Wikipedia

Katarzyna I

XVIII-wieczna cesarzowa Rosji, druga żona Piotra I Wielkiego

Katarzyna I Aleksiejewna, ros. Екатерина I Алексеевна; urodzona jako Marta Helena Skowrońska[2] (ur. 5 kwietnia?/15 kwietnia 1684[2] w Jēkabpils w Inflantach, zm. 6 maja?/17 maja 1727 w Petersburgu) – cesarzowa Rosji[3] w latach 1724–1727 (samodzielne panowanie od śmierci męża w 1725), druga żona Piotra I Wielkiego od 1712 r.[4]

Katarzyna I
Marta Skowrońska (Skawrońska?)
Ilustracja
Wizerunek herbu
Faksymile
Cesarzowa Rosji
(panująca)
Okres

od 8 lutego 1725[1]
do 17 maja 1727

Poprzednik

Piotr I Wielki

Następca

Piotr II Romanow

Cesarzowa Rosji
(jako małżonka)
Okres

od 2 listopada 1721
do 8 lutego 1725

Jako żona

Piotr I Wielki

Koronacja

18 maja 1724

Poprzedniczka

Eudoksja Łopuchina

Następczyni

Katarzyna II

Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia

15 kwietnia 1683 lub 1684
Jēkabpils

Data i miejsce śmierci

17 maja 1727
Petersburg

Miejsce spoczynku

Sobór Pietropawłowski w Petersburgu

Ojciec

Samuel Skorwoński (Skawroński?)

Matka

nieznana

Mąż

Johann Rabe

Mąż

Piotr I Wielki
od luty 1712
do 28 stycznia 1725

Dzieci

Anna
Elżbieta
10 lub 8 dzieci zmarłych w dzieciństwie

Odznaczenia
Order św. Andrzeja (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Katarzyny Męczennicy – I klasa Order Orła Białego
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Pochodzenie i młodość edytuj

Urodziła się 5 kwietnia 1684 r. prawdopodobnie w rodzinie chłopskiej, jednak nie jest to do końca pewne[2].

Istnieje teoria, że jej ojciec Samuel Skowroński był zubożałym inflanckim szlachcicem[2]. Ojciec Marty mógł być też szwedzkim oficerem[5]. Nie ma żadnych pewnych informacji o jej matce[2].

Według innej wersji, Marta była córką osiadłego na terenie dzisiejszej Łotwy chłopa wyznania katolickiego, mieszkańca Wielkiego Księstwa Litewskiego Polaka, Samuela Skowrońskiego. Skowroński w latach 70. i 80. XVII wieku miał służyć u gospodarza Pałacu Kazimierza Jana Sapiehy, po czym uciekł od niego do Estonii, gdzie urodziła się przyszła cesarzowa[6]. Później, podczas panowania Katarzyny I, władze rosyjskie zaczęły wykupować od możnowładców litewskich jej braci i siostry[7].

Marta wcześnie została sierotą[5].

Pierwsze małżeństwo edytuj

W wieku kilkunastu lat najęła się na służbę u ewangelickiego pastora Glücka w inflanckim Marienburgu (obecnie Alūksne, Łotwa). W tym mieście poznała szwedzkiego dragona, ubogiego szlachcica Johanna Rabego, za którego wyszła za mąż. Ten prawdopodobnie sprzedał ją Inflantczykowi, który zmusił ją do prostytucji[8]. Według innej wersji po śmierci męża dostała się do niewoli[5]. Po nawiązaniu romansu z rosyjskim kawalerzystą trafiła na służbę do marszałka Borysa Szeremietiewa[5]. U niego spotkał ją Aleksandr Mienszykow, najbliższy doradca cara Piotra I, który wykupił ją od hrabiego[5].

Romans z carem edytuj

W 1700 r.[2] lub w 1706 r.[8] u Aleksandra Mienszykowa Marta poznała cara Piotra I i wkrótce rozpoczął się ich romans[9]. Piotr I kilka lat wcześniej zamknął swoją pierwszą żonę, Eudoksję, w monasterze Opieki Matki Bożej w Suzdalu.

Marta prawdopodobnie w 1705 r. przeszła na prawosławie i przyjęła imię Katarzyna Aleksiejewna[2]. Od tego czasu cudzoziemki, które dołączały do carskiej rodziny, przybierały imiona rosyjskie[2].

Katarzyna idealnie spełniała wymogi Piotra I: lubiła alkohol, szaloną i swobodną zabawę. Była analfabetką[2], chociaż mówiła po niemiecku, szwedzku, polsku i nauczyła się rosyjskiego[10]. Miała czarne włosy i ciemne oczy oraz dość pulchną sylwetkę[5]. Car miał wiele kochanek, jednak tylko Katarzyna potrafiła załagodzić wybuchy jego gniewu i agresji, także fizycznej[5]. Wykazywała się odwagą i potrafiła namówić cara do przerywania uczt suto zakrapianych alkoholem[2]. Z czasem Katarzynie zaczęto oddawać hołdy należne carskiej małżonce, mimo iż nie była jeszcze carycą[2].

