Kasztan
Kasztan (Castanea) – rodzaj roślin z rodziny bukowatych (Fagaceae). Obejmuje 8 gatunków[3][5]. W Europie występuje tylko kasztan jadalny (C. sativa), w Ameryce Północnej – kasztan amerykański (C. dentata), a pozostałe gatunki kasztanów rosną w Japonii i Chinach[6]. W Polsce uprawiany i dziczejący jest kasztan jadalny C. sativa (ma status zadomowionego antropofita)[7].
 Kwitnący kasztan jadalny | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
kasztan | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Castanea Mill. Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Kasztany występują w różnych lasach, często na obszarach górskich i w górskich dolinach, czasem odgrywając w nich istotną rolę jako gatunki dominujące (tak było też z kasztanem amerykańskim do lat 30. XX wieku, kiedy został niemal wyeliminowany przez zawleczonego z Azji grzyba Cryphonectria parasitica)[6].
Owoce kasztana jadalnego są jadalne i cenione jako takie co najmniej od czasów rzymskich (przez Rzymian gatunek rozprzestrzeniony został w zachodniej i północno-zachodniej Europie)[6]. Jadalne są także owoce kasztana japońskiego, chińskiego i amerykańskiego[8][5]. Kasztany dostarczają także cenionego drewna – łatwego do obróbki, a bardzo trwałego[6]. Kwiatostany kasztana chińskiego wykorzystywane były jako knoty do lamp[5].
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Drzewa osiągające w większości do 30–40 m[8], rzadko do 70 m wysokości (Castanea henryi)[6], poza tym krzewy[6][8], w tym rozrastające się odroślowo[9]. Pędy przynajmniej za młodu są zwykle owłosione. Pąki są drobne, okryte 2–3 łuskami, szczytowego pąka brak[8].
- Liście
- Zrzucane na zimę, skrętoległe, wsparte szybko odpadającymi przylistkami[6][9]. Blaszki do 30 cm długości, sztywne, ząbkowane, często z ościstymi wyrostkami na końcach ząbków[8][6]. Żyłki liścia są liczne, odchodzą na boki od wiązki centralnej i są nierozgałęzione[6]. Jesienią liście przebarwiają się zwykle na kolor żółty[8].
- Kwiaty
- Rozdzielnopłciowe, przy czym rośliny są jednopienne. Kwiaty zebrane są w długie, sztywne, wznoszące się kłosowate kwiatostany, z kwiatami żeńskimi u nasady i męskimi na pozostałej ich długości, czasem tylko z kwiatami męskimi[8][6]. Kwiaty męskie składają się z kilku działek i 12 pręcików otaczających sterylny słupek. Kwiaty żeńskie zebrane są po 1–3 w kupuli, każdy z 6–9 owocolistkami[6].
- Owoce
- W silnie kolczastej, kulistej okrywie (kupuli) dojrzewają zwykle tylko 1–2 owoce[6] – orzechy[8].
SystematykaEdytuj
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny bukowate z rzędu bukowców. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Quercoideae, w której najbliżej spokrewniony jest z rodzajami Quercus i Castanopsis[2].
- Castanea crenata Siebold & Zucc. – kasztan japoński, kasztan karbowany
- Castanea dentata (Marshall) Borkh. – kasztan amerykański, kasztan zębaty
- Castanea ×fleetii A. Camus [= C. crenata × C. pumila]
- Castanea henryi (Skan) Rehder & E. H. Wilson
- Castanea mollissima Blume – kasztan chiński
- Castanea ×neglecta Dode [= C. dentata × C. pumila] – kasztan zaniedbany
- Castanea ozarkensis Ashe
- Castanea pumila (L.) Mill. – kasztan niski
- Castanea sativa Mill. – kasztan jadalny
- Castanea seguinii Dode – kasztan Seguina
W potocznym języku polskim kasztan to określenie nasion i drzew kasztanowca (Aesculus), należącego do rzędu mydleńcowatych.
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-05] (ang.).
- ↑ a b c d Castanea Mill.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-26].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].
- ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 170. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 118. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 54, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f g h Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 2, Callicarpa - Cytisus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1994, s. 62-64, ISBN 83-01-11074-0.
- ↑ a b Castanea Miller. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-26].
- ↑ Castanea (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-05].