, od 1818 do śmierci król Szwecji i Norwegii (jako Karol III). Należał do masonerii. Jego żona, Dezyderia, była szwagierką Józefa Bonapartego, a także, przez pewien czas, narzeczoną Napoleona Bonapartego.

Karol XIV Jan
Folkets kärlek, min belöning Miłość ludu moją nagrodą
król Szwecji
Okres	od 5 lutego 1818 do 8 marca 1844
Poprzednik	Karol XIII
Następca	Oskar I
król Norwegii
Okres	od 7 września 1818 do 8 marca 1844
Poprzednik	Karol XIII
Następca	Oskar I
Dane biograficzne
Dynastia	Bernadotte
Data urodzenia	26 stycznia 1763
Data śmierci	8 marca 1844
Ojciec	Henri Bernadotte
Matka	Jeanne S:t Jean
Żona	Dezyderia Clary
Dzieci	Oskar I
Odznaczenia

Spis treści

Życiorys

Bernadotte jako francuski wojskowy

Jean Baptiste Jules Bernadotte wywodził się z drobnej burżuazji. Był synem prawnika z Pau. Swą karierę wojskową rozpoczął już w armii królewskiej, w której dosłużył się stopnia sierżanta i adiutanta pułku. Po wybuchu rewolucji francuskiej pozostał w armii, która przekształciła się w armię rewolucyjną. W służbie szybko awansował, 18 lipca 1793 roku został kapitanem – co byłoby nie do osiągnięcia dla mieszczanina przed rewolucją. Stopień podpułkownika otrzymał 8 lutego 1794 roku drogą demokratycznego głosowania. Rewolucyjnym zwyczajem wybrali go żołnierze. Następnie został pułkownikiem i w tym stopniu służył pod rozkazami generała Jeana-Baptiste Klébera. 26 czerwca 1794 przyczynił się do zwycięstwa w bitwie pod Fleurus, w następstwie czego awansował na stopień generała brygady.

Jean Baptiste Jules Bernadotte był jednym z generałów, którzy nie poparli zamachu stanu 18 brumaire'a i przez pewien czas usiłował nawet zawiązać spisek wojskowy w celu obalenia władzy Napoleona Bonapartego jako Pierwszego Konsula. Mimo tego 19 maja 1804 został nominowany do stopnia marszałka. W 1805 objął komendę nad I Korpusem Wielkiej Armii, a 1806 Napoleon nadał mu tytuł diuka utworzonego księstwa Pontecorvo.

Bernadotte jako szwedzki władca

W 1810 roku do Paryża przybyło szwedzkie poselstwo, by uzyskać akceptację cesarza Napoleona na to, by następcą króla szwedzkiego Karola XIII, został, zgodnie z wolą Riksdagu Fryderyk Krystian, szwagier króla duńskiego Fryderyka VI. Konieczność wyłonienia następcy za życia króla wynikała z jego choroby, uniemożliwiającej mu sprawowanie władzy.

Wtedy jeden ze szwedzkich oficerów – pułkownik Carl Otto Mörner na własną rękę zasugerował, by następcą szwedzkiego tronu został napoleoński marszałek Jean Baptiste Jules Bernadotte. Pomysł ten spodobał się cesarzowi. 21 sierpnia 1810 roku zebrany w mieście Örebro Riksdag jednogłośnie zatwierdził ten projekt, gdyż posłowie szwedzcy liczyli na pomoc Francji w odzyskaniu zajętej przez Rosjan Finlandii.

Okres regencji

W 1810 Bernadotte został adoptowany przez króla Szwecji Karola XIII i został ogłoszony następcą tronu Szwecji, przybrał wówczas imiona Karol Jan. W marcu 1811 roku przyjął oficjalnie tytuł regenta. Wobec choroby Karola XIII praktycznie od tego roku rządził niepodzielnie krajem, z oficjalnym tytułem następcy tronu.

Nowy władca szybko przystosował się do obyczajów swojej nowej ojczyzny. Zapomniał też o ideałach młodości (rewolucja) i stał się rzecznikiem tendencji konserwatywnych. Okazało się też, że interesy Szwecji przedkłada nad interesy swojej starej ojczyzny – Francji. Dążył do odzyskania okupowanej przez Rosję Finlandii, albo zajęcia należącej do Danii Norwegii.