Małżeństwo z Piotrem I Wielkim edytuj

Piotr I ogłosił Katarzynę swoją żoną w 1711 r., choć oficjalne małżeństwo zostało zawarte w cerkwi w petersburskim pałacu Mienszykowa[11] w lutym 1712 r.[2][4] Córki Katarzyny i Piotra były druhnami[5]. Obecne na ślubie były bratanice Piotra, w tym przyszła cesarzowa Anna oraz Katarzyna, babka przyszłego cesarza Iwana VI[4]. Syn cara i jego pierwszej żony Aleksy nie pojawił się w cerkwi, gdyż drugie małżeństwo ojca uznawał za brak szacunku do swojej matki[4].

Katarzyna miała silną pozycję na dworze, mimo niechęci niektórych dworzan ze względu na jej pochodzenie oraz stronników pierwszej żony cara, Eudoksji[2]. Miała wsparcie księcia Mienszykowa[5]. Dla drugiej żony Piotr nakazał wznieść pod Petersburgiem pałac w Carskim Siole[12].

Namówiła męża do podpisania traktatu pruckiego[13]

Katarzyna urodziła 9[2] lub 12[8][5] dzieci, jednak tylko dwie córki: Anna i Elżbieta, urodzone przed oficjalnym ślubem w 1712 r., przeżyły dzieciństwo[5]. Piotr nie winił żony za śmierć synów twierdząc, że to wola Boga[5]. Oddana mężowi Katarzyna godziła się na jego kolejne romanse, o których ten w szczegółach ją informował, a nawet sama wybierała mu kochanki[14][5]. Mimo romansów cara małżonkowie byli sobie bardzo bliscy[5]. Podczas wyjazdów cara para cały czas ze sobą korespondowała (Katarzyna dyktowała treść swoich listów, te od Piotra były jej odczytywane)[5].

Pasierb Katarzyny był skonfliktowany z ojcem. Prosił Katarzynę o pomoc i stawiennictwo przed carem, jednak nie ma informacji, jakoby Katarzyna próbowała wpłynąć na męża w tej kwestii[15]. Carewicz Aleksy zmarł w wyniku zadanych ciosów lub został zamordowany w czerwcu 1718 r.[15]

W 1722 r. mołdawska księżniczka Maria Kantemir towarzyszyła Piotrowi i Katarzynie w podróży do Astrachania[16]. Księżniczka urodziła martwe dziecko, którego ojcem był cesarz[16]. Na dworze carskim szerzyły się plotki, jakoby Katarzyna (lub ktoś na jej polecenie) otruła ciężarną Marię.

Koronacja edytuj

W grudniu 1721 r. przyznano Katarzynie oficjalny tytuł cesarzowej[17].

7/18 maja 1724 r. w soborze Zaśnięcia Matki Bożej na moskiewskim Kremlu odbyła się jej koronacja[14]. Był to ogromny sukces i wyróżnienie dla Katarzyny, bowiem była to pierwsza tego typu uroczystość od 1606 r., kiedy ukoronowano Marynę Mniszchównę[17]. Car osobiście włożył na głowę żony koronę imperatorską, która była wysadzana brylantami[17][18]. Cesarzowa nie otrzymała jednak berła ani jabłka, symboli władzy, ponieważ Piotr I pozostawił je sobie[17][18]. Ceremonia była pełna przepychu, zaproszeni goście ubrani byli w stylu europejskim. Sama Katarzyna wystąpiła w brokatowym płaszczu, który był bogato zdobiony kamieniami szlachetnymi[17].

Romans z Wilhelmem Monsem edytuj

Katarzyna nawiązała romans z szambelanem swego dworu, 30-letnim Wilhelmem Monsem[16]. Był bratem jednej z kochanek Piotra Anny[16]. Powszechnie uważano go za bardzo przystojnego mężczyznę[16]. W październiku 1724 r. oskarżono go o łapówkarstwo[16]. Poddany torturom przyznał się do winy[16]. W jego rzeczach osobistych znaleziono listy miłosne kierowane do Katarzyny[16]. Cesarzowa stanęła w obronie swego kochanka, jednak bezskutecznie - Mons został ścięty 16 listopada 1724 r.[16] Głowę kochanka zakonserwowano w słoju i przekazano cesarzowej[16]. Relacje pomiędzy małżonkami popsuły się, Piotr groził żonie, że pozbawi ją pozycji i władzy[16]. Katarzyna obawiała się, że Piotr oddali ją i poślubi Marię Kantemir[16].

