Kasr al-Uchajdir
Kasr al-Uchajdir[a], arab. قصر الأخيضر (albo Pałac al-Uchajdir[b]) – zamek z wczesnego okresu panowania Abbasydów położony na zachodniej pustyni Iraku, 50 km na południowy zachód od Karbali i 19 km na wschód od Ajn at-Tamr.
 Główny dziedziniec zamku Al-Uchajdir | |
| Państwo | |
|---|---|
| Adres | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Ukończenie budowy |
druga połowa VIII w. |
| Pierwszy właściciel |
Isa Ibn Musa albo Isa Ibn Ali |
Położenie na mapie Iraku  | |
 32°27′31″N 43°35′59″E/32,458611 43,599722
| |
Nie znamy oryginalnej nazwy Al-Uchajdir. Współczesna nazwa znaczy „mały zielony” i odnosi się do względnie zielonego miejsca na pustyni, lub być może koloru budynku. Po raz pierwszy odwiedził go Pietro della Valle w 1625, po czym został on ponownie odkryty przez Louisa Massignona w 1908. Następnie w 1909 zamek odwiedziła Gertrude Bell, która niedługo później opublikowała pierwszą książkę na jego temat. W 1910 jego plan sporządził niemiecki architekt Oscar Reuther, który w 1912 wydał następną poświęconą mu książkę. W 1912 Al-Uchajdir odwiedził Alois Musil. Począwszy od 1964 na jego terenie były prowadzone wykopaliska pod patronatem Generalnego Dyrektoriatu do spraw Starożytności i do 1990 znaczna część zamku została zrekonstruowana[1].
Usytuowanie na pustyni i zewnętrzne obwarowania Al-Uchajdir nawiązują do umajjadzkich zamków pustynnych w Syrii, jednak rozmiar i duża część budowli są zupełnie inne. Prostokątny zamek o rozmiarach 175 na 169 m został postawiony na ogromnej rampie z ubitej ziemi. Do jego budowy użyto tłucznia w zaprawie przykrytej stiukem, sklepienia natomiast zrobione są z wypalanej cegły[1][2]. Ta technika budowlana oraz „masywne filary podnoszące zamknięte łukiem wgłębienia umieszczone w ścianach sal sklepionych kolebkowo, sklepienia o zarysie ostrołukowym, użycie blend do dekoracji dużych powierzchni ścian - wszystko to wskazuje na utrzymywanie się sasanidzkich metod w budownictwie”[2].
Zewnętrzny mur jest wysoki na 21 m i posiada cztery bramy, zaś wewnętrzny prostokątny budynek przylegający do północnej ściany ma rozmiary 80 na 112 m[1][3]. Westybulowe kilkukondygnacyjne przejście poprzedza komnatę przekrytą kopułą, z której przechodzi się do długiego pomieszczenia, a następnie do części składającej się z kilku reprezentacyjnych dziedzińców, dalej do ejwanu i pomieszczenia zamkniętego kopułą[2]. Centralny dziedziniec jest otoczony przez meczet, łaźnię i sześć zespołów mieszkalnych, każdy z własnym mniejszym dziedzińcem i parą stojących naprzeciwko siebie ejwanów. Część północna posiada także dwa magazyny, zaś główny dziedziniec jest ozdobiony dwoma poziomami niszy z ozdobnymi cegłami od strony północnej, które niegdyś oba biegły wzdłuż całego budynku, ale do dzisiaj zachował się tylko jeden z nich[3][1]. Ten plan wywodzi się z późnosasanidzkiego Pałacu Chosrowa w Ghasr-e Szirin i posiada swoje odpowiedniki w umajjadzkich pałacach w Ammanie i Mszatcie. W sumie Al-Uchajdir jest „jedynym znanym abbasydzkim zamkiem pustynnym”[3].
Budynek nie zawiera śladów rekonstrukcji i prawdopodobnie był zamieszkany jedynie przez krótki czas. Wewnątrz znaleziono ceramikę z drugiej połowy VIII w. oraz miedzianą monetę kalifa Al-Mansura (754 - 775) datowaną na rok 773/774. Wewnątrz obwarowań znaleziono także dwa dirhamy Al-Mansura i Al-Mahdiego (775 - 785). Proponowano różne daty budowy Al-Uchajdir pomiędzy epoką Sasanidów a X wiekiem. Jednak zarówno wskazane powyżej świadectwa archeologiczne jak i podobieństwo do wymienionych zamków umajjadzkich wskazują na drugą połowę VIII w. Creswell wiązał Al-Uchajdir z osobą Isy Ibn Musy, członka rodu Abbasydów, który miał wycofać się do swojej rezydencji w 775/776 gdy został wykluczony z porządku sukcesji przez kalifa Al-Mahdiego. Chociaż położenie rezydencji Isy wskazywane przez źródła nie odpowiada Al-Uchajdir to Creswell oraz Salih al-Ali proponowali utożsamienie go z Kasr Bani Mukatil, który według niektórych źródeł miał leżeć nieopodal Ajn at-Tamr. Kasr Mukatil miał jeszcze przedmuzułmańskie korzenie i Ali Mohammed Mehdi uważał iż bardziej prawdopodobnym fundatorem Al-Uchajdir był Isa Ibn Ali, wuj Al-Mansura, który miał zburzyć Kasr Mukatil i następnie go odbudować[4].
7 lipca 2000 Kasr al-Uchajdir został wpisany na listę informacyjną światowego dziedzictwa UNESCO[5].
Uwagi edytuj
- ↑ Nazwa zalecana przez KSNG
- ↑ Nazwa używana w Richard Ettinghausen, Oleg Grabar, Marilyn Jenkins-Madina: Sztuka i Architektura Islamu. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2007, s. 51. ISBN 978-83-89899-87-3.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Northedge 2000 ↓, s. 791.
- ↑ a b c Ettinghausen, Grabar i Jenkins-Madina 2007 ↓, s. 51.
- ↑ a b c Northedge, Alastair E.: ʿAbbāsid art and architecture. Encyclopaedia of Islam. Third Edition. [dostęp 2016-11-11]. (ang.).
- ↑ Northedge 2000 ↓, s. 791 - 792.
- ↑ The Fortress of Al-Ukhaidar. UNESCO World Heritage Centre. [dostęp 2020-12-16]. (ang.).
Bibliografia edytuj
- Richard Ettinghausen, Oleg Grabar, Marilyn Jenkins-Madina: Sztuka i Architektura Islamu 650 - 1250. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2007. ISBN 978-83-89899-87-3.
- A. Northedge: al-Ukhayḍir. W: P.J. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. Van Donzel, W.P. Heinrichs: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume X. Leiden: E.J. Brill, 2000, s. 791 - 792. ISBN 90-04-11211-1.
- Northedge, Alastair E.: ʿAbbāsid art and architecture. Encyclopaedia of Islam. Third Edition. [dostęp 2016-11-11]. (ang.).