Karol XIV Jan Bernadotte na obrazie Fredrica Westina

W chwili przejęcia rządów nowy władca chciał zacieśnić przymierze z Francją. Ponieważ nie dawało ono oczekiwanych rezultatów, jesienią 1810 roku usiłował podjąć negocjacje z Anglią i Rosją. Wywołało to oburzenie Napoleona. W 1812 roku armia francuska zajęła szwedzkie Pomorze, co spowodowało, że Bernadotte zawarł antyfrancuskie traktaty z Anglią i Rosją. Równocześnie podjął wysiłki, których celem było zwiększenie potencjału militarnego Szwecji poprzez pobór i podniesienie podatków na wojsko. W 1812 roku nastąpił atak Napoleona na Rosję. Po klęsce Napoleona Karol Jan Bernadotte zdecydował, że wojska szwedzkie wezmą udział w walkach po stronie VI koalicji antynapoleońskiej. Decyzją sojuszników Karol Jan został dowódcą połączonych armii antynapoleońskiej koalicji, a konkretnie Armii Północnej. Starał się jednak oszczędzać szwedzkich żołnierzy. W bitwie pod Lipskiem, w której ogólne straty sojuszników wynosiły 56 tysięcy poległych, Szwedów zginęło tylko 180. Spowodowało to jednak oburzenie Austrii, Rosji i Prus, które odmówiły Szwecji prawa zasiadania przy stole konferencji pokojowej. Wkrótce potem Karol Jan ze swoją armią pomaszerował nie za Ren, jak chcieli sojusznicy, ale na duński Holsztyn. W tej sytuacji Duńczycy po dwutygodniowych walkach zgodzili się podpisać pokój w Kilonii (1814 rok), oddający Szwecji Norwegię, oraz zapłacić milion talarów. W zamian mieli otrzymać szwedzkie Pomorze. Po zawarciu pokoju kilońskiego wojska szwedzkie ruszyły za Ren.

Po pokoju kilońskim grupa norweskich patriotów, korzystając z osłabienia Danii, ogłosiła niepodległość Norwegii. Zgromadzenie narodowe 17 maja 1814 roku uchwaliło konstytucję i ogłosiło królem Chrystiana Fryderyka, dotychczasowego namiestnika z ramienia króla duńskiego. Nowe państwo nie uzyskało jednak poparcia żadnego z liczących się mocarstw. W tym samym roku kres jego istnieniu położyła interwencja wojsk szwedzkich. Karol Jan zgodził się jednak zatwierdzić konstytucję norweską. Oznaczało to, że Norwegia nie została potraktowana jako prowincja podbita i przyłączona, lecz doszło do unii personalnej – król szwedzki Karol XIII miał zostać królem Norwegii. Karol Jan nie zgadzał się na oddanie Danii szwedzkiego Pomorza zgodnie z traktatem kilońskim, gdyż w jego interpretacji opór Norwegów był złamaniem traktatu. Ostatecznie decyzją sojuszników Pomorze zostało zajęte przez Prusy, a w ramach rekompensaty Szwecja otrzymała od Prus 4,8 mln talarów, a Dania 0,6 mln.

Okres sprawowania władzy królewskiej

5 lutego 1818 roku zmarł Karol XIII i Karol Jan Bernadotte zasiadł na tronie jako król. Władzę sprawował w sposób konserwatywny aż do swojej śmierci w 1844 roku. Okres jego rządów to okres rozkwitu romantyzmu szwedzkiego, w którym w odróżnieniu od polskiego dominowały akcenty konserwatywne. Sam król, mimo że był kiedyś rewolucjonistą i marszałkiem napoleońskim, zajmował postawę obrońcy decyzji kongresu wiedeńskiego. Za jego rządów wolności obywatelskie zostały mocno ograniczone. Głównym problemem wewnętrznym była inflacja okresu powojennego, która została przezwyciężona po reformie walutowej w 1834 roku. Dużo uwagi przywiązywano rozwojowi szkolnictwa. W 1838 roku doszło do antyrządowych manifestacji opozycji w Sztokholmie.

Odznaczenia

• Wielki Mistrz Orderu Serafinów
• Wielki Mistrz Orderu Miecza
• Wielki Mistrz Orderu Gwiazdy Polarnej
• Wielki Mistrz Orderu Wazów
• Wielki Mistrz Orderu Karola XIII
• Krzyż Wielki Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Order Słonia (1808, Dania)
• Order Złotego Runa (Hiszpania)
• Order Świętego Andrzeja (Rosja)
• Order Świętego Aleksandra Newskiego (Rosja)
• Krzyż Wielki Orderu Świętej Anny (Rosja)
• Order Orła Czarnego (Prusy)
• Krzyż Wielki Orderu Krzyża Żelaznego (Prusy)
• Krzyż Wielki Orderu Marii Teresy (Austria)
• Krzyż Wielki Orderu Korony Żelaznej (Austria)
• Order Świętego Huberta (Bawaria)
• Order Korony Rucianej (Saksonia)
• Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Świętego Henryka (Saksonia)
• Krzyż Wielki Orderu Wierności (Badenia)
• Krzyż Wielki Orderu Lwa Zeryngeńskiego (Badenia)
• Order Świętego Patryka (Wlk. Brytania)

Bibliografia

• Adam Kersten Historia Szwecji wyd. Ossolineum, 1973
• Johann Heinrich Friedrich Berlien: Der Elephanten-Orden und seine Ritter. Kopenhaga: Berlingschen Officin, 1846, s. 126

Linki zewnętrzne

• Wpis do księgi hipotecznej potwierdzający nadanie dóbr marszałkowi napoleońskiemu z dnia 20 II 1810 roku