Samodzielne rządy edytuj

W listopadzie 1724 r. Piotr zachorował[18]. Na łożu śmierci czuwała przy nim Katarzyna, która poprosiła go, aby przebaczył Mienszykowowi, z którym od niedawna był skonfliktowany[16]. Piotr w swoich ostatnich słowach zamierzał wskazać następcę, jednak nie był w stanie już pisać[19], jedynie posłał po starszą z córek Annę, aby podyktować jej swoją wolę[16]. Zanim cesarzówna przybyła, Piotr już nie żył. Zmarł o 6:00 rano 28 stycznia 1725 r.[16]

Zgodnie z jego testamentem Katarzyna przejęła po nim tron cesarski[20].

Według większości źródeł Piotr nie pozostawił testamentu a poza komnatą, w której leżało ciało cesarza, odbyły się narady na temat sukcesji[16]. Wpływowe rody Dołgorukowów i Golicynów starały się wystąpić przeciwko Katarzynie i osadzić na tronie wnuka Piotra i Eudoksji[16]. Piotr Tołstoj zaproponował, aby rządy objęła samodzielnie Katarzyna[16]. Książę Mienszykow również agitował za kandydaturą Katarzyny[16]. Gwardia natychmiastowo poparła tę decyzję i feldmarszałek Stiepan Apraksin obwołał Katarzynę cesarzową[16].

Katarzyna była pierwszą kobietą w Rosji pełniącą samodzielne rządy[21][16]. Faktycznie władzę w jej imieniu sprawował Aleksandr Mienszykow, który przewodniczył specjalnie utworzonej 6-osobowej Najwyższej Tajnej Radzie, będącej organem doradczym carycy[22]. Katarzyna znacznie bardziej interesowała się życiem dworskim, przyjęciami i balami; na prowadzenie dworu wydała w pierwszym roku panowania 450 tys. rubli[22]. Nie była popularna wśród poddanych[23].

Kontynuowała rozbudowę Petersburga, zgodnie z życzeniem męża. Dokończyła budowę i zainaugurowała działalność petersburskiej Kunstkamery, sprzyjała urządzaniu ogrodów miejskich i umacnianiu brzegów Newy, by zapobiegać powodziom[24]. Również kontynuując inicjatywę męża, wsparła finansowo pierwszą wyprawę Vitusa Beringa w poszukiwaniu drogi morskiej między Syberią a Ameryką Północną (wyprawa ta zakończyła się już po jej śmierci)[24].

Zdrowie Katarzyny nadwątliło wieloletnie nadużywanie alkoholu, kobieta cierpiała również na chorobę weneryczną i astmę[23]. W testamencie wyraziła wolę, aby następcą na tronie po jej śmierci został Piotr II Aleksiejewicz, wnuk Piotra I (po jego najstarszym synu z pierwszego małżeństwa – Aleksym). Dopiero po nim władcami miały być kolejno Anna i Elżbieta, córki Piotra I i Katarzyny.

W 1726 odznaczona Orderem Orła Białego[25].

Postać Katarzyny I jest tytułową bohaterką beletrystycznej powieści Ellen Alpsten Caryca[26].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Formalna współwładczyni z Piotrem I od 18 maja 1724.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Andrzej Andrusiewicz, Romanowowie, 2014, s. 159, 173.
  3. ↑ Tytuł nieuznawany przez Rzeczpospolitą.
  4. ↑ a b c d Simon Sebag Montefiore, Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 129, ISBN 978-83-65257-13-0.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Simon Sebag Montefiore, Romanowowie. 1613-1918, 2017, s. 106-107, ISBN 978-83-65257-13-0.
  6. ↑ W. Kalada: Дом на Юр’еўскай вуліцы. W: Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. T. 1. Mińsk: BiełTA, 2001, s. 273. ISBN 985-6302-33-1. (biał.).
  7. ↑ Всемирно известные белорусы. BiełTA. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-11)]. (ros.).
  8. ↑ a b c Biblioteka Gazety Wyborczej, Dynastie Europy. Romanowowie, 2010, s. 24.
  9. ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 51–52.
  10. ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 51.
  11. ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 52.
  12. ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 63.
  13. ↑ Andrzej Andrusiewicz, Romanowowie, 2012, s. 165.
  14. ↑ a b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 77–78.
  15. ↑ a b Simon Sebag Montefiore, Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 139-140, ISBN 978-83-65257-13-0.
  16. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Simon Sebag Montefiore, Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 157-160, ISBN 978-83-65257-13-0.
  17. ↑ a b c d e Andrzej Andrusiewicz, Romanowowie, 2012, s. 169–171.
  18. ↑ a b c Simon Sebag Montefiore, Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 152, ISBN 978-83-65257-13-0.
  19. ↑ Napisał tylko "Oddajcie wszystko..."
  20. ↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 79.
  21. ↑ Synowa Iwana Groźnego po śmierci swego męża zrezygnowała z tronu po kilku dniach.
  22. ↑ a b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 88–89.
  23. ↑ a b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 92–93.
  24. ↑ a b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 90–91.
  25. ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 152.
  26. ↑ Ellen Alpsten Caryca. (tłum. Daria Kuczyńska-Szymala, Katowice 2011, Sonia Draga, ISBN 978-83-7508-374-3).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Katarzyna_I&oldid=71157729”